Diverse andere Modellen in het Fries Scheepvaart Museum

Scheepsmodellen in het Jaarboek 1998

Het stemt tot voldoening te kunnen vaststellen dat, wat de zeilschepen betreft, het Fries Scheepvaart Museum nu beschikt over alle types scheepsmodellen die in de museumcollectie verwacht mogen worden aanwezig te zijn. Als eerste nieuwe aanwinsten moeten vier modellen van topkwaliteit genoemd worden. Ze kwamen in 1998 in het museum. Het zijn modellen van de vermaarde boeier 'Constanter', van de tjotter 'Vrouwe Anna Beatrijs', van het Friese jacht 'Neptunus' en van de Giethoornse punter 'Orse Pluut'.
De erven van de heer Uilke Hoogeveen (1924-1997) hebben, volgens zijn wens, de modellen in langdurig bruikleen gegeven aan het museum. Ze zijn gebouwd op schaal 1:10. Het grootste en meest opvallende model is dat van de vermaarde boeier 'Constanter'. Harmen Hoogeveen (1891-1970) te Balk begon daaraan in 1957 te bouwen. Zijn zoon Uilke Hoogeveen schreef daarover in 1997:

Modelbouwer Harmen Hoogeveen

"Hoe kwam het dat Harmen begon met het bouwen van miniatuurscheepjes? Het antwoord ligt in de voorliefde van hem voor de "ronde schepen". Eerst bij de "yzer"-werf van Jan Bos te Echtenerbrug. Van 1903-1908/9. In 1909 van werf gewisseld met de werf van Auke en Eeltje-baas te Joure. Deze werf was geheel op hout gericht. Zoals boeiers, Friese-jachten, tjotters en verschillende boere-boatsjes. De afstand Vierhuis-Joure werd per fiets afgelegd. Het aantal werkuren per week bleef gelijk. Vader mocht eerst de boeier "Olga" helpen afbouwen en later van 1910-1912 de "Almeri" mee bouwen. Deze boeier was de grootste (19,20 m. lang) en tevens de laatste boeier die in Joure gebouwd werd. Al deze werf-belevenissen hadden een grote indruk op hem gemaakt met als gevolg dat hij in zijn verdere leven het er steeds weer over had om nog graag eens een boeier te willen maken. Het kwam er nog lang niet van. De 1 ste wereldoorlog was op komst. Tot 1918 in dienst, daarna was er op de werf geen werk meer.
Nieuw werk werd gevonden bij H. Koelstra in Balk. Machinefabriek en constructiewerkplaats. Hier werkte z'n broer Hans ook aL Zodoende naar Balk verhuisd en werden wij later ook allemaal Balksters. Maar in de crisisjaren ging Koelstra failliet. Er was voor geen 5 min. meer werk. Wat nu? Maar de gemeenschap wilde de Hoogeveens niet laten vertrekken. Vijf man, die er warm bij zaten, boden vader aan de zaak over te nemen. Zij zouden voor geld zorgen. Waren onderling borg voor elkaar. Ja, wat moet je dan. Die avond in 1934 was voor ons zeer spannend. Eén van de vijf ging naar het café waar de openbare verkoping plaats vond. Een uur later kwam hij met de boodschap: jullie moeten maar gauw meekomen, want de gebroeders zijn de kopers. En wat niet verwacht was: de volgende dag was er al volop werk. En nooit weer zonder geweest.
Tot 1957 bleef vader in de zaak. Toen was het genoeg geweest. Hij had toen eindelijk "grote" vakantie. Maar stilzitten kon hij niet. Wat toen vooral boven kwam, was de grote wens en het verlangen om nog eens een boeier te bouwen. 't Liefst een echte, een grote. Maar dit was niet mogelijk. Dan moest je een grote schuur hebben; en die was er niet. Bovendien kon je zo'n karwei niet alleen aan. En ten derde, wat het zwaarste woog: wie zou dat betalen! Maar een kleine boeier lag wel onder bereik. Vaders idee was, in de winter een boeier op tekening te zetten. Maar dat liep anders. omdat we in de Leeuwarder Courant lazen, dat een zekere heer Stelwagen te Grouw voor het "Stamboek ronde en platbodem jachten", de boeier "Constanter" opgemeten en in tekening had gebracht (schaal 1:10). 'k Heb toen direct een brief naar de heer Stelwagen gestuurd met de mededeling dat vader de enige nog in leven zijnde van de werf in Joure was. En dat hij van plan was een miniatuur boeier te maken. Heb hem tevens gevraagd of het ook mogelijk was die tekeningen eens te mogen inzien en liefst te gebruiken. Nu, het resultaat was dat ik binnen een week, 3 grote tekeningen in huis kreeg, regelrecht van het "Stamboek van Ronde en Platbodemjachten". Per kerende post naar Balk gestuurd. Nu dat was dat! Ik kreeg al gauw een brief terug, dat hij er verschrikkelijk blij mee was. Wat te begrijpen was: z'n grote wens kon in vervulling gaan. Hij lag er hele dagen mee over de vloer (tafel was veel te klein) om ze te bestuderen. Alle lijnen werden nagegaan. En het leek maar prima, alles klopte.
'k Ben al gauw naar hem gegaan om verschillende dingen met hem te bespreken. Het resultaat was, dat vader het casco zou maken en ik het ijzerwerk, koper-beslag, takelblokjes en niet te vergeten het schilderwerk zou doen. Vooral het laatste, daar had vader een gruwelijke hekel aan. Vader was een groot kunstenaar in al z'n werk. Niets wat hij in z'n hoofd haalde mislukte. Als een ander ophield, begon vader pas. Alleen schilderen was er niet bij. Voor mij werd het al gauw erg moeilijk. Hoe zag het ijzerwerk er precies uit en wat waren de maten? Ook door vader moest er nog wel opgemeten worden. Zodoende zijn we 4x een volle dag naar Grouw geweest, om alles precies op te meten. Bergen schetsen. Na 3 jaar was alles klaar. Ook meteen een vitrine erbij gemaakt. En zo brachten wij dan samen de grote wens van heit Harmen tot stand".

Vier modellen van vader en zoon Hoogeveen overgedragen aan het FSM

Na de bouw van het model van de 'Constanter' hadden pake Harmen Hoogeveen en heit Uilke Hoogeveen de smaak zo te pakken gekregen dat zij nog drie modellen bouwden. Tussen 1960 en 1963 ontstond de romp van het model van de in 1907 door Lolke Lantinga te IJIst gebouwde tjot­ter (fjouweracht) "Vrouwe Anna Beatrijs". In de jaren 1962-1964 kwam de romp gereed van het in 1918 door Auke van der Zee gebouwde Friese jacht "Neptunus" en tenslotte bouwde Harmen Hoogeveen in 1964 nog de romp van de vissers­punter 'Orse Pluut'.
Zoon Uilke Hoogeveen was inmiddels leraar geworden aan de Christelijke Technische School in Sneek. Tot 1995 werkte hij aan het afbouwen van de modellen. Met grote precisie en met oog voor het kleinste detail vervaardigde hij rondhou­ten, tuigage etcetera. Vooral de vele kleine scheepsblokken met fraai beslag en zelfs daarin draaiende schijfjes wekten bewondering. Oud-zeilmaker Pieter Alkema was behulpzaam bij de vervaardiging van de zeilen.
De modellen van de hand van "pake" Harmen en "heit" Uilke Hoogeveen zijn vlak voor het Nationaal Museumweekeinde op 18 en 19 april 1998 door "pake-sizzer" Harmen Hoogeveen te Woerden aan het Fries Scheepvaart Museum overgedragen en opgesteld in de afdeling Pleziervaart.

Het model van het Lemsteraakjacht 'De Groene Draeck' van H.M. Koningin Beatrix

Een ook zeer belangrijke en opvallende aanwinst is het model van het Lemsteraakjacht 'De Groene Draeck' van H.M. Koningin Beatrix. Het jacht werd in 1957 gebouwd op de scheepswerf van G. de Vries Lentsch te Amsterdam, naar ontwerp van Ary de Boer uit Lemmer. Het werd de toenmalige Prinses Beatrix aangeboden door het Nederlandse volk. De Ottema-Kingma-Stichting te Leeuwarden bleek bereid de bouw van een model van het koninklijk jacht op schaal 1:20 mogelijk te maken. Mevrouw drs. E. Spits van het Nederlands Scheepvaart Museum te Amsterdam was ons van dienst bij het verzamelen van gegevens over de bouw van 'De Groene Draeck'. De adjudant van H.M. de Koningin, ir. W.F.A. baron Roëll van Hazerswoude te Den Haag, toonde zich zeer behulpzaam bij het verstrekken van gegevens en foto's van het op het jacht aangebrachte snijwerk. Dit snijwerk werd voor het model in miniatuur gemaakt door de heer Pieter Atema te Sneek en de heer Coos Wagenaar te Sneek schilderde de naam op het jacht. De bouw van het in alle details perfect afgewerkte model was in de ver¬trouwde, zeer kundige modelbouwer de heer Andries Bosma te Scharnegoutum. Het model van 'De Groene Draeck' is zijn meesterstuk geworden. Ook van dit model laten we hierna een beschrijving volgen.

Modelbouwer de heer K. Smit te Leeuwarden

De modelbouwer, de heer K. Smit te Leeuwarden, verraste ons haast jaar op jaar met bruiklenen van door hem gebouwde scheepsmodellen. Hij verblijdde ons nu met de mededeling dat hij in het kader van het zestigjarig bestaan van ons museum zijn bruiklenen omzette in een schenking. De elf, door de heer Smit gebouwde en geschonken modellen, zijn beschreven in de verslagen over de jaren, waarin hij ze eerst in bruikleen gaf. Het betreft modellen van: de stoomvrachtboot Stânfries, het stoombeurtschip Stad Workum, het motorbeurtschip Fryslân, de rondvaartboot Watersport VI, de Hempenser melkboot, een opdrukker, de binnentanker Aeolus, het Dokkumer veerschip Tjerk Hiddes, de kustvaarder Hunze IX, de treinboot Leeuwarden en een baggermolen.

Nog een andere en belangrijke schenking van scheepsmodellen werd in 1998 compleet gemaakt. Het betreft 52 kleine modellen (schaal 1:30) van alle zeilklassen die in de Sneekweek aan wedstrijden deelnamen of nog altijd daaraan deelnemen. De modellen zijn gebouwd door Gerrit Ooms, die thans in Spanje woonachtig is. De heer Ooms, die in 1920 in Heerenveen werd geboren, verhuisde in 1923 met zijn ouders naar Sneek. In zijn werkzame leven was Gerrit Ooms aannemer in de wegenbouw. In zijn vrije tijd zeilde hij graag, eerst in een kano, vanaf 1948 en daarna in een zomerweelde-jacht, een kajuitjacht en een regenboogjacht (nummer 70). Op hogere leeftijd voer hij in een motorkruiser. De overgrootvader van Gerrit Ooms was scheepsbouwer te Hoogeveen. Dat bracht hem op het idee scheepsmodellen te gaan bouwen. Zijn eerste werkstuk was een model van een Hoogeveense praam en dat werd gevolgd door het model van een regenboogjacht. Geleidelijk aan kwam bij Gerrit Ooms het idee op modellen te gaan maken van alle jachten die deelgenomen hebben of nog deelnemen aan de Sneekweek. Het niet geringe project werd door de heer Ooms op 78-jarige leeftijd voltooid. Juist de kleine schaal (1:30) waarop de modellen zijn gemaakt, maakt het niet eenvoudig alle details van de modellen goed uit te voeren. De heer Ooms is er evenwel in geslaagd dit wel goed te doen.

Johannes Clazes Sjollema en Durk Lourens van der Werft

Als uitvloeisel van de aan het werk van Dirk Piebes Sjollesma gewijde tentoonstelling schonk de heer H. Wetterhahn te Leeuwarden ons een scheepsmodelletje, dat vervaardigd werd door Johannes Clazes Sjollema (Grou 1791 - Woudsend 1867). Hij was de zoon van Claes Piers Sjollema (Grou 1767-1850) en van Dieuwke Andries (1767-1836). Net als zijn vader was Claes Piers Sjollema scheepsbouwmeester te Grou. Daarnaast was hij assessor van de grietenij Idaarderadeel en ouderling van de Hervormde Kerk van Grou. Ook was hij boekhouder van het kofschip 'De Jonge Cornelis'. Claes Piers Sjollema was patriot. Toen de patriottische partij aan de verliezende hand was vluchtte hij naar Engeland. Een jaar later keerde hij heimelijk terug en woonde verscholen bij een boer op De Bird bij Grou.

Beschrijving van het scheepsmodel van de boeier 'Constanter', gebouwd door Harmen en Uilke Hoogeveen

Beschrijving van het scheepsmodel van de tjotter 'Vrouwe Anna Beatrijs', gebouwd door Harmen en Uilke Hoogeveen

Beschrijving van het scheepsmodel van het Fries jacht 'Neptunus', gebouwd door Harmen en Uilke Hoogeveen

Beschrijving van het scheepsmodel van de punter 'Orse Pluut', gebouwd door Harmen en Uilke Hoogeveen

Beschrijving van het scheepsmodel van de Lemsteraak 'De Groene Draeck', gebouwd door Andries Bos