Scheepsmodellen

Jules van Beylen zegt over de betekenis van het woord "Scheepsmodel":
Een op een gegeven schaal verkleinde driedimensionale weergave van een prototype of van een ontwerp van een schip, dan scheepsmodel genoemd, of van een onderdeel ervan. Scheepsmodellen worden gemaakt volgens verschillende technieken en bedoelingen zoals: beplatingsmodel, blokmodel, constructiemodel, halfmodel, landschapsmodel, mallenmodel, ontwerpmodel, opengewerkt model, pronkmodel, sleutelmodel, spant-model, speelgoedmodel, stapelmodel, studiemodel, tankmodel, uitgehold blokmodel, varend model, votiefmodel, waterlijnmodel, werfmodel. Modellen werden al sedert de prehistorie gemaakt en worden tot vandaag de dag veelvuldig gebruikt in de techniek, het onderwijs, de reclame, als illustratie en als middel voor vrijetijdsbesteding.

De systematische indeling van scheepsmodellen in categorieën is altijd enigszins arbitrair

Het Scheepvaart Museum te Amsterdam en het Maritiem Museum te Rotterdam organiseerden in 1988 samen een tentoonstelling over scheepsmodellen en het doel waarvoor die ooit zijn vervaardigd. Zij deden dit om antwoord te geven op de door museumbezoekers zo veel gestelde vragen: „Waar komen al die modellen vandaan" en „Waar zijn ze voor gemaakt". Beide musea hebben wel eens overwogen om ieder, in hun introductieruimte, door middel van een aparte opstelling of als onderdeel van een klankbeeld iets over dit onderwerp mede te delen. Daartegen bestaan echter praktische bezwaren met als voornaamste, dat op bovenstaande vragen geen eenduidig antwoord kan worden gegeven. Dat komt omdat er wel twintig verschillende oogmerken bestaan waarmee modellen zijn gebouwd. Bovendien is van lang niet alle modellen het oorspronkelijk doel en gebruik met zekerheid bekend.

Spiegel der Zeilvaart 1988: De oorspronkelijke functie van Scheepsmodellen

De maritiem historicus S. P. l'Honoré Naber wees in een artikel in De Zee van oktober 1924 op de grote tweedeling tussen „modellen tot schepen" en „modellen naar schepen". Hij bedoelde hiermee respectievelijk de modellen die moe(s)ten bijdragen tot de vaststelling van vorm en/of constructie van een schip en - in tegenstelling daarmee - de kleine driedimensionale weergaven van reeds bestaande schepen of scheepstypen. Voor de samenstelling van de tentoonstelling werd aanvankelijk ook aan Nabers grote tweedeling gedacht. Het bleek echter al spoedig dat er van de eerste groep veel minder subsoorten zijn dan van de tweede. Daarom is besloten tot een indeling in vier ongeveer even grote groepen die als titels kregen:

„Voor de Heiligen en het Hiernamaals"
Onder deze titel zijn de goden-, graf-, processie- en votiefscheepjes samengevat. Van Beylen gebruikt de verzamelnaam „godsdienstige modellen".
„Voor Sier en Spel"
De „sier en spel" modellen herinneren aan feestelijke gebeurtenissen, aan kinderspel en aan ontspanning voor volwassenen.
„Voor een Beter Begrip"
Deze modellen zijn te vinden op de ontwerpafdeling en tekenkamers van rederijen en werven en bij de researchlaboratoria. Modellen voor onderzoek en ontwerp zijn er in alle soorten en maten. Ze hebben echter met elkaar gemeen dat ze vrijwel allemaal gemaakt zijn, vóórdat de bouw van het echte schip begint. Alle mogelijke ontwerp- of productieproblemen, die zich bij de bouw van een schip kunnen voordoen, worden aan de hand van deze soort modellen bestudeerd.
„Voor Onderzoek en Ontwerp".
Documentaire en Onderwijsmodellen. Tot deze groep behoren de modellen voor onderwijsdoeleinden en die waarin bepaalde vormen en constructies zijn vastgelegd als documentatie. Wervende en Tentoonstellingsmodellen. Vooral vroeger gingen naar nijverheidstentoonstellingen niet slechts modellen die een bepaald scheepstype moesten aanprijzen doch ook modellen die - meer in het algemeen - glans moesten geven aan de Nederlandse scheepsbouw als industrie. Dan ging het gewoon om mooie modellen die kijkers moesten trekken en bewondering oogsten. Daarnaast zijn er de scheepsmodellen, die in opdracht van een museum gemaakt zijn. Idealiter verenigen zij in zich de explicatieve functie met de esthetische waarde. Getracht wordt om de werking zowel als de schoonheid van het uitgebeelde schip te laten zien.

School voor Scheepsmodelbouw, een expertise- en kenniscentrum rond varend erfgoed uit het Scheldegebied in Baasrode (B)

De School voor Scheepsmodelbouw heeft als missie het bewaren en doorgeven van het nautisch erfgoed uit Baasrode en het Scheldegebied naar zowel een breed publiek als naar een nautisch erfgoedgericht publiek. In het begin van de jaren 1990 sticht Maurice Kaak op de Scheepswerven Baasrode een modelbouwklas, die sedertdien unieke museumstukken voortbrengt en daarna uitgroeit tot de school die het nu is. In 2022 is Kaak, op 89-jarige leeftijd, gestopt met lesgeven aan de School voor Scheepsmodelbouw.

De School voor Scheepsmodelbouw legt zich toe op:

het bestuderen van en het verrichten van doorgedreven research over historische schepen
de bouw van historische scheepsmodellen naar authentieke plannen van schepen gebouwd op de werven aan de Schelde in Baasrode en in Vlaanderen. Dit betreft zowel scheepstypes van de Vlaamse als Brabantse binnen- en kustvaart
de restauratie van scheepsmodellen op basis van een historisch verantwoorde aanpak

De School werkt vanuit een wetenschappelijk-historische insteek en investeert heel wat tijd in opzoekwerk om zo historisch mogelijk correct werk te leveren. De School richt zich actief tot het publiek. Het publiek is elke zaterdag welkom in het atelier en de School stapt naar het publiek toe via nautische en watererfgoedgerichte events in Vlaanderen en ook in Nederland. Uiteraard doet de School mee aan events in eigen streek.

I: schoolvoorscheepsmodelbouw.be

Het Model, het Bouwen, de Bouwer en de Scheepsmodellen

Er is veel gepubliceerd over het onderwerp Scheepsmodellen. In 1943 is de Nederlandse Vereniging van Modelbouwers opgericht met de doelstelling om de modelbouw in brede zin te promoten. In dat kader is men toen ook het tijdschrift "De Modelbouwer" uit te geven. Later kwam daar de ook de verkoop van modeltekeningen bij. Bij de vereniging is ook een "Informatiemap voor (beginnende) Scheepsmodelbouwers" beschikbaar.