Met geveegde kont - Klaas Jansma

Schippers en Skûtsjes terug naar de oorsprong

Het skûtsjesilen is een toeristische attractie van de eerste orde. Het is sfeervol, spannend en karakteristiek. Er zijn anno 2001 twee- tot drieduizend mensen actief bij betrokken. Dat aantal is net iets kleiner dan het aantal schippers dat rond 1910 de Friese vloot vormde en vrolijk investeerde in mooie, ijzeren roefschepen. Ruim twintig scheepsbouwers in Fryslân en westelijk Groningen maakten die slag van hout naar ijzer actief en met succes. Ze hebben ruim duizend skûtsjes gebouwd.
Een skûtsje onderscheidt zich van 'gewone' tjalken vooral door een geringe holte, omdat de kleine Friese wateren naar turf- en terpgraverij ondiep waren. Om met een klein laadvermogen toch een knap inkomen te verwerven, moesten de schippers snel varen. Het gestroomlijnde boeisel en de mooie belijning hielpen daarbij. Want sinds oude tijden weten zeilers dat tegenwind een schip meer remt dan water.
Klaas Jansma is verliefd op oude schepen. Als verslaggever volgt hij al bijna dertig jaar schippers en organisatoren. Aan dit boek is, vanuit die liefde, enkele jaren intensieve studie vooraf gegaan. Dat leverde boeiende ontdekkingen op, en een bevestiging van het al bestaande respect voor de Friese schipperij.

Voorwoord

In Fryslân doen tachtig skûtsjes mee aan wedstrijden. Traditionele bedrijfsvaartuigen onderzeil, honderd jaar geleden gebouwd voor zware vracht, dansen dan met hun geveegde konten over het water. Het is een sensatie om het mee te maken, een wonder van sterke elegantie. Het is uniek in de hele wereld, en zo Fries als het maar kan.
Aan skûtsjes zit het verhaal van stoer en eigenzinnig volk dat dwars tegen discriminatie en tegenwerking in, een bedrijf op poten hield. Het waren flinke mensen die in de slechte tijd de kop lang boven water hielden. Onder hen deden de beste zeilers aan wedstrijden mee. Dat verhaal is in vele variaties vastgelegd, vooral door Hylke Speerstra. Maar er is veel meer.
Skûtsjes en organisaties zijn getekend en beschreven in het prachtige jubileumboek SKS skûtsjesilen van Rienk Wegener Sleeswijk, Eelke Lok en Gosse Blom. De laatste verzamelde reeksen uitslagen van wedstrijden voor vracht- en beurtschepen, of skûtsjes, vanaf 1837 Hans Bakker en Lieuwe Pietersen beschreven de na-oorlogse ontwikkeling van de wedstrijdsport. Dat werk heb ik maar niet overgedaan, want hun boeken hebben, net als die van Speerstra, een brede verspreiding gekregen.
Hylke Speerstra verzuchtte dat hij een geschiedenis van de Friese binnenvaart mist. Dat hij zelf kennelijk tegen het werk op zag, kan ik me voorstellen. Want het is een geschiedenis van families, van beurt- en vrije vaart, van houten en ijzeren scheepsbouw, van tui, aardappelen en terpmodder en van waterwegen vooral. Eigenlijk is het een verzameling van honderd dissertaties. Wie dat allemaal wil overzien, moet een duizendpoot zijn en een leven de tijd hebben.
Het kan ook anders. In deze tijd van internet kunnen we het sneupwerk van enthousiastelingen koppelen. Velen zijn ergens mee bezig. Sicco van Albada met de scheepsbouwers, Ate van der Werff - met zijn beroemde familie, Piet Boskma met de Van der Werf's met één F. Binnen de SKS- en de IFKS-vloot bestuderen kenners de bouw en uitvoering van het originele skûtsje. Douwe Sieswerda heeft rond 1990 een onvolprezen inventarisatie van de toenmalige SKS-vloot gemaakt, Zweitse van der Wal en Sieb Bandstra beschikken vandaag de dag over veel actuele skûtsje gegevens. Gosse Blom gaat door met het completeren van zin verzameling wedstrijddata. Albert van Akker heeft zijn ervaringen als schipper beschreven, zoals voor hem Anna van Hijum, Pieter Brouwer, Wiebe Venema en Sybren Schaafsma al hadden gedaan.
Voor alle geïnteresseerden is het nuttig dat er een inleidend overzichtswerk komt waarin, lezend en schrijvend vanuit de skûtsjehistorie, verbanden worden gelegd tussen water, vracht en scheepsbouw. Zo wordt het schip in de tijd geplaatst en krijgen detailgegevens een bredere betekenis. De duizenden opvarenden, organisatoren en liefhebbers van wedstrijd- en charterskûtsjes krijgen met dit werk zicht op een rijke traditie.
In dit boek geef ik, steunend op het werk van anderen, een aanzet tot de beschrijving van de recente Friese schippershistorie. Af en toe vervlecht ik er eigen familiegegevens in, omdat ik het zelf boeiend vond om de spannende relatie tussen mijn wal- en de watercultuur te verkennen.
Age Veldboom van het Skûtsjemuseum 'De Stripe' dank ik voor tips en correcties, Meekma voor de beerenburg en Gerben de Jong voor de boeken.
Ik verheug me al op de reacties die binnen zullen komen op de site www.skutsje.nl. Als er belangstelling voor is kan dat de komende jaren een open archief worden voor wie iets te melden of op te zoeken heeft. Maar voorlopig is er nu dit boek, en dat is al heel wat.
Klaas Jansma
Garyp

Inhoud

  1. Skûtsjes en verhalen
  2. Schippers in hun element
  3. Hardzeilen om eer en geld
  4. Om water en vracht
  5. De groei van een skûtsje
  6. Schepen, schuiten en skûtsjes
  7. Eeltsjebaas, de meesterbouwer
  8. Op eigen water
  9. In de crisis
  10. De overgang op ijzer
  11. Boeren, burgers, schipperlui
  12. Zeilen tegen motoren
  13. Bijna ten onder
  14. Zetschippers en anderen
  15. Een luxe vloot

Colophon

Redactie en coördinatie: Klaas Jansma
Fotografie: Marten Sandburg (voor zover niet aangegeven), archief PENN & Partners, Fries Scheepvaart Museum, Skûtsjemuseum Earnewâld, persoonlijke archieven
Ontwerp en opmaak: Murk Pietersma
Druk: Scholma Druk, Bedum
Een uitgave van: PENN en partners, Leeuwarden
Voor nadere informatie, zie internet: www.skutsje.nl 
ISBN: 90-806550-1-5

Terug naar vorige pagina