2019 nummer 7: Het blok, essentieel onderdeel van de tuigage
Wat er allemaal ooit is vastgelegd ....
Op 1 januari 1969 (alweer 50 jaar geleden) werd in Nederland de BTW (belasting over de toegevoegde waarde) ingevoerd. Hiermee werd het noodzakelijk dat bedrijfsadministraties anders werden gevoerd dan in alle jaren daarvoor. Een gevolg was dat de BTW aan de debetzijde (verkoop) verrekend wordt met de BTW aan de creditzijde (inkoop). Een ondernemer is verplicht om hierover maandelijks, jaarlijks of per kwartaal aangifte te doen. Je kunt daarmee altijd zien voor welk bedrag er ingekocht en verkocht is.
Oude bewaard gebleven boekhoudingen van scheepswerven zijn eigenlijk altijd debiteurenboekhoudingen en zien er dus anders uit. Je vindt vooral datgene wat een klant moet betalen voor het product dat hij gekocht had. Soms heel summier beschreven, soms helemaal uitgewerkt met complete bestekken en een urenverantwoording. Vaak staat aan het eind dan nog vermeld wat er door een schilder, smid of scheepstuiger werd berekend aan de werf. Er werd een schuine streep doorgetrokken wanneer de rekening voldaan was. Soms kun je terug vinden dat er in termijnen betaald werd. De diensten van toeleveranciers kun je daarmee terug vinden, de inkoop van materialen meestal niet.
Werfboeken van Van der Zee
De zo vaak genoemde werfboeken van Van der Zee zijn hierop geen uitzondering. Zeilmakerij Molenaar uit Grouw kun je er als leverancier en klant in terug vinden. Maar waar de heren Van der Zee hun hout vandaan haalden blijft in nevelen gehuld. Dat ze teer producten los verkochten kun je terug lezen, maar wie het leverde en wie het maakte, is uit de werfboeken niet op te maken. Wat boeierlak was lijkt voor zich zelf te spreken, maar wat de samenstelling er van was zal altijd wel onduidelijk blijven.
Bijzonder is het dat er in deze werfboeken apart vermeld staat dat er palmhout is ingekocht, maar jammer genoeg niet waar en bij wie. Blijkbaar is het een bijzonder moment geweest. Dit hout werd gebruikt voor het maken van blokken. Nadat het hout vormgegeven was, smeedde een smid er het buitenbeslag omheen.
Ook een blok is te restaureren
Het voorgaande bedacht ik toen ik foto’s kreeg van de restauratie van een klein blokje met buitenbeslag. Niet van een Van der Zee blokje, maar gemaakt door iemand anders. Het was gemaakt van essenhout en de schijf was uitgesleten en gemaakt van pokhout.
Op de bovenste foto is een blokje te zien waarbij het hout vergeven is van wormgaatjes. In ieder gat is een cocktailprikker gestoken. De schijf wordt op de draaibank uitgedraaid en voorzien van een delrin lagerbus. Een slijt- en vormvaste kunststof. Naar alle waarschijnlijkheid kan het blokje met deze aanpassing weer een aantal jaren gebruikt worden.
Door de jaren heen
Blokken met buitenbeslag zijn ongeveer tot 1910 gemaakt. Daarna werd het modern om samengestelde houten blokken met binnenbeslag of metalen blokken te gebruiken. Bij de houten blokken is er als afdichting van de as aan twee kanten een messing plaatje geschroefd. Dit type blokken kun je nog vrijwel in iedere watersportwinkel kopen.
In de periode 1960/1970 zag je veel zogenaamde tufnol blokken op schepen. Onderhoudsarm en duurzaam. Het ijzerwerk is dan van roestvrijstaal, het blok en de schijf van tufnol, een materiaal waarbij papier, doek en kunsthars worden geperst.
Voor Ronde en Platbodemjachten kun je sterke houten blokken met buitenbeslag kopen bij gespecialiseerde blokmakers.
Het Vlugschrift "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede"
wordt samengesteld door Gerard ten Cate.
Alle vlugschriften "Behoud(t) het Goede" zijn in de SSRP-website verzameld in "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" in onze verhalenbundel "Goed" Gebundeld.
Hierin bundelen we ons maandelijkse vlugschrift "Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede"; de verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven van Dirk Huizinga en onze Stamboekbijdrages in de Spiegel der Zeilvaart.