Midzwaardschepen
16 januari 2022
In de wereld van traditionele Nederlandse jachten, de platbodems met hun zijzwaarden, doen ze niet mee, hoewel het ook zwaardjachten zijn. Ze waren er ruim honderd jaar geleden echter wel, de Amerikaanse centerboards. Gewoon tussen de boeiers en de klassieke scherpe jachten voeren tijdens wedstrijden ook opvallend brede zeiljachten mee zonder kiel. Ze waren geschikt voor ondiep water en het verlijeren bij zeilen met halve wind en voorlijker werd tegengegaan met een ophaalbaar midzwaard in plaats van twee zijzwaarden. Aan het einde van de 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw zijn dit soort schepen ook in Nederland gebouwd. Van hout, maar ook van ijzer. Onder meer bij Auke van der Zee in Joure. Op de foto zeilen drie houten centerboards op de Zuiderzee bij De Lemmer tijdens de traditionele hardzeilwedstrijd in de zomer. In Nederland bleef men trouw aan de traditie van platbodemschepen met zijzwaarden, maar het idee van een midzwaard is natuurlijk zo gek nog niet.
Zo'n zwaard zit achter de mast scharnierend in een zwaardkast. Die constructie verzwakt de romp en neemt ruimte in, maar dat moet je verrekenen met de nadelen van zijzwaarden, die immers kwetsbaar en bewerkelijk zijn. Het idee van een midzwaard komt van een Engelse marineofficier, John Schank (1740-1823), en is internationaal toegepast bij lichte en ondiepe zeilbootjes. De centerboards op de foto zijn dat niet. Dat zijn tamelijk grote, zware schepen. Veel centerboards zijn ook ontworpen als kajuitjacht waarmee ook op zee werd gezeild. De zwaardkast in de kajuit was tevens in gebruik als (klap)tafel. Ook zijn dit soort schepen voorzien van een kiel-midzwaard constructie, waarbij de kiel tevens ruimte biedt aan het ophaalbare zwaard en er dus geen zwaardkast nodig is in de kajuit. Het vaargemak van een midzwaard heeft sommige ontwerpers van platbodems verleid om ook een traditioneel Nederlands zwaardjacht van een midzwaard te voorzien, zodat die lastige zijzwaarden weg konden. Esthetisch bleek dat zelden een geslaagd resultaat op te leveren, maar desalniettemin zijn er enige grundels, zeeschouwen, boeiers en Lemsteraken voorzien van een midzwaard. Zeiltechnisch tot tevredenheid van de eigenaren, maar natuurlijk moesten zij ook de kritische blik accepteren van de mensen die meenden dat dit 'niet mocht'. Van wie niet, bleef daarbij altijd onduidelijk.
