Miljoenenproject Marken
11 april 2022
Tot 1957 was Marken een eiland. Eerst in de Zuiderzee en vanaf 1932 in het IJsselmeer. De bewoners leefden er voornamelijk van de visserij. In het begin van de 19e eeuw werd het eiland echter onderdeel van een merkwaardig miljoenenproject dat Koning Willem I zelf zonder enige inspraak van de Tweede Kamer wilde realiseren. De historicus Auke van der Woud schrijft hierover in zijn boek De Nederlanden, het lege land 1800-1850. (Amsterdam, 2022, p. 466-471). De koning was van plan het IJ bij Amsterdam af te sluiten met een dam en ook de Gouwzee bij Marken moest worden afgedamd. Voor de scheepvaart zou een kanaal door Marken worden gegraven van oost naar west, dat tussen twee leidammen naar de Hollandse kust bij De Nes van Broek in Waterland zou gaan, van waar een nieuw kanaal door Waterland naar Durgerdam zou worden gegraven, waar het in het (afgesloten) IJ zou uitkomen. De koning liet het werk in 1824 beginnen. Vier jaren later werd het echter abrupt stop gezet. Op oude kadasterkaarten is het tracé van het geplande kanaal te zien, evenals de reeds aangelegde vaart dwars door het eiland Marken, de huidige Oostervaart en Zuidervaart. De kaarten zijn te raadplegen op www.Topotijdreis.nl, waar je de topografische ontwikkeling kunt volgen van landsdelen van 1800 tot 2000. Bovenstaande kaartje is een onderdeel van de kaart rond 1860 van Marken. De kaarten lopen noodzakelijk altijd enige jaren achter op de veranderingen in de werkelijkheid.
Het tracé van het kanaal door Waterland is op de kaart goed te volgen. Het vreemde in het beleid van 'de koopman-koning' was, dat in 1824 juist het Noordhollandsch kanaal klaar kwam dat bedoeld was om voor grote zeeschepen de toegang tot Amsterdam mogelijk te maken in verband met verzanding van de toegang over de Zuiderzee langs Pampus. De Tweede Kamer werd pas geïnformeerd over het kanaal door Marken en Waterland toen er miljoenen nodig waren om het project uit te voeren. Het begrotingsvoorstel van de koning werd door het parlement weggestemd. De koning zette zijn zin echter door met openbare aanbestedingen, hoewel die handelwijze ongrondwettelijk was. Hij deed met de aanbestedingen uitgaven buiten de staatsbegroting om en had dus geen goedkeuring nodig van de Tweede Kamer. De Tweede Kamer had op deze wijze echter geen vertrouwen meer in het handelen van de koning. Bij de begrotingsbehandeling van 1828 werd die begroting met grote meerderheid verworpen. Bij de behandeling bleek, dat het peperdure Marken-IJproject plotseling uit de stukken was verdwenen. Eenvoudig door een bijzinnetje dat de Minister van Financiën de dijken van Marken zou laten versterken. Die dijken waren vier jaren niet meer onderhouden, omdat het eiland Marken verbonden zou worden aan het vasteland. "Dewijl men van dat onderwerp heeft afgezien, is het herstel dier dijken onvermijdelijk geworden." Met die informatie uit het werk van Auke van der Woud is het bestuderen van deze historische kadasterkaarten plotseling veel interessanter geworden. Ook op andere plaatsen gaat er zeker voor mensen die een gebied goed kennen een wereld van gebeurtenissen open bij het vergelijken van kaarten van eenzelfde gebied door de jaren heen.
