Panta Rhei
23 september 2019
Vrachtvaart op de Lek, een zeiltjalk, in de dertiger jaren gefotografeerd door de persfotograaf Wiel van der Randen, in een schijn van natuurlijkheid. Schijn, want die rivier heeft op dat moment nog maar weinig met natuur te maken. Vanaf het midden van de 19e eeuw werd de loop van de rivieren in Nederland door de mens onder controle gebracht met dijken, uiterwaarden en kribben. Voor die tijd ging de rivier zijn gang en stroomde zoals ze wilde stromen. Vaak tot last van de mensen die langs de rivieren woonden en ook tot last van de scheepvaart. Een zandbank meer of minder maakte de rivier immers niets uit. Als het maar stroomt. Panta rhei. In de tweede helft van de 19e eeuw bracht de mens daar verandering in. Om economische redenen en voor de veiligheid van de bewoners langs de rivieren, moesten de mensen de stroom onder controle krijgen, wat daarna ook aardig is gelukt.
In diezelfde periode werd het spoorwegnet aangelegd, met als gevolg dat er bijna dertig spoorbruggen over de rivieren werden gebouwd. Daar waren voor die tijd monumentale bouwwerken bij, groter dan Nederland ooit had gekend, zoals de spoorwegbrug bij Culemborg over de Lek en vooral de Moerdijkbrug over het Hollands Diep. Vooruitgang voor de één is echter vaak achteruitgang voor de ander. Waar de zeilende vrachtschippers voorheen vrij baan hadden op de rivieren, daar ontstonden nu blokkades in de vorm van bruggen waar zij niet onder door konden. In de jaren die volgden werd dit probleem nog nijpender door de bouw van bruggen voor het wegverkeer, wat nodig werd door de komst van de auto. Het zeilen op de rivieren werd daarmee een hindernisbaan voor de schippers, die vervolgens weer opgelost werd door niet langer te zeilen, maar het tuig te strijken of zelfs geheel te verwijderen en het schip te laten slepen door een stoomsleper. Tot in de vijftiger jaren van de vorige eeuw waren lange rijen rijnaken die voortgesleept werden over de rivieren een normaal verschijnsel. Ook dat is weer verleden tijd. Tegenwoordig wordt de vrachtvaart over de grote rivieren beheerst door grote containerschepen, tankers en duwbakken. De drukte op de rivier is verdwenen. Het is er zo rustig als honderd jaar geleden, maar het volume van het goederenvervoer is alleen maar toegenomen. Niets blijft, alles verandert. Zelfs het stroombeeld van de rivieren kan zich onder invloed van klimaatopwarming niet onttrekken aan veranderingen. Straks is de Rijn 's zomers zo ondiep, dat er weer gevaren moet worden met vele kleine schepen....
