Stilstaand water?
22 november 2019
Zeewater stroomt de hele wereld rond met getijdebewegingen en zeestromingen. Rivieren stromen van nature van hoog naar laag. Het water van kanalen en meren van het binnenwater staat echter stil. Dat leerden we althans op school. Maar niets is minder waar. Op de foto uit 1915 vaart een geladen skûtsje van Sloten door het Slotergat naar het Slotermeer, richting Woudsend. Allemaal stilstaand water, zo lijkt het. De schipper hoeft geen rekening te houden met stroming, maar toch stroomt het er. Door de wind. Bij het dorpje Gaastmeer werd in die tijd in grote, drijvende bakken de paling bewaard van de vishandelaren uit Heeg en Gaastmeer. Paling heeft vers en het liefst wat stromend water nodig om gezond te blijven. Zulk water vonden zij bij het dorpje Gaastmeer tussen het Heegermeer en de Brekken. Door op- en afwaaien was er een voortdurende stroming door het kanaaltje bij Gaastmeer dat beide meren met elkaar verbond. Bij Sloten was dat niet anders. De wind stuwt het water van de meren op wat tot niveauverschillen leidt, waardoor het water in beweging komt. Die stroming is het sterkste merkbaar in smalle verbindingskanalen.
Om in het Lage Midden van Friesland te voorkomen dat tijdens langere periodes van harde wind uit het zuidwesten of het noordoosten problemen zouden ontstaan door droogvallen enerzijds en overstromingen anderzijds, waren er waterkeringen aangelegd bij Galamadammen en bij Terhorne. Die stonden meestal open, behalve bij langdurig harde wind. Dat nam niet weg dat in het noordoosten, bij Drachten en Eernewoude, laaggelegen landerijen konden overstromen door opstuwend water. Ruim honderd jaar geleden is daarom de Opeindervaart gegraven van Drachten naar het meertje de Leijen. Die was niet bedoeld als scheepvaartverbinding, maar als waterregulator. Het bij storm opstuwende water bij Drachten kon via dat kanaal uitwijken naar de Leijen en de Bergumermeer. Maar ook zonder storm, onder heel gewone weersomstandigheden is er sprake van stroming op het binnenwater bij nauwe verbindingen tussen twee meren. In Friesland heel bekend is de stroming bij het Heerenzijl, de doorvaart (en waterkering) ten zuiden van Terhorne, tussen de Poelen en het Sneekermeer. Bij een matige zuidwestenwind kan er bij deze doorgang al zo'n sterke stroming staan van het Sneekermeer naar de Poelen, dat het met een zeilboot moeite kost zonder hulpmotor tegen de stroom op te komen. Nee, dat verhaal van het stilstaande binnenwater is in werkelijkheid een sprookje. Nu zijn sprookjes heel interessant, maar de werkelijkheid is boeiender.
