Sterre

Deelnemer Koningsvaart 2013 in Amsterdam ter gelegenheid van de troonswisseling

Geschiedenis van de tjalk 'Sterre' tot en met 2013 door Arjen Wapenaar

1887
De tjalk wordt gebouwd op een werf in Martenshoek (Hoogezand-Sappemeer). Onbekend zijn de naam van de werf (5 mogelijkheden), de naam van de schipper en de eerste scheepsnaam. Het bouwjaar en de plaatsnaam Martenshoek zijn terug gevonden in diverse documenten. In een oud meetboekje staat de datum 15-4-1887.
In 1887 begint men in Groningen net het bouwen in ijzer onder de knie te krijgen. In de leggers van de scheepsmetingsdienst komen voor het eerst ijzeren schepen uit Martenshoek voor in 1882, zelfs voor opdrachtgevers uit Gorinchem en Amsterdam. Vaak zijn de werven niet vermeld, op 1 uitzondering: H. Bodewes bouwt in 1882 een ijzeren tjalk van 22 meter en 123 ton. Terwijl er in die tijd ook nog volop in hout wordt gebouwd. Niettemin is 'Sterre' één van de oudste Groninger tjalkjes.

1904
De tjalk wordt in 1904 voor het eerst gemeten, in Groningen: G 637 N. Tonnage: 39.034 ton. De scheepsnaam is dan 'De Jonge Jacob', met als eigenaar Andries van Huis uit Houwerzijl (overleden 1928). Gezien de afmetingen van het schip en de haven van Houwerzijl, die nauwelijks groter is, zou deze Andries misschien wel eens de eerste eigenaar kunnen zijn. Andries van Huis heeft het schip in ieder geval genoemd naar zijn zonen Jacob. Het gezin van Andries van Huis had in 1879 al een kindje Jacob gekregen, welke na 2 maanden overleed op 17-09-1879. Vader en moeder mochten ook in 1906 hun dochter Dietje op 22-jarige leeftijd begraven. Een volgende zoon, geboren 10 juli 1880, werd ook Jacob genoemd. Deze Jacob onderhield samen met zijn vader het beurtveer op Groningen en is op zaterdag 16 november 1918 overleden in Houwerzijl. Mogelijk aan de Spaanse griep die toen heerste. Wellicht dat deze Jacob van Huis ook enige jaren in Ulrum woonde. Hij trouwt in 1907 met M. Boerema uit Groningen; in juli 1913 krijgen zij een dochter Jantje.
In deze periode wordt het korenschip gebruikt als beurtschip op Groningen. In het Nieuwsblad van het Noorden staan regelmatig advertenties dat Van Huis een nieuwe knecht zoekt. Eind 1912 zoekt Van Huis voor dit beurtveer een koper. Ook het schip kan in dat jaar van de hand, want Van Huis heeft in 1912 de beschikking over een motorschip (G1288N) 'De Tijd zal 't Leeren' gebouwd bij Mulder in Vierverlaten en met 50 ton laadvermogen. De maten zijn 20,60 x 4,10 meter; paste dat in de haven van Houwerzijl?
Blijkbaar had Van Huis het beurtveer lange tijd niet alleen: in juni 1911 verklaren A. van Huis en J. Werkema - de korenschippers van Houwerzijl - per advertentie dat ze "geen mandeelige zaak meer hebben en ieder voor eigen rekening varen". Werkema en Van Huis zijn dus concurrenten maar ook collega's van elkaar. Werkema laat al in 1886 een ijzeren tjalkje bouwen in Martenshoek - een jaar eerder dan Van Huis - met als maten 16,15 x 3,65 meter. Het wordt gemeten op 23 juni 1903 (G512N) voor 36,197 ton. Deze tjalk van Werkema heet 'De Landbouw', hoe toepasselijk wanneer je klandizie bestaat uit de boeren van Houwerzijl en omgeving. Werkema laat ook al eerder dan Van Huis een motorschip bouwen, in 1906, wanneer hij nog samenwerkt met Van Huis. Het motorscheepje (16 pk) heet de Tijdgeest, is gebouwd in Gideon en meet 19,64 x 3,99 meter, 43 ton (G919N).
Is het raar te denken van Van Huis, nadat hij en Werkema zakelijk uiteen gingen, vond ook zelf een motorschip nodig te hebben?

1912/1913
Goed, in 1912 wil Van Huis zijn tjalkje dus verkopen. En wellicht is het intussen ingezet op een ander beurtveer, vanaf Wierhuizen naar Groningen.
In januari 1912 staat in een krantenbericht dat het 'ijzeren tjalkschip 'Wierhuizen' gr 44m3, varende in de beurt `Wierhuizen-Groningen is verkocht aan Th. van Huis van Ulrum, voor fl 6.150. Is dit wellicht familie? In maart 1913 adverteert Van Huis vanuit Houwerzijl dat wegens buitengewone omstandigheden te koop is "een welbeklante schipvracht met ijzeren schip en flinke behuizing, varende in vaste beurt van Broek en Wierhuizen op Groningen v.v.".
Zou het tjalkje nog 'De Jonge Jacob' heten, of is het inmiddels omgedoopt tot Wierhuizen?
In de leggers van de scheepsmetingsdienst komt nog een ander tjalkje met de naam 'Wierhuizen' voot (G496N) dat in 1895 in Martenshoek is gebouwd, 39 ton is en de maten heeft van 16,54 x 3,66 meter. Het werd gemeten op 9 juni 1903 voor eigenaar J. Kraai uit Broek. Gezien de meetnummers en maten is dit een ander schip.
Eind 1913 staat er weer advertenties in de kranten dat Van Huis nog steeds het schip te koop aanbiedt samen met het beurtveer vanaf Broek en Wierhuizen op Groningen. Op 5 december 1913 is er zelfs een openbare verkoop van het schip en een huis in Broek.

Na 1912/1913
Het is enorm gissen wat sinds 1912/1913 de historie van de tjalk is. Rond 1912 krijgen vader en zoon Van Huis een motorscheepje in hun bezit, van 50 ton. Het is onduidelijk wat er met het tjalkje 'De jonge Jacob' is gebeurd. Heeft het misschien nog in het beurtvaar vanuit Wierhuizen gevaren? Is het teruggekomen naar Houwerzijl? Is het misschien overgenomen door turfschipper Jan Oosterhuis en zijn vrouw Grietje, ook uit Houwerzijl? Er zijn nog foto's van het schip van Oosterhuis, en er is gelijkenis. Na het overlijden van Jacob van Huis in 1918 verkopen zijn vader en weduwe hun motorschip en brandstoffenhandel aan Brand Slik uit Delfzijl, die zich dan in het dorp vestigt. Het motorschip 'Angeneta', de nieuwe naam, heeft tot kort na de oorlog de haven van Houwerzijl verrijkt.
Van het tjalkje is nu een lange periode niets bekend. Wanneer is het verkocht? Wie zijn de eigenaren geweest? Wat waren de scheepsnamen? Is het in de oorlog nog gebruikt? Wanneer is er een motor in gebouwd? Het schip zou ook verhuurd zijn geweest aan Waterstaat in Delfzijl voor metingen op zee. Maar wanneer?

1946
In korte tijd komen we twee scheepsmetingen tegen. In 1946 is de tjalk hermeten met meetbrief nummer R 15210 N, eigenaar Boer Amsterdam. Meting op 7-5-1946, nummer 5210 te Rotterdam. Scheepsnaam: 'Alida'.

1947
Er is een nieuwe meting in 1948. A13449 N, gemeten op 19.649 m3. Meting op 14-4-1948 door wg Loobach. Eigenaar: F. v/d Broek uit Leiden. Scheepsnaam: 'Jarro'. Kleermaker Frans van den Broek uit Leiden koopt in 1947 het schip. 's Zomers vaart hij op IJsselmee, in Friesland en elders onder andere met jongerenkampen van de Arbeiders Jeugdcentrale (AJC) en de Nederlandse Reisvereniging (NRV). Via zijn zonen zijn er nog veel foto's en reisverslagen beschikbaar. De familie verkoopt het schip in 1952 en emigreert in 1956 naar Australië. In deze jaren is er een zadelroef op het schip gebouwd. Een oud roefje verdwijnt even later ook. En het schip krijgt zijn witte kleur. De naam Jarro verwijst naar de lokeend uit het Zweedse kinderboek Nils Holgerssons.

1952
Onder de naam 'Nomade' is de tjalk een woonschip voor de jonge jachtschipper Herman Feenstra en zijn vrouw uit Muiden. Het tweetal emigreert in 1958 naar Amerika, waarna het schip in beheer komt van Thomas Eshuis, garagehouder in Amsterdam. De tjalk wordt verhuurd vanuit Muiden; de kuip wordt verkleind door het achterdek te verhogen en een paviljoenroef te maken. Zo kon de schipper apart slapen van de gasten.

1967
De heer Schweers, van rederij Van Swieten, uit Amsterdam koopt het schip en laat in de 'Vrouw Jannigje' een nieuwe motor plaatsen. Deze Volvo MD29 staat anno 2007 nog in het schip en loopt als een zonnetje.

1969
De heer Bouwman uit Eindhoven lijkt de nieuwe eigenaar van het schip te worden, maar de koop ketst af. Nu komt het schip voor lange tijd in handen van de familie Poelmann uit Aerdenhout. Zij noemen het schip 'Fiducia', naar het zeeschip uit de 19de eeuw waar een voorvader van Poelmann kapitein op was. De familie Poelmann vaart 23 jaar met veel plezier rond. Het schip wordt onderhouden door de Stofberg-werf in Leimuiden (nu Enkhuizen), waar onder andere een nieuwe teaken intimmering wordt geplaatst. Het schip gaat in 1986 met een vrachtcarrier mee naar festiviteiten in New York, ter gelegenheid van de verjaardag van het Vrijheidsbeeld. In de Waterkampioen staat nog een unieke foto die nooit meer gemaakt kan worden: de tjalk varend bij New York, met op de achtergrond de Twin Towers.

1992
Nieuwe eigenaar is Marinus Krol uit Leiden. De nieuwe scheepsnaam luidt 'Vrouw Theodora'. Er volgen een nieuw roer, nieuwe zeilen, een nieuw dak en de inbouw van een badkamer. 

2004
De familie Wapenaar uit Voorburg koopt het schip en gebruikt Workum als thuishaven. De Scheepsnaam wordt 'Sterre'.
Sterre is de naam die dichter en staatsman Constantijn Huygens in zijn gedichten geeft aan zijn vrouw, Suzanne van Baerle. Huygens liet in Voorburg de buitenplaats Hofwijck bouwen en is de vader van de beroemde wetenschapper Christiaan Huygens (uitvinder slingeruurwerk, ontdekker van de ringen om Saturnus en zijn maan Titan). Het schip krijgt in de loop der jaren een nieuwe kuipvloer, ankerlier en kajuitbekleding. Ook wordt de romp kaal gestraald en in tweecomponenten geverfd.

2009
Het schip maakt een tweede reis naar New York, om de festiviteiten luister bij te zetten ter gelegenheid van 400 jaar Henry Hudson. Over deze bijzondere reis is een weblog bijgehouden.

2013
Op 30 april 2013 doet Sterre mee aan de Koningsvaart, ter ere van de inhuldiging van koning Willem-Alexander en koningin Maxima.