ZS5

Een replica van de ZS5 is in het bezit van de Stichting Zwartsluizer Botter ZS13. Het scheepje wordt gebruikt voor het opleiden van de botterjeugd club van Zwartsluis. De replica is een exacte kopie, gebouwd na opmeting van het orgineel door dhr. Bert Geyskens. Dhr. Geyskens heeft het schip in 2011 geschonken aan de Stichting.

Video: Bert Geyskes draagt ZS5 over

De Stentor: 'Thuiskomst' voor punter ZS5

Je zou het een thuiskomst kunnen noemen. Bijna een eeuw nadat de punter ZS 5 voor schipper Evert Moorman uit Zwartsluis gebouwd werd, vaart het schip nu weer rond in deze stad.

Of nouja, een replica dan, met precisie gemaakt door oud-internist en scheepvaartfanaat Bert Geyskes uit Bilthoven. Hij droeg de punter gisteren tijdens de opening van Zwartsluis onder Zeil officieel over aan de stichting Zwartsluizer Botter ZS13.

Geyskes raakte ruim vijftien jaar geleden in de ban van de ZS5. Hij kwam de punter toen tegen in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, waar het origineel nog steeds ligt. "Met schepen is het net als met vrouwen, je kunt er echt verliefd op worden. Ik vond het jammer dat deze punter nooit meer op het water te zien zou zijn. Daarom heb ik een replica gemaakt."

Restauratie van het origineel was zowel voor Geyskes als voor het museumbestuur geen optie. "Het hout van de originele punter was in zo'n slechte staat dat het dan allemaal vervangen zou moeten worden. Het oude hout zou dan op de brandstapel eindigen en vernietigd worden. Zonde. Nu blijft het origineel bewaard in het museum en is er toch ook weer een ZS5 om mee rond te varen."

Bij het bouwen van de replica ging Geyskes niet over één nacht ijs. Hij bouwde eerst een werf achter zijn huis om vervolgens de punter helemaal op ambachtelijke manier na te maken. "Echt zoals de mensen dat vroeger deden; ik heb dus ook geen elektrische apparaten gebruikt. Ik heb daarbij heel veel gehad aan het boek 'De Punter' van Gait Berk. Dat was als het ware mijn bijbel."

Het bouwen van boten is al jaren een hobby van Geyskes. Van beroep is hij altijd internist geweest in het Academisch Ziekenhuis in Utrecht. "Het opknappen en restaureren van oude schepen is lijkt misschien iets heel anders, maar dat is het eigenlijk niet. In mijn werk zag ik ook heel veel oude en zieke mensen die ik dan probeerde 'op te knappen'."

Geyskes heeft in totaal zo'n vijftien jaar met de replica van de ZS5 rondgevaren. "Hij heeft altijd in Harderwijk gelegen, waar ik schipper ben geweest op een botter. Maar nu ik wat ouder wordt, begon ik me af te vragen wat er met de punter zou gebeuren als ik er niet meer ben. Ik heb veel tijd gestoken in de bouw en het onderhoud. Ik wilde er een goede bestemming voor vinden."

Toen Geyskes zo'n twee jaar geleden voor een reünie in Zwartsluis was en daar de mensen van de stichting Zwartsluizer Botter ZS13 tegen kwam, had hij zijn bestemming gevonden. "Ik heb ze toen gevraagd of ze het een goed idee vonden als ik de boot aan ze zou doneren. En ze waren heel enthousiast. Mooi natuurlijk, want de ZS5 komt hier oorspronkelijk ook vandaan. Hij is gebouwd door Peter Huisman uit Wanneperveen voor een Zwartsluiziger visser."

De overdracht van de punter aan de stichting ZS13 is ook letterlijk een overdracht aan de volgende generatie. "We hebben sinds ongeveer een jaar ook jeugdleden en het is de bedoeling dat zij straks vooral met deze punter gaan varen", vertelt Ewout Kroes van de stichting. "Met de ZS 13 moeten er ook altijd volwassenen mee, maar met deze punter kunnen ze mooi zelf op pad."

Ter gelegenheid van de overdracht van de punter ZS5 aan de Zwartsluiser botterstichting komt de punter in nieuwe handen. Dr G.G. Geyskes heeft de hele ontwikkeling van dit schip meegemaakt.
Hij vertelt: In de zeventiger jaren bezocht ik een ten-toonstelling van houten schepen in het Amsterdamse Scheepvaartmuseum. Getoond werden, als uitersten van een ontwikkeling, eerst een boomstamkano, en aan het einde een met verguld beeldhouwwerk versierde tjotter. Daar tussenin, maar niet te ver van de boomstamkano, lag een grote punter. Twee stevens met wat gangen ertussen, een onge-staagd mastje, zo uit het bos, door een gat in de mastbank gestoken, een prachtige zeeg. Met andere woorden, een zeer harmonieus en toch stoer scheepje. Een werkschuitje zonder flauwekul eraan, waarin je honderden jaren historie zag. En dat was precies de bedoeling van het museum.

Na jaren lekker zeilen, maar vooral veel restaureren van eerst een authentieke eiken grundel (zie Huitema), daarna van een van de laatste houten Arnemuidense hoogaarzen (de Gornaet), had ik niet genoeg tijd voor het onderhoud van een groot houten schip en heb ik met pijn in het hart het schip verkocht. En ja, daar zit je dan met je kennis en ervaring. Ik dacht terug aan die oude punter van het scheepvaartmuseum. Zou dat iets zijn om te restaureren? Hij was niet te groot, alleen een casco zonder fratsen. Toch maar weer eens gaan kijken in Amsterdam. Inmiddels waren er vijftien jaren verstreken sinds die tentoonstelling en de romp lag in een depot van het museum. Het was duidelijk dat geen enkel houten onderdeel hergebruikt zou kunnen worden bij restauratie tot een varend schip. 

Restauratie of Vernieuwbouw

De museumdirectie wilde de punter dan ook bewaren in de oorspronkelijke staat als cultureel erfgoed. Wel mocht ik alle maten overnemen om het schip zelf, zoals in mijn bedoeling lag, nauwgezet opnieuw te bouwen. Op die manier zouden de oorspronkelijke romp-delen, met de littekens van vroeger gebruik, in het museum bewaard blijven en zou daarnaast eenzelfde schip ontstaan dat weer kon varen.

Er zijn veel restauraties van houten schepen gedaan, waarbij veel van de oorspronkelijke details van het oude handwerk op de brandstapel zijn geëindigd. Een noodzakelijke concessie aan het weer vaarbaar maken van het schip. Maar het is toch wel goed als van een aantal oude scheepstypen één exemplaar, met alle littekens van vroeger gebruik, in een museum wordt geconserveerd.