Kobus' Schetsboek - Makkum zoals Jacobus ten Zweege dat tekende eind 1800
Dirk Huizinga
Dirk Huizinga schrijft:
In 2012 gaf Pieter Jan Tichelaar een boekje uit dat geheel gewijd was aan het leven en werk van Jacobus ten Zweege. Voor die publicatie van de Stichting Tichelaars Historisch Bezit (Makkum) kon Pieter Tichelaar putten uit de vele gegevens die hij verzameld had voor het maken van zijn levenswerk: vier kloeke banden over de geschiedenis van het `Fries Aardewerk, Tichelaar Makkum' (1998) en over bronnen die hij via ondergetekende kon raadplegen uit de nalatenschap van Jacobus ten Zweege, die uiteindelijk via mijn moeder in het bezit was gekomen van de familie Huizinga. Belangrijke elementen daaruit waren de schilderijen van `omke Kobus', zoals Jacobus ten Zweege in de familie werd genoemd, en vooral het schetsboek van hem Uit dat schetsboek zijn een aantal tekeningen door Pieter Tichelaar overgenomen in zijn publicatie. Het leek mij zinvol om daarnaast alle tekeningen voor een breder publiek bekend te maken, wat de reden is dat ik dit boekje heb geproduceerd.
Makkumer Jeugdwerk
Drie opeenvolgende generaties plateelschilders Ten Zweege hebben naam gemaakt bij de Makkumer aardewerkfabriek van Tichelaar. De laatste en meest getalenteerde was Jacobus ten Zweege (1855 - 1917), die in 1896 zijn vader Willem opvolgde als ontwerper en eerste schilder bij de gleifabriek van Tichelaar aan de Groote Zijlroede. Een jaar eerder was hij bij Tichelaar in dienst getreden, want hij ging trouwen met Dirkje Roosjen. Voor die tijd werkte hij ook wel voor Tichelaar, maar stond hij niet op de loonlijst. Hij had geen zin om onder zijn vader schilder te zijn bij de aardewerkfabriek. Hij werkte freelance als schilder en tekenaar in Makkum. Van deze oud-oom van mij bezit ik via nalatenschappen een schetsboek dat tot voor kort onbekend was gebleven bij Pieter Tichelaar, de oud-directeur die de geschiedenis van het Friese Aardewerk onderzocht en beschreef. Onbekend, want in privébezit. Dat boekje bleek cruciaal te zijn als verklaring hoe onder leiding van Jacobus ten Zweege op het Makkumer aardewerk voor het eerst lokale voorstellingen zijn verwerkt. Onbekend bleef tot dusverre wanneer Kobus deze tekeningen maakte, want ze zijn niet van een datum voorzien. De maritieme geschiedenis van Makkum geeft echter aanwijzingen. De werf op de Bargekop die hij tekende, heeft bestaan van 1877 t/m 1880. In die periode is die tekening dus gemaakt, toen Kobus midden twintig was. Vijftien jaren later ging hij zijn jeugdwerk uit het schetsboek gebruiken als voorstellingen voor het sieraardewerk dat hij bij Tichelaar ontwierp van 1895 tot 1917 en dat tot 1970 kenmerkend werd voor het Makkumer aardewerk dat Tichelaar produceerde.
Van tekening via spons tot eindresultaat
Jacobus ten Zweege heeft zijn hele leven in Makkum door gebracht. Zijn vader Willem ten Zweege was eerste schilder bij Tichelaars aardewerkfabriek. Na het overlijden van Willem in 1896 volgde Kobus zijn vader op als eerste schilder. Kobus wordt voor het eerst in 1891 genoemd in het loonboek van de Gebr. Tichelaar. Op dat moment was hij zesendertig jaar. Voor die tijd was hij uiteraard ook actief, niet in loondienst, maar als zelfstandig kunstschilder en tekenaar. Ik vermoed dat het schetsboekje ontstaan is in de jaren 1879 1880, vanwege de afbeelding van een functionerende scheepswerf op de Bargekop die slechts vier jaren bestaan heeft: van 1877 t/m 1880.
Tot 1890 werkte hij ook voor Tichelaar, maar zonder een dienstverband.
Voor zover bekend, was Kobus geheel autodidact. In 1892 trouwt hij met Dirkje Eelkes Roosjen uit Zurich. Waarschijnlijk heeft hij om die reden een vaste baan bij Tichelaar geaccepteerd, om meer financiële zekerheid voor z'n gezin te hebben. Hij blijft echter naast het werk in de fabriek ook actief als zelfstandig kunstschilder/tekenaar. Hij had als talentvolle artiest in de jaren daarvoor ongetwijfeld weinig zin om op de fabriek te werken onder leiding van zijn vader Willem ten Zweege. Die leverde voorstellingen af die veel houteriger waren vormgegeven dan Kobus z'n werk, terwijl Kobus bovendien veel meer oog voor detail had dan zijn vader. Na het overlijden van zijn vader in 1896 werd hij echter zelf eerste ontwerper/schilder en kreeg hij de kans om de kwaliteit van het plateelschilderen bij Tichelaar op een hoger niveau te brengen en inhoudelijk te innoveren.
Het leek mij zinvol om de tekeningen uit het boekje van Pieter Jan Tichelaar voor een breder publiek bekend te maken, wat de reden is dat ik zelf dit boekje heb geproduceerd.
De inhoud
- Het onbekende schetsboekje van Jacobus ten Zweege
- Van tekening via spons tot eindresultaat
- Inhoudelijke vernieuwing van het plateelschilderen
Bijlagen
- Een paar genealogische lijnen
Het schetsboekje van Jan Roosjen uit Zurich
Philippus van Drooge uit Hindeloopen - Willem Jans Dijk (1881-1970) in Makkum
- Makkum rond 1900, de Grote- en Kleine Zijlroede in foto's.
- De kadasterkaart van Makkum uit 1832
Boek "Kobus' Schetsboek - Makkum zoals Jacobus ten Zweege dat tekende eind 1800" uitgegeven in eigen beheer
63 pag., geïllustreerd.
Ga voor alle informatie over Dirk Huizinga en zijn publicaties naar naar zijn website: www.dirkhuizinga.com.
Dirk Huizinga vergaart steeds nieuwe informatie. Dat houdt in dat zijn boeken regelmatig worden aangepast en aangevuld. Ze worden daarom ook steeds actueler!