Kragge
29 juni 2019
Ruim honderd jaar geleden was de zeesluis van Stavoren een belangrijke toegangspoort voor vrachtschepen naar het noorden van het land. De lengte van deze sluis bepaalde zelfs enige tijd de maximale lengte van de vrachtschepen om Friesland binnen te kunnen komen: 31.50 meter. Dat heette 'de Friese maat'. Een Friese maatkast was geen specifiek scheepstype, maar een schip dat nog net door de sluis in Stavoren kon. Overigens was de nieuwe zeesluis van Lemmer 50 meter lang en ook in Stavoren was er nog wel wat mogelijk. Als het peil van de Zuiderzee gelijk was met dat van het binnenwater, hoefde er niet geschut te worden. Dan konden eventjes beide deuren van de sluis tegelijk open, zodat (te) lange schepen de sluis toch konden passeren. Deze voormalige zeesluis werd in 1966 gedempt, want er was een nieuwe, grotere sluis gebouwd aan de zuidkant van het stadje met daarnaast een modern gemaal. In 1980 werd de oude sluis echter alweer geopend. Dat was het werk van gemeenteraadslid Anton van der Werff, de werfbaas van scheepswerf Volharding, die jarenlang streed voor het open houden, resp. heropenen, van de historische zeesluis. De laatste jaren wordt de sluis nog maar zelden gebruikt. De jachten zijn zo groot en zeewaardig geworden, dat zij geen vluchtroute via deze sluis naar het binnenwater nodig hebben.
Toen we in 2011 met de pas gerestaureerde Staverse jol ST16 van eigenaar Jos de Vries een proeftochtje mochten maken en we ons via de oude sluis naar buiten lieten schutten, werd de doorvaart aan de buitenzijde geblokkeerd door een kragge, een drijvend eilandje van riet en waterplanten. Geblokkeerd? Nou, dat was te veel eer. Met zachte drang met haar brede eikenhouten kop duwde de jol de kragge opzij en konden we de vaart naar open water vervolgen. Die dure restauratie van de sluis is achteraf gezien echter niet overbodig geweest. In het oude stadje resteren slechts enkele plekken die van wat meer historische betekenis zijn en daarvan is de sluis er één. In 1873 vroeg de Franse kunsthistoricus Havard zich al af wat er in Stavoren gebeurd was. Twee rijen nieuwe, maar armzalige huisjes, gescheiden door een grachtje. Dat was alles wat hij zag. Waarom was er niets meer te zien van dat roemrijke verleden van dit stadje, terwijl er toch al jaren nooit een oorlog was geweest.....
