Vergeten zompen
26 juli 2021
Van oudsher hebben mensen zich gevestigd aan het water. Niet vanwege het mooie uitzicht, maar als levensnoodzaak. Boven op een berg zou je van het uitzicht kunnen genieten, maar er is geen voedsel te vinden en er is niet te wonen. Langs het water is alles veel gemakkelijker. Ook in hooggelegen streken vestigden mensen zich daarom langs beken en rivieren. Daar was drinkwater, daar was de grond geschikt voor landbouw, daar kwamen dieren voedsel halen zodat ze bejaagd konden worden en in het water was vis. Bovendien was het water gemakkelijk om je te verplaatsen en materiaal te vervoeren. Het is daarom absoluut niet verwonderlijk dat overal op de wereld mensen zich vestigden aan de oevers van beken, rivieren, meren en zeeën. Dat het water ook voor onheil kon zorgen, was nooit een reden om daarom maar in een kurkdroog bos of boven op een berg te gaan wonen. 'Denkend aan Holland' zien we natuurlijk die brede rivieren en al dat waterland, maar dan vergeten we dat ook op de hoge, droge zandgronden in het oosten van het land sprake was van een intensieve scheepvaart. Dat ook daar de mensen aan het water woonden. Tot op de kleinste beekjes werd er gevaren, omdat het transport over water altijd nog gemakkelijker ging dan het transport over land.
Pas toen de auto op het toneel verscheen en er verharde wegen werden aangelegd, veranderde dat en daarna werden de houten vrachtscheepjes snel vergeten. Punterachtige boten in allerlei maten. Op een rivier als de Vecht waren de 'zompen' wel meer dan 10 meter lang, maar deze scheepjes met die merkwaardige vorm, als een Canadese kano, maar dan van stevige planken en met een knikspant, voeren ook op beekjes langs Delden, Rijssen en Enter. In de Achterhoek was de Berkelzomp in gebruik. Bij het middeleeuwse dorp Eibergen was in de 19e eeuw de helft van alle Berkelzompen ingeschreven. De Berkel ontspringt in Duitsland en stroomt van Rekken, aan de grens, via Eibergen, Borculo en Lochem naar het westen, waar die iets ten noorden van Zutphen in de IJssel uitkomt. Daarmee heeft zo'n riviertje een open verbinding met een grote handelsrivier waar belangrijke plaatsen als Doesburg, Zutphen en Deventer aan liggen. Die Berkelzompen zijn natuurlijk verdwenen, maar net als bij de Vechtzomp in het Duitse Osnabrück en in Nederland bij Ommen en Dalfsen is ook bij Eibergen een replica van zo'n scheepje gemaakt, waarmee over de Berkel wordt gevaren. Vanaf de oude Mallumse watermolen varen vrijwilligers met betalende gasten een stukje stroomopwaarts en weer terug. Op de foto vertrekt de zomp net en het is duidelijk, dit is een toeristisch gebeuren waar veel watersporters niet veel van moeten hebben. Maar het is wel de enige manier om een eigenlijk verdwenen scheepstype dat een cruciale rol vervulde in de geschiedenis van deze streek in de vaart te houden. Zo blijft een vrachtscheepje bestaan dat normaal gesproken totaal vergeten zou zijn.
