De bouw van een Hollandse Boot (Sliedrechts model)
Twee weken assisteren bij de bouw van een houten werkboot door Thedo Fruithof
Voeg zes brede lange dikke eiken planken bij elkaar en je hebt een Hollandse boot. Zo eenvoudig is het basisrecept voor het bouwen van een degelijke werkboot. Vier weken mocht Thedo Fruithof in het voorjaar van 1975 een stage volgen bij de botenbouwer Arie Nieuwendorp in Sliedrecht. Aan de hand van een dagboek neemt hij u mee naar de werkplaats verscholen tussen grote fabrieken in het bekende baggerdorp. Gebouwd werd een Hollandse roeiboot met spiegel van het Sliedrechtse model.
Hollandse (werk)boten
Deze Sliedrechtse spiegelboot is een boot uit de familie Hollandse boten. De Hollandse boot is een aakachtig schip. Dat wil zeggen dat haar vlak plat is in doorsnede en dat dit vlak in de lengterichting voor en achter is opgebrand. Twee boorden komen voor en achter samen tegen dit vlak. Er zijn geen kielbalk en stevens aanwezig. Meestal was de achterkant van het schip gelijk van vorm als de voorkant, maar voor het gebruik van een buitenboordmotor werd deze boot uitgevoerd met een achterspiegel. De boot had een lengte van 5,65 meter. Zo'n stoere werkboot werd gebruikt door baggeraars, zwaar en robuust was het lange tijd de hulpboot bij baggerwerkzaamheden. In havens - zoals Rotterdam - gebruikten de roeiers van de roeivereniging dit type schip om de trossen van de grote zeeschepen naar de wal te brengen. Ook was het een schip dat in deze zware uitvoering veel werd gebruikt door Waterstaatsmensen voor bijvoorbeeld het peilen van dieptes in de diverse havens en rivieren. De meestal wat lichter gebouwde Hollandse roeiboten waren zeer geliefd als schippersboot van binnenvaartschepen. Ze waren vooral zo geliefd omdat ze bij uitstek goed te slepen waren en robuust genoeg zijn om in sluizen en bij kades geen schade op te lopen.
Ook zeilend
Ze werden voornamelijk roeiend voortbewogen, rond 1925 kwamen er echter ook wel enkele zeilende exemplaren voor met een mastje, roer en zijzwaarden. De wat ronder gebouwde, lichtere Hollandse boot is zelfs begin deze eeuw een wedstrijdscheepje geweest op de Hollandse IJssel. Gezegd kan worden dat het een wijd verspreid type is geweest dat zowel bij onze Zuiderburen als tot in heel Nederland terug te vinden was. De bouwcentra waren vooral geconcentreerd in het rivierengebied. In scheepvaartmusea zijn tientallen modellen bewaard gebleven waardoor vergelijking en bestudering mogelijk is. Het lijkt aannemelijk dat de term Hollandse boot pas aan het einde van de 19e eeuw of mogelijk begin 20ste eeuw is ontstaan.
Op een dag naar Sliedrecht
In Sliedrecht aan de Molendijk werden ook ankeraken gebouwd, nog zwaarder en groter dar het scheepje waarover dit verslag gaat. Peilaakjes, cintelaaken, rijswerkeraakjes en schieterschouwen komen onder andere voor in een notitieboek van de scheepsbouwfamilie Nieuwendorp. Dit boekje begint met een eerste vermelding van een geleverd vaartuig in 1911. Nummer 702 kreeg de onderhavige roeiboot met spiegel. Dankzij de ontdekking in 1974 van een peilboot in gebruik bij de gemeentelijke havendienst in Amsterdam leidde het spoor naar Sliedrecht. De gebruikers van dit schip vertelden dat dergelijke schepen gewoon nog gebouwd werden in Sliedrecht. Dus daar op een dag naar toe. Er lagen enkele oudere exemplaren voor reparatie maar wanneer de bouw van een nieuwe boot weer zou plaatsvinden was niet te zeggen. Er moest namelijk wel een opdrachtgever zijn. Na een halfjaar was het zover. Het navolgende is gebaseerd op dagboekaantekeningen en vele foto's zijn gemaakt tijdens het werk als 'knecht' bij Arie Nieuwendorp. Mijn komst kwam goed uit, de oude knecht was net enige tijd te voren met pensioen gegaan. Zoals het hoort was mijn kant de stuurboordskant, want ieder bouwt aan zijn eigen helft.
De bouw
De bouw vond plaats in een stenen schuur gelegen achter het woonhuis. Tussen het water en deze schuur was een lange, schuin oplopende helling, waarop diverse bootjes lagen. De werkplaats was als elke scheepswerkplaats. Aal beide lange zijden boven de werkbanken bevonden zich veel ramen. In de achterkant grote deuren waardoor de boot naar buiten gebracht kon worden als ze klaar was. De boot werd gebouwd met de voorkant gericht naar het water. Een strook beton was in het midden horizontaal aangebracht waarop zware vierkante balken vlak opgesteld konden worden, hierop zou de boot voltooid gaan worden. In deze schuur was een redelijk hoog dak waaronder diverse stellages hingen waartegen schoorbalkjes konden worden gezet.
Uit het dagboek
Zoveel mogelijk zijn de termen aangehouden zoals deze werden gehanteerd door Arie Nieuwendorp. Niet alleen voor de couleur locale, maar ook omdat per regio en per type een eigen vocabulaire bestaat. Van dag tot dag volgt hier het verslag van twee man die zes planken bijeen voegden tot een Sliedrechtse boot.
Zuinig zijn op de kennis van het houten scheepmakersvak
In 1975 was het nog net niet te laat om het schaarse handwerk en de ervaring van een scheepsbouwer vast te leggen. Door de veranderde technieken, het gebruik van moderne gereedschappen en de ontwikkeling van nieuwe schepen van ijzer of kunststoffen dreigt natuurlijk de kennis van het houten scheepmakersvak te vervliegen. Kennis van dit ambacht is echter onmisbaar bij het bestuderen van de nog overgebleven kleine houten vaartuigen in Nederland.
Bouw Hollandse Boot, model Sliedrechter - Thedo Fruithof