De bouw en de reizen van de Palingaken - Sicco van Albada
Bestekken en reisverslagen
Sicco van Albada is eigenaar van de houten Staverse jol 'De Lytse Bear' en de auteur van het boek "De Helling onder Heeg".
Hij schrijft ons: Misschien heb je iets wat aan mijn aantekeningen. Bij mijn onderzoeken kwam ik diverse berichten en verslagen tegen over de vroegere palinghandel in Friesland. De berichten over de bestekken van palingaken en diverse reisverslagen van de vaart van Friesland naar Londen heb ik in deze publicatie gebundeld.
Bestekken van vroeger gebouwde Palingaken
Joure, 1859. Bestek van de nieuwe Engelse aalaak voor de heeren Visser van de Gaastmeer
Lang over steven 64 voet, hoog voor 10 voet 2 duim, achter 18 voet 10 duim. Wijd in vlak voor 15 voet en 5 duim, achter 10 voet en 5 duim, wijd voor over de deek 15 voet 3 duim, achter 12 voet en 8 duim.
De deek lang 32 voet, hol voor onder de deek 2 voet en 3 duim, achter hol onder de deek 1 voet 9 duim,4 strooken in het vlak, de eerste 2 voet van de midden en het andere 1½ voet daar van af, of 4 voet van de midden, ieder strook 6 duim, de voorhooftschudding van de voorst af 6 voet en 10 duim, tweede daar af 4 voet en 11 duim, 3, 5 voet en 8½ duim, 4, 5 voet en 8½ duim, achterst 6 voet en 5 duim, het voorend van de deek 4 voet, de trog lang 11 voet en 3 duim, tusschen ruimte 6 voet en 7 duim, Achterst 5 voet en 8½ duim, hoog de laagste kant 2 voet 11 duim. De voortrog van boven 10 voet en 9 duim, de achterste balken 4 voet en 8 duim, wijd buitenwerk 3 voet en 3 duim, de voorluiken tusschen scheerstokken 5 voet en 6½ duim, de achterste 4 voet 5 duim, de voorend tegen het voorluik 9 voet het voorluik lang 2 voet en 4 duim. Wijd 2 voet en 5 duim, 3 voet 1½ duim tusschen, het luik 4 kant en dan 2 voet en 9 duim achter de mast 4 voet het achterste luik van de achterkant van de steven 3 voet en 9½ duim lang 1 voet 6 duim. Wijd 2 voet 5 duim. ruimte tusschen 9 duim het stuurluik lang 22 duim. Wijd 4 voet, tusschenruimte 2 voet 6 duim de pateter 4 voet de berghouten breed 18 duim en dik 5 duim de boorden 3½ duim breed 17 duim. De zwaarden 16¾ voet breed 6½ voet Dik 4 duim.
Deze aak gekost: zeven duizend 7 honderd en zeven en vijftig gulden en elf centen.
Betaald en afgeleverd te Joure Augustus 1859.
[Dit is de Twee Gebroeders, gebouwd voor Gaastmeer, in 1898 verkocht aan kantoor Heeg en herdoopt Noordzee, in 1914 herdoopt Anne Wiegers en in 1917 uit de vaart.]
Een overzicht van diverse bestekken
Eenige aanteekeningen van schipper W. van der Mast over zijn reizen naar Londen
Aangevangen in April 1880 aan boord van de Vrouw Anna (in 1882 omgenaamd naar London) en vanaf 1899 op de Herstelling) (totaal 152 reizen)
Op Vrijdag den 23 April 1880 met de Vrouw Anna van London vertrokken en arriveerden op Zondag avond den 25 April te Workum. Wind WZW tot NNW.
18de Reis 1882.
Vertrokken van Workum den 14 Sept. met 20.000 lbs mooije lading. Omstreeks 11u wind WZW, ligte koelte. Ankerden ‘s avonds in de Vlieter. Den 15de ‘s morgens anker op, wind OZO, ligte koelte, mooiweer. Klaarden ten 1u en waren ten 2u buitengaats. Wind alstoen tusschen OZO en ONO, ligte koelte. Behielden deze gelegenheid en passeerden den 16de ‘s avonds ten 6u Orfordnes en ankerden ten 10u onder Harwich. Den 17de wind Noordelijk. Gingen anker op en kwamen ten anker op de Whitacre. Arriveerden vervolgens op den 18de ‘s middags te Southend. Wind alstoen NNO, mooiweer. Kwamen den 20ste in de creek. Aangevangen met lossen de 5 Oct. en uitverkocht den 23 Oct., opgebragt £ 545. Vertrokken van London den 25 Oct.. Kwamen ‘s avonds onder het Blijthzand ten anker, wind ZW, ligte koelte. Gingen den 26ste ‘s middags anker op en ankerden ‘s avonds onder Harwich, wind ZZW, knap weer. Vertrokken van hier den volgende morgen pm 4u. Wind Zuid. Passeerden ten 7u Shipwash. Vervolgens wind toeneemende en krimpende tot OZO. Gingen om 11u terug en kwamen ‘s avonds om 5u in de baai van Harwich ten anker. Alstoen harde koelte met regen. Gedurende de nacht en vervolgens tot in de morgen van den 29ste storm en regen. Wind doorkrimpende tot NW. Alstoen afschoonende lucht. Vertrokken wederom den 30ste ‘s morgens ten 3u. Wind ZW, mooije koelte. Passeerden Shipwash ten 6u. Gedurende den dag wind toeneemende en buijig. Gingen ‘s avonds om 5u (15 mijl afstand) onder de wind. Vervolgens storm weer en dik van regen. Wind uitschietende tot NW. In den morgen lucht afschoonende, wind iets minder. Zetten zeil en stuurden Oost. Zagen om 10u Kamperduin in’t OZO en kwamen ‘s middags om 3u behouden in’t N.Diep, en den volgende dag met de wind OZO thuis op den 1ste November.
Bij het vernieuwen der Zeebrief op den 8 Nov. de scheepsnaam veranderd. Thans London.
19de Reis 1882.
Vertrokken van Workum den 21 Nov. met (20.000 lbs, mooije lading) wind Westelijk, stilletjes. Ankerden ‘s avonds voor de Vlieter. Den 22ste wind ZZW, regenachtig. Gingen anker op en ankerden in de Vlieter. Alstoen harde koelte met regen. Gedurende den dag uitschietende tot WNW. Den 23ste knap weer, wind krimpende. Kwamen in’t N.Diep. Laagen hier tot den 28ste. Gedurende dien tijd meestal ruw weer en Westelijke winden. Alstoen de wind NNW tot Noord, buijige lucht. Gingen naar zee en passeerden ten 12u de Z.Haaks boei. Vervolgens knappe koelte en buijig. Wind gedurende den nacht opkrimpende tot West en den volgende morgen doorkrimpende tot ZZO met eene verstopte lucht. Wind aanneemende tot eene dubbelgereefde koelte. Gingen ‘s middags om 12u onder de wind (8 mijl Oost van Orfordnes). ‘s Namiddags wind afneemende en Oostelijk. Zetten zeil en zaagen ‘s avonds ten 9u het draaivuur van Lowestof in’t WNW. Passeerden den volgende morgen ten 7u Orfordnes, wind NO. Gedurende den dag mooiweer, wind Noordelijk. Kwamen ‘s avonds ten 6u te Southend ten anker, den 30ste Nov. Laagen hier tot op den 2 Dec. Gedurende dien tijd zware mist. Kwamen toen ‘s avonds in de Lower Hope en den 3de ‘s avonds te London. Aangevangen te lossen den 4de (hadden toen ongeveer 1500 lbs dooden) en uitverkocht den 21 De. Opgebragt £ 775. Vertrokken van London den 26 Dec. ‘s morgens ten 3u. Harde wind met regen van het WZW. Kwamen ‘s middags ten anker in het ZW rak. Alstoen stilletjes, wind Noordelijk. Den volgende morgen wind WZW, knap weer. Vervolgden onze reis en ankerden onder Harwich. Vertrokken van hier den volgende morgen ten 4u, wind Westelijk. Passeerden ten 8u Orfordnes. Gedurende den dag wind aanneemende tot een gereefde koelte. Zagen den andere morgen ten 3u de vuren van Ymuiden in’t ZOtO. Alstoen harde wind met eene hooge zee. Zagen ten 6u Kijkduin en kwamen ten 9u behouden in de haven van’t N.Diep. Vertrokken den volgende morgen met een Westelijke wind van hier en kwamen ‘s namiddags thuis den 30ste December.
Het verhaal van de in totaal 152 reizen van schipper W. van der Mast
Reisverslagen van schipper A.A. de Groot op de Palingaak Herstelling 1880-1906
18de Reis 1882.
Vertrokken van Workum den 14 Sept. met 20.000 lbs mooije lading. Omstreeks 11u wind WZW, ligte koelte. Ankerden ‘s avonds in de Vlieter. Den 15de ‘s morgens anker op, wind OZO, ligte koelte, mooiweer. Klaarden ten 1u en waren ten 2u buitengaats. Wind alstoen tusschen OZO en ONO, ligte koelte. Behielden deze gelegenheid en passeerden den 16de ‘s avonds ten 6u Orfordnes en ankerden ten 10u onder Harwich. Den 17de wind Noordelijk. Gingen anker op en kwamen ten anker op de Whitacre. Arriveerden vervolgens op den 18de ‘s middags te Southend. Wind alstoen NNO, mooiweer. Kwamen den 20ste in de creek. Aangevangen met lossen de 5 Oct. en uitverkocht den 23 Oct., opgebragt £ 545. Vertrokken van London den 25 Oct.. Kwamen ‘s avonds onder het Blijthzand ten anker, wind ZW, ligte koelte. Gingen den 26ste ‘s middags anker op en ankerden ‘s avonds onder Harwich, wind ZZW, knap weer. Vertrokken van hier den volgende morgen pm 4u. Wind Zuid. Passeerden ten 7u Shipwash. Vervolgens wind toeneemende en krimpende tot OZO. Gingen om 11u terug en kwamen ‘s avonds om 5u in de baai van Harwich ten anker. Alstoen harde koelte met regen. Gedurende de nacht en vervolgens tot in de morgen van den 29ste storm en regen. Wind doorkrimpende tot NW. Alstoen afschoonende lucht. Vertrokken wederom den 30ste ‘s morgens ten 3u. Wind ZW, mooije koelte. Passeerden Shipwash ten 6u. Gedurende den dag wind toeneemende en buijig. Gingen ‘s avonds om 5u (15 mijl afstand) onder de wind. Vervolgens storm weer en dik van regen. Wind uitschietende tot NW. In den morgen lucht afschoonende, wind iets minder. Zetten zeil en stuurden Oost. Zagen om 10u Kamperduin in’t OZO en kwamen ‘s middags om 3u behouden in’t N.Diep, en den volgende dag met de wind OZO thuis op den 1ste November.
Bij het vernieuwen der Zeebrief op den 8 Nov. de scheepsnaam veranderd. Thans London.
19de Reis 1882.
Vertrokken van Workum den 21 Nov. met (20.000 lbs, mooije lading) wind Westelijk, stilletjes. Ankerden ‘s avonds voor de Vlieter. Den 22ste wind ZZW, regenachtig. Gingen anker op en ankerden in de Vlieter. Alstoen harde koelte met regen. Gedurende den dag uitschietende tot WNW. Den 23ste knap weer, wind krimpende. Kwamen in’t N.Diep. Laagen hier tot den 28ste. Gedurende dien tijd meestal ruw weer en Westelijke winden. Alstoen de wind NNW tot Noord, buijige lucht. Gingen naar zee en passeerden ten 12u de Z.Haaks boei. Vervolgens knappe koelte en buijig. Wind gedurende den nacht opkrimpende tot West en den volgende morgen doorkrimpende tot ZZO met eene verstopte lucht. Wind aanneemende tot eene dubbelgereefde koelte. Gingen ‘s middags om 12u onder de wind (8 mijl Oost van Orfordnes). ‘s Namiddags wind afneemende en Oostelijk. Zetten zeil en zaagen ‘s avonds ten 9u het draaivuur van Lowestof in’t WNW. Passeerden den volgende morgen ten 7u Orfordnes, wind NO. Gedurende den dag mooiweer, wind Noordelijk. Kwamen ‘s avonds ten 6u te Southend ten anker, den 30ste Nov. Laagen hier tot op den 2 Dec. Gedurende dien tijd zware mist. Kwamen toen ‘s avonds in de Lower Hope en den 3de ‘s avonds te London. Aangevangen te lossen den 4de (hadden toen ongeveer 1500 lbs dooden) en uitverkocht den 21 De. Opgebragt £ 775. Vertrokken van London den 26 Dec. ‘s morgens ten 3u. Harde wind met regen van het WZW. Kwamen ‘s middags ten anker in het ZW rak. Alstoen stilletjes, wind Noordelijk. Den volgende morgen wind WZW, knap weer. Vervolgden onze reis en ankerden onder Harwich. Vertrokken van hier den volgende morgen ten 4u, wind Westelijk. Passeerden ten 8u Orfordnes. Gedurende den dag wind aanneemende tot een gereefde koelte. Zagen den andere morgen ten 3u de vuren van Ymuiden in’t ZOtO. Alstoen harde wind met eene hooge zee. Zagen ten 6u Kijkduin en kwamen ten 9u behouden in de haven van’t N.Diep. Vertrokken den volgende morgen met een Westelijke wind van hier en kwamen ‘s namiddags thuis den 30ste December.
Het verhaal van alle reizen tussen 1880 en 1906 van schipper A.A. de Groot
Reisverslagen van de Palingaak Mentor tussen 1904 en 1910
1904 No 1 Palingschuit Mentor
Van Workum vertrokken den 27ste van December 1904, des voormiddags half elf over de Bank, prachtig mooi weer en een briesje uit het O.Z.O. ’s Middags 2 uur in de Vlieter, waar wij het stiller kregen, ’s avonds kwart over 5 op de reede ten anker, daar de eb spoedig af was. ’s Avonds half 12, toen we weg zouden, was de wind Z.W.t.W. en bleven toen leggen. Den 28sten ’s morgens 11 uur was de wind West, en kwam er al een dikke bries en besloten toen in de haven te gaan, hoewel het prachtig weder is, ja zelfs buitengewoon zacht voor de tijd van het jaar, staat de barometer erg laag. Den 29sten was er een dikke smeer van W.t.N. en W.N.W. Den 30sten hadden we stormweer uit N.W. Wind rechts uitwijkende tot N.O. Den 31sten wind in en uitgaande van N.O. tot O.Z.O. Barometer rijzende. Sleepboot Titan komt binnen met een driemastschooner geladen met steenkool, waarin 8 voet water staat. Den 1sten Januari 1905 des ’s nachts knap weer, wind Z.O., hebben toen zeil gezet en waren om half elf buiten Schulpengat, sturende W.Z.W. daar de wind ging zuidelijker en het ebtij spoedig af was. ’s Middags 4 uur liepen we een halve mijl boven het Haaksvuurschip langs, toen wierd het stiller, wind omlopende van N.O. tot Z.O. Barometer daalt. Om 7 uur ’s avonds bladstil, om 8 uur kregen we een briesje uit Z., doch al spoedig Z.Z.W. Den 2den Januari ’s morgens 4 uur konden wij nog net West sturen, en de lucht buiig, met meer wind. Om 5 uur wees onze log ons 45 mijl aan en moesten we al W.t.N. en W.N.W. sturen. Om 9 uur hebben we de 2de kluiver weggenomen en de 3de gezet, daar er meer wind en soms ook sneeuw kwam. ’s Middags 4 uur hadden we 85 mijl gemaakt en gingen toe over bakboord. Dik van water en geen gezicht, rif in’t zeil. Konden toen Z.t.O. sturen, maakten met deze koers tot aan 7 uur toe 15 mijl en gingen toen weer over stuurboord. Hebben toen tot aan half elf elf mijlen gemaakt, daar het intusschen wat stiller wierd. Gingen toen weer over bakboord. Den 3den Januari ’s morgens half 4, zagen wij de blink van het vuurschip Smith Knoll N.O. van ons. Gingen weer over. Rif uit ’t zeil. Konden toen Z.Z.W. sturen. ’s Middag 1 uur zagen wij het vuurschip Corton, erg dik, doch kunnen nu Z.W.t.Z. sturen. ’s Avonds 6 uur hadden wij Southwall W.N.W. van ons. Om 12 uur ’s nachts, wegens stilte en in de stroom onder Aldeborough ten anker op 7 vadem. Den 4 Januari ’s morgens 4 uur ankerop, wind W.t.N., gebracht met dat tij tot over de Spitway. Des ’s middags 4 uur weer ankerop, dik van mist, doch om half zes klaarde het op en kwam er een dikke topsgelegendheid uit het W.t.Z. Om 10 uur ’s avonds goed en wel onder Southend ten anker. Den 6 Januari naar de Criek en den 7den naar London om in te klaren en de dooden te verkoopen. Het water nog slecht met spring. Den 26sten Januari is P. de Blauw met mijn aak opgekomen na eerst anderhalve boot te hebben gelost. Hebben toen 5000 pond overgezet daar het water veel te wenschen over laat. Den 27ste had de Duitscher de heele boel dood. ₤ 530.
Atze de Groot.
Van London vertrokken den 25 Februari 1905 des ’s morgens 6 uur. Met sleepboot Bee halfweg gesleept, toen kwam er een ligt briesje uit Z.Z.W. met regen. Met de eb gekomen tot de Hope, waar wij een briesje meer kregen dat we het tij flink konden tegenzeilen. Om 3 uur ’s middags waren wij dwars van Nore-vuurschip en om half 8 passeerden wij de Swin M.-vuurschip en wierd het weer stiller totdat wij ’s avonds 11 uur buiten vuurschip Sunk onze log over boordt hadden. We sturen nu O.N.O. daar de vloed moest inbreken, om zoo doende boven de inner Gabbart langs te loopen. ’s Morgens 5 uur hadden wij het vuurschip Gabbart Z.W. van ons, en kregen wij al een dikke bries, en een lage barometer en sturen O.t.N., daar de wind krimpende is en de vok in moet. ’s Morgens van de 26sten om 6 uur staken wij een rif in ’t zeil, om 7 uur vloog onze kluiver aan stukken, waarvan een stuk achter onze log bleef zitten. Om 8 uur hadden we het tweede rif in ’t zeil, barre lucht en al meer wind, dat om 10 uur besloten we maar onder de wind te gaan over bakboord, na gissing 65 mijl O.t.N. van Sunk-vuurschip en zetten wij onze stormkluiver. Na drie uren gedreven te hebben, ging de aak met een zware bui over de wind en leggen nu dus over stuurboord bij, W.Z.W. en Z.W.t.W., dus drijvende om de N.W.t.W. ’s Avonds 9 uur wierd het stiller en zijn we over bakboord gegaan en de storm stavok opgezet. Om 4 uur van de 27ste hadden wij de volle vok weer op. Wind W.Z.W. Smeerige lucht en dik van regen. Om 9 uur looden we en hadden toen 16 vadem water. Wind weer krimpe en meer. Sturen nu O.Z.O. Om half 10 hadden we 120 mijl op onze log en zagen wij nog niets, dik van water en stormweer. Om elf uur zagen wij een ton in de lei en bemerkten dat het de ton van van de Noorder Haaks was en zaten dus benedengaats en nog dik twee uren vloed. ’s Middags 3 uur konden we niet meer zeilen voor twee refen en de volle vok en moesten dus de storm weer zetten, doch hadden toen ebtij. We liepen ’s avonds 6 uur net boven de ton van de Zuider Haaks en zagen toen met een de blink van Kijkduin. Om 8 uur ’s avonds lagen wij Gode zij dank goed en wel op de ree ten anker op 5 vadem water. Den volgenden dag den 28sten Februari des ’s morgens 8 uur anker op. Boel knapper. ’s Middags 4 uur voeren wij thuis.
Atze de Groot.
Het verhaal van alle reizen met de Mentor tussen 1904 en 1910 van schipper Atze de Groot