Staverse jol ST48 gebouwd in 1894 - Dirk Huizinga

Wat maakt die jolletjes van zo’n zes meter lengte zo opvallend?

Vooral grote en indrukwekkende schepen gaan de geschiedenis in als legendes die generaties van liefhebbers van die schepen blijven boeien. Maar het blijven wel uitzonderingen. Veruit de meeste schepen verdwijnen anoniem. Ze worden verkocht, verwaarloosd en vergeten. Sommige vergaan en worden om die reden legendarisch, maar ook dan gaat het om uitzonderingen. Hoe kleiner het schip, hoe onzichtbaarder, zo lijkt het. Vooral kleine werkschepen worden uiteraard gebruikt, want daar zijn ze voor gemaakt, en verdwijnen na enige tijd vrijwel ongemerkt. Wie maakt zich nu druk over die oude roeiboot, dat schouwtje, die praam, sloep, jol of vlet? Het is daarom bijzonder, dat over de vissersjolletjes uit Stavoren al meer dan 150 jaren verhalen de ronde doen alsof de wat afwijkende vorm van het scheepje en de vermeende zeewaardigheid en kwaliteiten van die jolletjes een reden zijn om van deze werkscheepjes iets bijzonders te maken.

Fuikenjollen voor het Stavers vissersgilde

Op grond van de verhalen over de succesvolle vissersjol uit Stavoren zou je denken dat heel Stavoren in het verleden actief was met de visserij, maar dat is dus een misverstand. Pas aan het einde van de 19^e eeuw werd de visserij voor Stavoren een economische activiteit van enige betekenis. Tot die tijd werd er vanuit dit voormalige handelsstadje nauwelijks gevist. In Stavoren visten de twaalf leden van het Stavers Vissersgilde drie maanden per jaar op paling. Vlakbij de haven, direct langs de dijk. Bijzonder is, dat deze vissers nog steeds in gildeverband hun bedrijf uitoefenden en dat honderd jaar later, in de 20^e eeuw, het Stavers Vissersgilde nog steeds bestond. Gilden waren belangenorganisaties voor bepaalde beroepsgroepen. Ze werden vooral opgericht in de middeleeuwen en zorgden niet alleen voor een bepaalde kwaliteit van het werk van hun leden, maar beschermden hun leden ook tegen concurrenten. Gildeleden zorgden daarnaast goed voor elkaars gezinnen als er privé moeilijkheden waren, bijvoorbeeld door ziekte of overlijden. Een neveneffect was, dat de gilden gesloten verenigingen werden die innovaties afremden. Als belangenorganisaties waren zij conservatief van aard. Aan het einde van de 18^e eeuw was het met de meeste gilden daarom gedaan, vanwege de opkomst van de industrialisatie en de liberale markteconomie in de 19^e eeuw. In Stavoren bleef het onbeduidende vissersgilde echter gewoon bestaan. In 1812 bestond dat uit 12 palingvissers en in 1930 was dat nog zo. Het lidmaatschap ging over van vader op zoon.

Het gilde bleef in Stavoren functioneren door de wijze waarop de vissers hun werk deden. De visserij op de Zuiderzee was voor iedereen vrij, maar de zee begon formeel pas op zes meter buiten de dijk. De strook water vlak langs de dijk was van de waterschappen die verantwoordelijk waren voor de dijken. Nu trok de aal in het voorjaar de Zuiderzee in en in de herfst er weer uit langs de zeedijk, dus juist door die strook van zes meter waar je niet mocht vissen. De vissers hadden een vergunning van de waterschappen nodig om met hun fuiken ook die strook langs de dijk af te mogen sluiten. Die vergunning kon inderdaad gekocht worden. Dat deden de vissers niet zelf, dat deed de vishandelaar Lankhorst uit Heeg voor hun. Die pachtte het viswater en stelde het vervolgens gratis ter beschikking aan de Staverse palingvissers. Die werden wel verplicht hun vangsten bij hem in te leveren en hij betaalde hun een vaste prijs. Het vissersgilde deelde de visstrook langs de dijk in twaalf gelijke secties en markeerde deze met nummers op de keien van de dijk. De leden van het gilde gingen ieder jaar loten wie in welk perk mocht vissen, zodat er geen onderlinge jaloezie ontstond, want hoewel de ene stek aantrekkelijker was dan de andere, had je ieder jaar opnieuw de kans een aantrekkelijk perk te loten. Het gilde zorgde zo weliswaar niet voor optimale winst, maar wel voor zekerheid en rust voor haar leden.

Toen in 1932 de Zuiderzee werd afgesloten, ontstond er een nieuwe situatie. Het getij was weg. De aal was gewend te leven langs de dijk waar het water door de eb- en vloedstroom voortdurend tussen de grote keien in beweging was. Na de afsluiting was dat plotseling afgelopen. Het voortdurend stromende water was tot stilstand gekomen. De aal had om te fourageren geen reden meer zich vlak langs de dijk op te houden om aan voedsel te komen en vervolgens had het voor de vissers geen zin meer de traditie van het gilde voort te zetten, want er zat geen aal meer vlak langs de dijk. In 1933 werd het gilde daarom opgeheven. In het snel zoeter wordende IJsselmeer hebben de vissers die zich in 1932 als binnenvisser lieten registreren, nog wel jaren lang heel veel ‘IJsselmeerpaling’ gevangen. Echter niet zo zeer met fuiken langs de dijk, maar vooral met soms wel kilometers lang ‘hoekwant’. Met lange lijnen voorzien van zijlijntjes met haken (‘hoeken’) die voorzien werden van aas. Dat staand want werd vanaf een schip uitgezet in het IJsselmeer. De vissers van het Stavers Vissersgilde waren dat niet gewend. Zij waren fuikenvissers en hun jollen waren bedoeld als fuikenjollen. De veranderingen in de visserij waren door het gilde van twaalf seizoensvissers natuurlijk niet tegen te houden. Ook deze gildevissers moesten vernieuwen.

Het hele verhaal van de ST48 staat op onze Boekenplank als digitale uitgave van Dirk Huizinga