Het verhaal van de gezonken Hengst 'Elft'

Reactie van Edwin Peters uit Delfzijl (10 maart 2016)

Ik ben Edwin Peters woonachtig te Delfzijl. Ik ben in het bezit van de Hengst op de foto sinds 2003. Hij staat bij mij op het droge onder een overkapping te wachten op restauratie. Hij is in zeer slechte staat. Ik heb hem gekocht van een Duitse vrienden groep die haar 18 jaar in bezit hebben gehad. Het schip heet de 'ELFT' (De 'Elft' wordt genoemd in het tijdschrift Ruimschoots in een artikel over de restauratie Hengst 'Jan Korneel') en is gebouwd bij Verras te Paal. Meer info heb ik niet. Graag zou ik de hele geschiedenis op een rij krijgen en zoveel mogelijk foto's. Ook zou ik met meerdere mensen een initiatief willen ondernemen om het schip weer in de vaart te krijgen. Toen ik het kocht lag het in de haven van Bunschoten met visnummer BU11.
Bij mij is het schip meerdere malen gezonken, uiteindelijk heb ik hem op het droge gezet met een overkapping het staat zo inmiddels ca. 10 jaar. Het tuig, zwaarden, lier en helmhout gebruik ik op mijn nieuwe stalen schokker.

mvrgr. Edwin Peters

Het vervolg

Deze reactie wordt wordt naar een aantal kenners van Oud-Nederlandsche Vissersvaartuigen gestuurd en vervolgens komt er steeds meer informatie "boven water". Peter Hamer duikt in de geschiedenis van de Hengst en Gerard ten Cate maakt een afspraak met Edwin Peters in delfzijl om het schip te fotograferen.

De geschiedenis van de Hengst 'Elft' door Peter Hamer (16 april 2016)

Voor zover bekend:

• De BH8 is volgens het visserijregister ingeschreven in december 1911. Uit de werfboeken van J.F. de Klerk in Kruispolderhaven (gemeente Grauw) blijkt dat het schip is gebouwd in 1910, in opdracht van P.F. Wijne, voor een bedrag van 1565,- gulden. Het oorspronkelijke visserijnummer was PI 3 (Philippine). 
• In 1920 is het verkocht naar Zierikzee (ZZ17) en in 1930 aan M. de Nooijer in Brouwershaven als BH12. 
• In 1935 is het schip verkocht aan Jan van Beveren als BH8. Volgens de kleinkinderen van Jan van Beveren, Ada en Dick, was Jan van Beveren bekend in Brouwershaven omdat hij de laatste visser was die nog op de zeilen viste. 
• Het register vermeldt dat het in 1947 naar België is verkocht, naar we nu weten aan de heer Van Halteren te Brussel.
• Van Halteren heeft het schip in 1948 bij J.F. de Klerk in Kruispolder laten ombouwen tot jacht.  

Volgens de heer Jean Paul Van Halteren is de BH8 rond 1954 terug verkocht naar Brouwershaven, maar daarover zijn hem verder geen details bekend. Volgens de geruchten in Brouwershaven is het schip in die jaren geconfisceerd door de douane, in verband met smokkel. Daarvan heb ik nog geen bevestiging kunnen krijgen. 

Terugrekenend heeft de heer Peters het schip gekocht in 2004. Daarvoor was het naar zijn informatie 18 jaar in bezit van de Duitse eigenaars, dus vanaf 1986. Er blijft dus een gat van ongeveer 30 jaar.

De 'Elft' is de laatste nog bestaande houten Lemmerhengst. Sinds 1899 zijn er van dit type 23 gebouwd op de werven van Verras (12) en De Klerk (11). De Klerk heeft de schepen benoemd als Botterhengst, Lemmerhengst of Jachthengst.

De scheepswerf van J.F. de Klerk in Kruispolderhaven

“Scheepswerf de Klerk” is gestart in 1849, te Kruispolderhaven onder leiding van Jan Francies de Klerk. Met de oprichting van de werf was hij een pioneer voor de scheepsbouw in Zeeuws-Vlaanderen. In dat jaar maakte Jan Francies de overstap van scheepstimmerman naar scheepsbouwer. De scheepswerf was gesitueerd aan de zeezijde van de zeedijk aan de Kruispolderse Kaai. Na zijn overlijden in 1886 nam zijn zoon Francies jr. de werf over. Zijn vrouw zette de werf na het overlijden van Francies jr. in 1922 voort. In de Kruispolder te Hontenisse (Zeeuws Vlaanderen) bouwde de werf vooral hengsten maar eveneens andere platbodems zoals hoogaarzen, schouwen, lemmerjachten, lemmerhengsten, boeieraken en botters. 

Reactie Thierry Danz

Bedankt voor de foto's. Ik had het schip die zomer al eerder bij Kersken (Kempers?) drijvend zien liggen, maar heb daar toen helaas geen foto's van gemaakt. Ik kon me wel herinneren dat het een Lemster hengst was. Fantastisch dat het schip nog bestaat. Hopelijk kan het behouden worden en gerestaureerd. Houd me on de hoogte!

Reactie van Leo Maes, Voorzitter Tolerant VZW

Geachte Heer Peters, beste vrienden,

Een Lemmerhengst! Bijna zo legendarisch als een vliegend paard, een Pegasus.
Blijkbaar heb ik echter een deel van de " conversatie " niet meegekregen. Gaat het hier om een nog bestaand vaartuig ? (Ik meende iets te lezen over een foto met het vaartuig onder water). Wordt dit schip,gerestaureerd of zijn er plannen in die richting ? Is het nog ergens te zien ? Waar ?
Zoals Peter in zijn mail vermeld, hebben wij veel belangstelling voor dit type vaartuig. Wij hebben er twee gerestaureerd en een " rebuild " staat nu bij ons "op de helling" klaar voor z'n tewaterlating in september. Wij zijn dus zeer benieuwd om meer met betrekking tot deze wonderbaarlijke vis te vernemen.
Graag zullen wij met raad ( en daad ? ) helpen.
Laat maar horen.
Met vriendelijke groeten,

Leo Maes
Tolerant VZW, Voorzitter 

Het foto-verhaal van Gerard ten Cate (7 mei 2016)

Goedemorgen heren,

Zojuist ben ik wezen kijken bij de Lemmerhengst Elft. Het schip ligt bij Delfzijl onder een kapschuur achter een boerderij. Ik heb er foto’s van gemaakt. Tenminste voor zover dat wou lukken. Mijn indruk is dat haar lijnen mooi zijn.

Haar eigenaar Edwin Peters heeft het schip ooit gekocht. Het is toen varend door de verkoper van Spakenburg naar Delfzijl gebracht. Het laatste stukje varen bij Delfzijl heeft hij zelf gedaan. Hij heeft het tot vlak achter zijn boerderij kunnen varen. Hier is het uit het water gehaald en achter zijn boerderij neergezet. Om het schip zo goed mogelijk te houden heeft hij een kapschuur over het schip heen gebouwd. In een later stadium heeft hij het schip er weer voor een deel uit gesleept. Het voorschip steekt buiten de kapschuur uit. Dit gedeelte van het schip is goed te zien. Het gedeelte van het schip achter de mastkoker staat bijna volledig ingebouwd met hout en bouwmaterialen. De foto’s die ik er heb kunnen maken laten dan ook vooral staande planken en balken zien. Het schip moet je in een aantal gevallen zoeken.

Hoewel de tijd erg heeft toegeslagen lijkt de vorm van zowel voor- als achterschip redelijk behouden te zijn gebleven. Met dien verstande dat het schip geknikt is ter hoogte van de mastkoker. Het boeisel staat er zo’n 7 centimeter open. Het schip zit vrijwel volledig in het blik. Wanneer je over het voordek loopt, dan beweegt het. Het schip zal volledig gerestaureerd moeten worden  om het weer varend te krijgen. 

Als bijlage stuur ik alvast een foto van het schip zoals ze er vanmorgen bij stond. Het visserijnummer dat op het boeisel staat is BU11. De rest volgt hierna.

Hopelijk heb ik jullie hiermee van voldoende informatie kunnen voorzien.

Met zeilersgroet,

Gerard ten Cate

Reactie van Thierry Danz

Beste Gerard,

Hartelijk dank voor de foto's van de 'Elft'. Maar wat een trieste situatie. Hopelijk is er een mogelijkheid dat het schip behouden blijft.

Met vriendelijke groeten,

Thierry Danz
Philadephia, USA

www.sailblogs.com/member/curlew

Het antwoord van Gerard ten Cate

Dag Thierry,

Ik hoop dat met deze foto’s betere tijden aanbreken voor het schip. Het schip is uniek en er is volgens mij geen enkele varende originele Lemmerhengst meer overgebleven. Dank zij jouw scans, is dit schip wel weer terug gevonden, en is er belangstelling voor. Maar afwachten wat er van komt. 

Groet Gerard

De foto's van de 'Elft' van Gerard ten Cate (7 mei 2016)

Edwin Peters: Allerlei onverwachte ontwikkelingen (11 mei 2016)

Ik heb altijd gedacht dat de elft als jacht gebouwd was. De bedoeling was ook altijd als restauratie zou plaats vinden, dat het een jacht zou blijven. Alle onderdelen van de tijd dat het een jacht was, zijn bewaard gebleven. Als het schip weer teruggebracht zou worden in de visserij toestand wordt het een ander verhaal. Dan zijn er slechts 2 foto's als voorbeeld.  Zelf ben ik er wel een voorstander van om bij restauratie terug te gaan naar de oorspronkelijke situatie. Zeker als dit schip de laatste van zijn soort is. Maar dan moet eerst wel een heel goed restauratieplan gemaakt worden, gebaseerd op een gedegen onderzoek.   Graag zou ik ieders mening horen over wat wenselijk zou zijn bij de restauratie (behoud) van dit schip. Tekeningen, foto's en andere informatie zijn/is welkom.

Het verhaal van Jean-Pierre Van Halteren, zoon van notaris Van Halteren in Brussel (13 mei 2016)

Goedendag allemaal,
Mijn Nederland is niet zeer goed maar ik hoop toch dat jullie mij zullen verstaan. Als ik de photo van de Elft zie van Meneer Gerard ten Cate op 07-05, ben ik overtuigd dat die de zelfde boot is als onze 'Vrouw Jannetje', die tussen mijn 10 en 14 jaar zo een grote plaats in mijn leven heeft bezet.
Mijn vader (notaris in Brussel) heeft in 1947 de boot als visserboot aan de familie Van Beveren in Brouwershaven gekocht en in 1948, in Boom denk ik, tot yacht laten veranderen. Hij heeft me altijd gezegd dat die een "Hengst" was. We hebben de naam "Vrouw Jannetje" gehouden, de boot is in Veere tussen 1948 en 1952 gebleven onder de bewaking van een andere deel van de familie Van Beveren die in Veere tonnenlegger was voor de Zandkreek en omgeving. Zo heb ik veel vacanties met Barend Van Beveren in Veere doorgebracht om Nederlands te leren spreken. Ik moest de tonnen onderhouden, schoonmaken en verven.
Bijna ieder weekend voeren we langs de kusten van Walcheren, Zuid en Noord Beveland, in de Zandkreek, de Roompot, enz. Maar In de zomer 1951 zeilden mijn ouders in Zuid Bretagne met de zeilschool "Les Glénans" bij Concarneau, en de 'Vrouw Jannetje' was in 1952 verkocht. Ik weet niets over wie de nieuwe eigenaar was. Ik heb enige photo's gevonden die op de oude BH8 waren genomen, in annex zijn er al zes van deze photo's en ik zal de anderen op een andere email sturen. Ik zal ook enige photo's sturen van de boot als yacht, zodat zullen jullie kunnen zien dat die de zelfde boot is als de 'Elft'.
Ik ben zeer blij dat de boot teruggevonden is. Ik moet zeggen dat deze "Hengsten" de meest "elegante" van alle de Hollandse platboomden boten zijn, die ik gezien heb (Zie photo nr 21).
Jean-Pierre Van Halteren