De Lantaerne

Texelse Courant: 1904 was een rampjaar voor Texelse vissers

12 augustus 1904
Heden morgen ontvingen we de droeve mare dat de blazerschuit TX 38 bij het binnenkomen in het Kaap en Molengat was omgeslagen en dat de bemanning een prooi der golven was geworden. Deze tijding heeft ons dorp in diepen rouw gedompeld. Verdronken zijn de schipper C. Kuiter Pz., oud 30 jaren, nalatende eene weduwe met twee zeer jeugdige kinderen. De knecht R. Kuiter, oud 38 jaren, verzorger van zijn hoogbejaarde ouders en de derdeman J. Brouwer, oud 14 jaren.
Het lijk van R. Kuiter is hier aangebracht. De schuit is verzekerd bij de Onderlinge Vereniging "Helpt Elkaar".
Een te Helder binnengelopen Wieringer schuit werd door een stortzee beloopen in het Kaap en Molengat, zodat zij veel water in kreeg. Dezelfde stortzee trof de Texelse blazerschuit TX 38. De blazerschuit TX150 vond later de knecht R. Kuiter, drijvende op de lucht tussen zijn oliejas. De ongelukkige was helaas dood. Later werd vanaf de "Ada van Holland" de schuit drijvende gezien op Texelstroom. De boot stuurde er heen in de hoop nog opvarenden op het wrak aan te treffen. Dit dreef vol water, mastbos en oogenschijnlijk met weggerukte voorsteven. Blazerschuiten zeilden daarop de haven uit om te trachten de schuit in behouden haven te brengen, het welke tegen de avond gelukte.
13 augustus 1904. Oudeschild.
De gisteravond hier door de blazerschuiten TX120 en TX19 binnengesleepte TX38 is in den afgelopen nacht geheel leeggepompt en ligt nu nabij de scheepswerf aan de wal afgemeerd.

16 Augustus 1904. Oosterend.
Het was gisteren een droeve dag voor onze plaats. Twee zonen der zee, die op hun bed van eer het leven hebben gelaten, werden grafwaarts gedragen. De lijkbaar van den 14-jarige Jan Brouwer werd begeleid door de jeugdige visschers die het overschot van hun vriendje de laatste eer hebben willen bewijzen.
Plechtig vooral bewoog zich een zwarte stoet naar den doodenakker, toen de 38-jarige R. Kuiter, die op zijn verjaardag omkwam, door zijne vrienden naar de laatste rustplaats werd gedragen. Niet alleen bevonden de leden der vereenigingen waartoe Kuiter behoorde zich in den stoet, maar ook bijna alle visschers van Oosterend en Oost gingen mede en ongetwijfeld heeft elk voor zich gedacht: ".... Wie zal de volgende zijn"?
Beide keren, nadat de kist in de groeve was neergelaten, werden volgers en omstanders uitgenoodigd binnen het kerkgebouw der Hervormde Gemeente te willen komen, omdat de sterke wind het niet toeliet dat er bij het graf gesproken werd. Beide keren werd een grote verzameling van mensen toegesproken door de heer B. van Zweden, die de overledenen herdacht en woorden van troost sprak tot de ouders en vrienden en woorden van opwekking tot de visschers, die straks weder het ongewisse element zullen bevaren. Moge de visschers, die op zoo gevaarlijke wijze hun schamel stukske brood uit de zee moeten opdiepen, voor verdere onheilen bespaard blijven, maar ook, mogen zij, die zich geroepen achten om iets te doen tot steun der nagelaten betrekkingen van de verongelukte visschers bij velen een gewillig oor en een milde hand vinden.

Nooit gevonden

De blazer TX38 was een vrij groot schip in zijn soort en gebouwd door (vermoedelijk) Jetze Kuiper uit Harlingen in 1887 voor A. Nannings uit Oosterend. De schade die het schip opliep met de storm werd geraamd op f 600, - . Dit met inbegrip van bergloon. Het bergloon werd voor twee-derde vergoed door de verzekering. Op Texel werd een commissie gevormd die in inzameling organiseerde ten bate van de nabestaanden van de twee omgekomen vissers. Het lijk van C. Kuiter werd helaas nooit gevonden!

Terug op Texel

In oktober 1993 kwam de TX38 weer terug naar Texel. Haar hele bestaan had zich afgespeeld op de Noord-, Wadden- en Zuiderzee en de Friese wateren. Het schip wisselde veelvuldig van eigenaar. In 1912 werd er een motor in geplaatst en werd er veel ijzerwerk aan de achtersteven aangebracht.
Na de Eerste Wereldoorlog fungeerde de blazer nog enige tijd als mijnenveger en raakte toen in de vergetelheid. Bekend is dat een Amsterdamse arts op een gegeven moment eigenaar werd van de blazer en dat er toen niet naar omgekeken werd. In halfgezonken toestand werd zij aangetroffen in een Gronings haventje. Het schip werd door iemand gekocht, maar het geld en de tijd om haar op te knappen had de nieuwe eigenaar niet. Voor de prijs van f 35.000, ­werd een werknemer van de Texelse Wolonderneming eigenaar van de schuit en samen met de collega's zouden ze haar opknappen. Maar men dacht wat te lichtvaardig over de restauratie.
Scheepsmakelaar Ab Hemelrijk heeft het schip van alle kanten bekeken toen het op een wagen stond bij de wolfabriek. Hij schudde zijn grijze hoofd en zei, dat ze goed moesten weten waaraan ze begonnen. Dit gaat duizenden guldens kosten. Goed, ze zijn er aan begonnen, maar om diverse redenen is men uiteindelijk tot sloop overgegaan.

In de brand

Op 9 september 1994 waren slopers met een slijptol bezig en blijkbaar is toen het hout gaan smeulen. 's Avonds sloegen de vlammen uit het scheepje. De brandweer had het snel geblust en daarna heeft Willem Kaaker uit Den Hoorn het blazertje gesloopt. Het ijzer is in de smeltkroes gegaan en de rest naar buurman 'De Hamster'.
Zo kwam er een triest en roemloos einde wat eens een trotse blazer van de vloot was.

Jaap J. Bakker en S. Dros
Oudeschild, maart 2004

Notitie C.J.W. Van Waning

Aansluitend op dit artikel heb ik een handgeschreven 'notitie' van ene C. J. W. van Waning. Hij heeft geprobeerd de geschiedenis van de TX38 zo volledig mogelijk op papier te zetten.

NOTITIE.

C. J. W. van Waning
a/b trekschuit
Poste restante - Kees

Blazer "Lantaerne". En Fram en TX38 (1877-1896-1904)

Stichting Stamboek R en P jachten No. 289 Eigenaar: Sipke van Swol, sinds 1973 Adres: Heeg.

De huidige eigenaar Van Swol kocht dit schip in zeer verwaarloosde staat en restaureerde dit tot een comfortabel woon- en charter vaartuig met ruime kajuit, (3-4) slaapplaatsen (zitjes); eigenaars slaaphut rond de mast - ruim vooronder met 3-4 slaapkooien; veel kast- en bergruimte. Blazer: zeiltuig compleet 40 P.K. DAF diesel - nieuw 1965.

De oorspronkelijke eikenhouten huid met blazerskont werd waarschijnlijk reeds bij de inbouw van de 1e Kromhout motor (ca. 1909 -1910) vervangen door de huidige "kippenkont" van staal.

Om de resterende houten romp werd door Van Swol een stalen huid gelast met zichtbare lasnaden op de oude houten huidgangen tot het berghout — boven het berghout werd de huid (scheergang) geheel in eikenhout gerestaureerd. De eiken spanten en inhouten, oplangers en dekbalken bleven behouden en zijn binnenboord zichtbaar; aldus kan deze blazer bij goed onderhoud nog vele jaren mee. 
's Zomers woont het gezin met drie zonen als regel aan boord (maakt veelal dagtochten met gast). Van Swol is motor- en automonteur; later bedrijfsleider in een staalbedrijf. (nu werkeloos door sluiting van het bedrijf, doch nu werkzaam als kleine zelfstandige in en rond Heeg en op jachten in de havens.

Scheepshistorie TX 38 - "Lantaerne".
Sipke van Swol heeft sinds de aankoop in 1968 zijn best gedaan de historie van het schip en de eigenaars te achterhalen en is hierin wonderwel geslaagd. Tijdens zijn vele zeiltochten naar Harlingen en Texel heeft hij met vele mensen gesproken.

Een samenvatting:
Bouwjaar: nog niet bekend, waarschijnlijk vóór 1887 (1895) bij de werf van Jelger P.  Kuipers aan de Zuiderzeehaven te Harlingen. (brandmerk in oude dekbalk (voorschip)) A)20/00 87 B)K.M.No. 5296/35T. De betekenis van deze merken is nog niet gevonden - mogelijkheid volgens C.J.W. van Waning: no. 20/00? en 1887 = bouwjaar(?). KM No 5296 zou mogelijk kunnen duiden op de Kon. Marine: een vordering van de blazer in 1914-1918 of 1939/1940? Sloepen en houten hulpvaartuigen kregen een doorlopend KM nummer.
De werfboeken zijn verloren gegaan, zoals bijna altijd - vergeefs gezocht in de gemeente-archieven.
Verder: Harlingen etc. Havenboeken etc.
1896. Schepenlijst Texel: blazer TX38,    schipper/eigenaar J. P. Kuiter.
1904 - 12 augustus vergaan; ..... 3 mannen verdronken. De schuit is geborgen en gerepareerd op Texel. Daarna teruggekocht door Jelger P. Kuipers te Harlingen. Doorverkocht aan een visserman - naam onbekend; deze informatie komt van nazaten van Jelger P. Kuipers. Gevist: waar en hoe lang nog niet bekend. Zware semi diesel Kromhout ingebouwd - achterschip geheel vernieuwd in staal (zoals tegenwoordig) 1905 -1961 eigenaar nog onbekend. 1961 - 1963 eigenaar: Zeeuw van der Laan, ná 1963 bekend.

Sipke van Swol weet van de vorige eigenaar Zeeuw van der Laan en ondergetekende kan dit aanvullen en bevestigen, dat

1. Zeeuw van der Laan de "Fram" kocht van een dokter te Amsterdam (naam?)
2. de "Fram" in de jaren 1953 - 1961 haar vaste ligplaats had te Kudelstaart. Voorhaven van het oude sluisje naast het Fort (?) Kudelstaart - onderhoud toen door Frans van der Meer?
3. de "Fram" toen en tot na 1961 boven het boeisel van het achterschip een grote lantaarn (antieke vorm) voerde, zoals 'admiraal-schepen' het destijds als baken voerden.
4. de "Fram" (door onze jongens als Tram uitgescholden) als vuurwerkschip deel nam aan 'De slag op de Haarlemmer Meer. (waterspel bij Aalsmeer 1958?) De naam (mogelijk) huidige adres van de Amsterdamse dokter die de "Fram" vóór 1961 bezat moet te achterhalen zijn (door J. van der Plas - Plaswijck - Kudelstaart en bij Frans van der Meer - metaalbedrijf Kudelstaart). Mogelijk kunnen deze informaties tot nieuwe sporen leiden, naar ik van harte hoop.

C. J. W. van Waning 
121.VII.1983