HZ1 'Margot Schaap'

Dankzij oude edities van de Tagrijn (het tijdschrift van de Vereniging Botterbehoud), archieven van de Gemeente Huizen en de gemeente Harderwijk, het Centraal Visserijregister dat is ondergebracht bij Museum Vlaardingen, het studiecentrum van het Nieuw Land Museum in Lelystad en vooral de medewerking van een aantal enthousiaste vrijwilligers, slaagde Stichting Huizer Botters, de nieuwe eigenaar van de HZ1 (voor 2010 varend onder o.a. de naam BU80), er in de geschiedenis van deze botter te achterhalen.
Gert Jan Schaap riep namens Stichting Huizer Botters de hulp in van Klaas Westland. Westland, actief in de commissie visserij van de Historische Kring Huizen, deed op zijn beurt een beroep op Jan van de Voort van Museum Vlaardingen (voor-heen bekend als het Visserijmuseum), waar het Centraal Visserijregister is ondergebracht. Robert Oosterhof, jarenlang voorzitter van de Bruine Vloot Harderwijk en redacteur van de Tagrijn, ging in o.a. de Harderwijker archieven op zoek naar het visserijverleden van de botter. De zoek-tocht duurde circa twee maanden.
Op het moment dat Stichting Huizer Botters de visbotter aangeboden krijgt, draagt deze het visserijnummer BU 80. Bij een eerste schouw wordt in het kabelgat een oude kluiffok gevonden met het merkteken HZ 77. Op de mastklink staat duidelijk het bouwjaar 1901 ingekrast. `De visserij-nummers bieden een eerste houvast voor het controleren van de zogenaamde visserijregisters', vertelt Westland. `Visserijvaartuigen in Neder-land worden al sinds de Franse tijd voorzien van merken en nummers. Al in 2854 krijgen alle Huizer botters een verplicht brandnummer in de mast. In Huizen beginnen deze registraties met de letters HZ. Bunschoten gebruikt de letters BU, Harderwijk de letters HK, Enkhuizen de letters EH en Zo heeft iedere gemeente een eigen wijze van registreren. De nummering na de lettercombinatie is opeenvolgend en lege plekken, bijvoor-beeld wanneer een schip uit de vaart wordt genomen, worden niet opgevuld. De gemeente Huizen gebruikt de registratienummers voor de inning van havengelden. Het register wordt zorgvuldig bijgehouden en bewaard.' Tegenwoordig is dit register opgeslagen in het Stads- en streekarchief in Naarden.

Harderwijker visserijnummer HK37

En komt vast te staan dat de historie van het schip gekoppeld is aan het Harderwijker visserijnummer HK37. Dit laatste wordt nog eens bevestigd door de schrijver Peter Dorleijn. Op basis van deze informatie wordt contact gezocht met Robert Oosterhof, een kenner van Harderwijker visserijgeschiedenis. Robert bevestigt de historie van de HK37 en leidt het zoekspoor door naar het merk HK134. En via visserijkaart van dit schip leidt de speurtocht naar Enkhuizen. Hierop wordt de Enkhuizer Ben Kornalijnslijper ingeschakeld en deze slaagt er in om de ontbrekende historie van de botter boven water te krijgen uit zijn Noordwal periode.

Het verhaal van de botter in Enkhuizen

Rond 1900 is sprake van laagconjunctuur op de Zuiderzee. De vissermannen hebben slechte besommingen en amper geld om hun schepen te onderhouden; laat staan dat ze een nieuwe botter kopen. Ook op de scheepswerf Gebroeders Schaap merken ze de teruggang. Om hun personeel toch aan de gang te houden, bouwen ze enkele botters op risico, dus zonder opdrachtgever. In 1902 liggen er enkele nieuwe te wachten op een andere eigenaar. In een van de loodsen staat nog een vierde ‘bósschuit’ op stapel. Ook deze is niet op bestelling op stapel gezet.

In Enkhuizen kan Theunis Goos Thz. senior (1854-1929) met moeite zijn gezin van veertien kinderen de kost geven. Theunis kan het hoofd boven water houden, omdat hij zowel op de Zuiderzee als ook op de Noordzee actief is. Vissen op de Noordzee is sterk weersafhankelijk, alleen bij rustig weer gaat men met een botter naar buiten. Hierdoor zijn er minder visdagen dan op de Zuiderzee, maar de besommingen zijn wel beter. Een rol kan ook gespeeld hebben dat zijn talrijke zonen al op jonge leeftijd voor de spreekwoordelijke zakcent meewerken op de familieschuit. Zoon Jan (1877-1950) gaat al op negenjarige leeftijd definitief van school af om als derdemannetje met zijn vader en oom mee te gaan. Toch heeft Goos sr. rond 1900 zorgen. Het is gangbaar rond de Zuiderzee dat zodra een zoon gaat trouwen, de ouders helpen met de aankoop van een eigen schip. En zoon Jan wil juni 1901 gaan trouwen. De familie Goos is niet bemiddeld en een inkomen uit de visserij is wisselvallig. Na familieberaad en een intensieve zoektocht naar kredietgevers komen ze uiteindelijk op de scheepswerf Gebroeders Schaap terecht. Enkele nieuwe schepen liggen al twee jaar kaal, zonder rondhouten en tuigage, in het hellinggat van de werf. Om uitdrogen te voorkomen, worden ze zoveel mogelijk nat gehouden en afgedekt met oude vloermatten.

De famile Goos koopt een botter in Huizen

De familie Goos is goed bekend in het dorp Huizen, al eerder hebben ze daar een stokoude botter gekocht voor slechts fl. 50, -. Verder zijn er in de monding van het Noordzeekanaal contacten met Noordzeevissers van ‘t Gooi, onder andere met Hendrik Veerman ‘Hain van Aart’ van de HZ211 en met Lammert de Groot van de HZ114. En tijdens de haringcampagne gebruiken Huizer vissermannen doordeweeks Enkhuizen als uitvalbasis voor hun reepnetvisserij.  Tijdens de haringteelt varen de koopschuiten uit ’t Gooi dag en nacht op en neer. In de negentiende eeuw zijn Enkhuizen en Urk de belangrijkste aanvoerhavens voor de jaarlijks miljoenen haringen verslindende bokkingindustrie van Huizen.

In april 1901 neemt Jan Goos voor fl. 225, – de oude botter HZ21 over van een weduwvrouw; de botter ligt geheel afgetuigd in de haven van Huizen. De zeilen en het want zijn door de weduwe al verkocht aan een andere visserman. Omdat Theunis en Jan toch in Huizen zijn, bezoeken zij ook de scheepswerf van de gebroeders Schaap en zien daar een nieuwe botter op stapel staan, welke hun interesse wekt. De werf is bereid te zakken met de vraagprijs omdat de botter door te lang liggen, droogscheuren gaat kan gaan vertonen. Na stevig onderhandelen, komen partijen tot overeenstemming en kan de bijlbrief worden ondertekend. Deze huurkoopovereenkomst wordt notarieel verleden bij notaris Pieter Munnikhuizen in Naarden. De werf  leent Jan daarna nog een stel zeilen om zijn net aangekochte gebruikte botter te kunnen tuigen om zeilend naar Enkhuizen te komen. De HZ21 van Jan Goos krijgt daar zijn nieuwe nummer EH64.

Botter EH6

Een onbekend aantal weken later wordt de nieuwe botter van vader Theunis uitgehaald en met hetzelfde stel geleende zeilen wordt weer terug naar de Noordwal gevaren. In de nieuwe thuishaven wordt de botter onder het registratienummer EH6 op naam van Theunis Goos sr. ingeschreven. De schuit wordt geschikt gemaakt voor de Noordzeevisserij, zo wordt de gaffel voorzien van een binneval en van een nokkeval. Hierdoor is de zeilvoering meer flexibel dan met de gebruikelijke enkele val van een Zuiderzeebottter. Verder wordt de schuit opgeboeid met losse opzetboeisels. Vaste opzetboeisels geven op de Noordzee overlast bij het binnenhalen van de buitenkor met zijn zware korrestok en de twee lijvige paardenpoten. Beugers op de Noordzee gebruiken wel opzetboeisels. Een gewone Zuidwalbotter neemt met zijn lage vrijboord bij ruw weer snel water over. Omdat rond Enkhuizen meer stroming en golfslag is dan in de rest van de Zuiderzee, zijn de meeste Enkhuizer vissersschepen uitgerust met opzetboeisels.

Zoon Jan is later vooral bekend geworden om zijn levensboek ‘Jan Goos - Visserman van Enkhuizen’, een publicatie die op geheel eigen wijze inzicht geeft in de visserij rond 1900 van Enkhuizen.

Volgens de stamkaart uit het centraal visserijregister heeft de botter de naam ‘Hoop van Zegen’ gekregen. De kaart, gedateerd 1 december 1911, vermeldt als bijzonderheden: ‘half gedekt kielvaartuig ‘Hoop van Zegen’. Eigenaar Theunis Goos Thz. Senior. Woonplaats Enkhuizen, Spoorstraat II 418. Bruto inhoud 22 m3 (’30,62’). Netto 14 m3 (‘25.47’). Bemanning 3. Visserij: schol, bot- en tongvisserij op de Noordzee en haring- ansjovis- en botvisserij op de Zuiderzee. Consent no. 1 (Juli 1911)’.

Stichting Huizer Botters

In november 2010 krijgt de Stichting Huizer Botters een originele Zuidwalbotter aangeboden. Dit blijkt later de in 1964 in het Stamboek ingeschreven Botter 'Sapper van Sylt' te zijn. De SHB doet onderzoek naar het verleden van het schip en ze krijgen nagenoeg de hele levensgeschiedenis boven water.

Het volledige verhaal kun je lezen op hun website: HZ1, de 'Margot Schaap', Het verhaal van een Gooise schuit.

Ruim een eeuw geleden waren de botterwerven van Schaap en Kok gevestigd in Huizen. Een groot aantal van de nog varende botters komen van deze werven. Scheepswerf Schaap sloot in 1924 haar deuren en Janus Kok was tot 1967 de laatste botterbouwer. Nu heeft Huizen, dankzij vele sponsors en vrijwilligers, weer een eigen botterwerf. Op 25 oktober 1999 werd een stichting opgericht om de botterwerf te verwezenlijken. De botterwerf wordt gebruikt voor cultuureducatie en een museum over botters en de geschiedenis van de visserij en de Zuiderzee.

Visserijregister

Het Visserijregister, dat 40.000 kaarten telt, is vanaf heden online te bekijken op zuiderzeecollectie.nl. De afgelopen twee jaar zijn alle kaarten gescand en inmiddels is meer dan de helft overgetypt. Al deze scans en data zijn op zuiderzeecollectie.nl te bekijken en te doorzoeken. Volgens Kees Hendriks, sectorhoofd Collectie en Informatiebeheer van het Zuiderzeemuseum, brengt de digitalisering van de kaarten en het overtypen van alle handgeschreven details het vissersleven van de vorige eeuw weer tot leven. “De kaarten met details over vaartuigen, vangstsoorten en bijzonderheden zoals scheepsrampen en inbeslagnames zijn ook voor historisch en economisch wetenschappelijk onderzoek interessant.”

Ik kan mij goed herinneren dat ik de 'Sapper van Sylt', in ongeveer 1970 te koop heb zien liggen op de helling van een scheepswerf in Geertruidenberg, vrij zeker de werf van Nieuwenhuijzen scheepsbouw. Op de luchtfoto herken ik de dwarse scheepshelling. Ik voer met een schakel van Breda naar Drimmelen en moest daar overnachten. Ik was toen erg gecharmeerd van platbodems en fantaseerde er over om hem te kopen, maar het was duidelijk dat hij toen erg rot was. Als middelbaar scholiertje niet te behappen. Mijn vader verbood het. De naam 'Sapper van Sylt' is me wel altijd bijgebleven.

Groot onderhoud HZ 1 nadert voltooiing