Lichtstraal

Voortaan heet het schip "Lichtstraal". Juni 1917 gaat Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden met de Lichtstraat mee voor een tweedaagse zeiltocht op de Zuiderzee. Tot 1918 wordt het schip gebruikt door de plaatselijke afdeling Amsterdam van de vereniging "De Nederlandse Padvinders".

In dat jaar wordt zij aangekocht door de Vereniging tot Bevordering van de Watersport onder Jongeren, die haar gebruikte als opleidingsschip voor scheepvaartscholen. In 1935 kocht de Padvindersgroep 3 de 'Lichtstraal' voor de som van fl 1.500,--. Het zeilen op het IJsselmeer was wel mooi, maar het op tijd thuiskomen lukte meestal niet. Als het nodig was bleek de Havendienst bereid de Lichtstraal naar haar ligplaats in de Sixhaven te slepen. Alle havens moesten in de die tijd nog zeilend binnengevaren worden.

In 1938 wordt er dan ook een opduwer voor de 'Lichtstraal' aangeschaft. Bij het uitbreken van de oorlog ligt de Lichtstraal in Durgerdam, maar lijdt geen schade bij het bombardement op Durgerdam. Het schip wordt wel naar Amsterdam gebracht en krijgt, naar men hoopt, een veiliger plaats in de Oude Houthaven. Omdat de Padvinderij een verboden vereniging wordt, probeert men de Lichtstraal onder te laten duiken bij Rijks Waterstaat in Hoorn. Dit wordt verraden en het schip komt in handen van de Marine Jeugdstorm. Zij dopen het schip om in "Van Speijk". Een zwarte dag in haar geschiedenis. Over het lot van het schip aan het eind van de oorlog zijn een paar lezingen, n.l.: In 1945 wordt geprobeerd met het schip naar Duitsland uit te wijken, waarvoor zij volgeladen wordt met proviand. Dit is niet gelukt. Ook is er een lezing dat men geprobeerd heeft het schip tot zinken te brengen op het IJsselmeer. Dit is evenmin gebeurd.

Wonderlijk is dat de Lichtstraal op Bevrijdingsdag 5 mei 1945 terug gevonden wordt naast de Tolhuispont. Vandaar wordt zij weer teruggebracht naar haar oude ligplaats in de Sixhaven, geheel verwaarloosd en gehavend. Het houten dek is gesloopt, de inventaris en een zwaard verdwenen. In 1946 kan er met enige improvisatie weer gevaren worden. De Amerikaanse Marine stuurt eikenhout voor een nieuw zwaard. Dit eikenhout is echter zo overdadig verpakt in grenenhout, dat van dit grenen alle vloerdelen gemaakt kunnen worden.

In 1947 krijgt de Lichtstraal haar eerste motor, een tweedehands Junkers. In de jaren die volgen wordt hard gewerkt, acties gehouden, het schip tijdens weekenden en weken verhuurd om alle in 1945 gemaakte schulden te kunnen aflossen, wat in 1954 lukt.

In 1959 heeft de Lichtstraal hulp nodig van de reddingsboot. In het juninummer van "de Reddingboot" 1960, staat het volgende geschreven: Bericht 2075, Klipper Lichtstraal gestrand op Enkhuizerzand. 28 juni, 13.00 uur vertrok de mrb. "K.F. Sluijs" uit de haven van Enkhuizen naar de klipper Lichtstraal, die op de Oostrug van het Enkhuizerzand was gestrand en een noodsein gehesen had. Wind w.z.w. 7. Hoewel er slechts 70 cm. water bij de Lichtstraal stond, slaagde de reddingsboot erin langszij te komen. Elf passagiers, waaronder 2 kinderen en 7 vrouwen werden overgenomen en naar de wal gebracht. Op verzoek van de schipper van de Lichtstraal is de hulp van de sleepboot ingeroepen. De "K.F. Sluijs" voer met de sleepboot "Ens" naar de klipper terug, de sleepboot kon echter de Lichtstraal niet dichter naderen dan tot 600 m., zodat zij terug moest naar de haven om lange sleepdraden te halen. Intussen hebben de "K.F. Sluijs" en het vissersvaartuig EH4 geruime tijd tevergeefs getracht beweging in de klipper te
krijgen. Nadat de sleepboot "Ens" met de sleepboot "Giat" te plaatse waren gearriveerd heeft de reddingsboot een sleepverbinding tussen de Lichtstraal en de sleepboten tot stand gebracht. Na een uur trekken slaagden de sleepboten erin de klipper vlot te trekken. de "K.F. Sluijs" was te 19.00 uur te Enkhuizen terug. De schipper van de Lichtstraal toonde zich zeer erkentelijk voor de assistentie van de "F.K. Sluijs". Hij schreef o.a.: Hoewel er niet onmiddelijk van gevaar sprake wasl, was het voor de dames, die nogal gauw in paniekstemming dreigden te raken, een hele geruststelling dat de "Sluijs" paraat was en hen naar Enkhuizen bracht zodat wij op de 'Lichtstraal' de handen vrij hadden.

De Sixhaven, die jarenlang thuishaven van de Lichtstraal was, moet verlaten worden omdat deze haven gebruikt zal worden voor de IJtunnelbouw. Uiteindelijk komt de Lichtstraal bij de Amstelsluizen te liggen. 1962. De fa. Stork N.V. stelt een dieselmotor type "Ganz" beschikbaar, die met behulp van de leerlingenwerkplaats wordt aangepast en ingebouwd in Hengelo.

Groep 3 kampt met een groot leiders tekort en gaat in 1967 een fusie aan met groep 4, de Hendrick de Keijser. De 'Lichtstraal' komt terecht bij het troephuis "De Zuidpool" bij het Nieuwe Meer aan de IJssloot.

In 1969 krijgt het schip hete luchtverwarming en een jaar later elektrisch licht. Het dagelijks vervangen van de gaskousjes behoort tot het verleden.

Vaak bereikten ons vragen naar de gelegenheid om een jacht voor eenigen tijd te huren. Heel veel aanbod op dit gebied is er in Holland nooit geweest, doch wij willen thans de aandacht vestigen op een paar groote zeiljachten, die voor dit doel beschikbaar zijn.
De Vereeniging ter Bevordering van de Watersport onder Jongeren (secretariaat: 12 Stolberglaan, Aerdenhout) brengt thans haar klipperjacht „Lichtstraal" voor huurdoeleinden in de vaart. Het vaartuig is kits-getuigd en heeft zijzwaarden, dus zeer geringen diepgang. De inrichting van het schip, dat vroeger als oefenschip voor onderwijsdoeleinden diende, is in verband met de nieuwe bestemming veranderd. Het groote ruim kan des nachts door een schot in tweeën gedeeld worden en in elke afdeeling zijn slaapplaatsen voor 4 personen. Bovendien kunnen in het achterschip nog 4 personen slapen in twee kajuiten. Voor waschtafels en een douche-gelegenheid is gezorgd. Het breede, 20 M. lange schip is een vertrouwd vaartuig met alle weersgesteldheden. Een motor heeft het niet, doch wel een krachtige motorvlet, die in staat is bij windstilte de „Lichtstraal" een behoorlijke snelheid te geven. Een tocht op onze Nederlandsche wateren met zulk een schip is een vacantie, die er zijn mag!

Onbekend maakt onbemind, zegt men en daarom worden de zeeverkenners wel eens niet voldoende door andere watersporters gewaardeerd. Dat is zeker ten onrechte - immers elke deugdelijke manier om jongens op het water te krijgen, moeten wij toejuichen. Waar dit geschiedt in het verband van de Nederlandse padvinderij, kunnen wij vertrouwen hebben in die deugdelijkheid. Dat er zeilende jeugdleiders zijn, die hun tijd aan dit hoogst nuttige werk geven, is verheugend. De opleiding van de zeeverkenners moet wel een boeiende taak zijn, maar vereist ongetwijfeld veel tijd en toewijding.
Het verheugt ons een artikel te kunnen opnemen over het zeeverkenners-schip 'Lichtstraal' van de Amsterdamse Groep III, waarin tevens de organisatie van de zeeverkenners in het algemeen uit de doeken wordt gedaan. Wij hopen, dat dit zal bijdragen tot meer waardering voor deze zeilersopleiding.

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat het vlaggeschip van de Amsterdamse zeeverkennersgroep "De Batavieren", de bekende klipper 'Lichtstraal', te water werd gelaten. Dit geschiedde in 1892 op de werf „De Hoop Geleidt Ons" van de weduwe A. van Duyvendijk te Papendrecht. Schipper Wijland, die de opdrachtgever was, noemde het schip naar zijn dochter 'Maria' en voer ermee tot 1915.
In dat jaar wordt de 'Maria' gekocht door de heer Tegelberg die met dit schip de padvinders op het water wilde brengen. Met steun van Z.K.H. Prins Hendrik, een aantal scheepvaartmaatschappijen en enkele vrienden liet hij het schip verbouwen en inrichten door de werf van de gebroeders de Jong in Heeg. Het laadruim werd ingericht tot verblijf van de jongens. In 1916 werd het schip omgedoopt tot 'Lichtstraal' en werd het overgedragen aan de toenmalige Nederlandse Padvinders Bond. Later werd de 'Lichtstraal' gekocht door de Vereniging ter bevordering van de watersport onder de jongeren, die het onder andere gebruikte als opleidingsschip en het schip verhuurde. In 1935 werd de klipper gekocht door de oudercommissie van zeeverkennersgroep 3 „De Batavieren" die tot op heden eigenaar is.
De binnenvaart-klipper 'Lichtstraal' heeft een lengte van 20 meter en kan 240 m2 zeil voeren. Als hulpmotor dient een 60 pk Stork scheepsdieselmotor. Aan boord zijn 21 vaste kooien, een kombuis en sanitair. De verkenners van „De Batavieren", jongens van 12 tot 18 jaar vormen de bemanning van de Lichtstraal. Het IJsselmeer is het water waar zij meestal te vinden zijn. De Batavieren, de oudste padvindersgroep van Amsterdam, bezitten tevens een drietal zeilvletten die in Vinkeveen zijn gestationeerd. Met deze vletten zeilen de jongste leden van de troep die hier de eerste zeillessen in ontvangen.
In de leeftijdsgroep van 12 tot 18 jaar kan de verkennerstroep nog jongens plaatsen. Wie kan zwemmen en actief de zeilsport wil beoefenen en in de omgeving van Amsterdam woont, kan inlichtingen krijgen bij de stuurman van „De Batavieren".

Door financiële problemen is het in november 1977 noodzakelijk de Lichtstraal te verkopen aan de huidige eigenaar. Voor de groep verandert er in wezen niets, omdat zij tot op heden de Lichtstraal in bruikleen hebben, wat betekent: 's winters helpen bij het opknapwerk en het weer zeilklaar maken en zomers weekenden en zomerkamp zeilen, bij toerbeurt meegaan als er verhuur gevaren wordt.

Omdat de motor niet helemaal meer in orde is, komt er een nieuwe motor. Weer een Mercedes diesel, nu de DM 352, die weer wat meer vermogen heeft. De laatste jaren wordt er 's zomers ook een navigatiecursus voor het varen op IJsselmeer en Waddenzee gegeven, waarbij de theorie meteen in de praktijk toegepast kan worden. De Lichtstraal is waarschijnlijk één van de zeer weinige schepen, die altijd onder zeil gebleven zijn. Zij vaart nu nog volgens het tuigplan dat zij in 1915 kreeg. Ook het doel waarvoor zij vaart is in de loop der jaren nauwelijks veranderd. Door de jaren heen zijn haar kleuren wit en groen geweest.

Marten van der kamp schrijft:
Als oud bemanningslid doe ik bij deze een oproep om zoveel mogelijk foto's van de "Lichtstraal" en haar bemanning, bijeen te brengen. Ik heb daarvoor een album ingericht. Mocht u nog foto's hebben dan nodig ik u van harte uit deze aan mij te mailen of zelf te plaatsen. Vermelding van het jaar en de namen van personen op de foto, zou mooi zijn. U kunt een opmerking toevoegen bij een of meerdere foto's. De foto's zijn zoveel mogelijk gerangschikt in de tijd. Misschien kunnen we zo komen tot een interessante verzameling beeldmateriaal van deze bijzondere klipper.
Hartelijke groet,
Marten van der Kamp
martenvdkamp@gmail.com

Een nieuwe toekomst voor de 'Lichtstraal'

In het voorjaar van 2017 ontmoetten we Dennis Stroombergen aan boord van de klipper-kraak 'Karin van Hugo van Aalderen'. We zeilden met 15 houten vaten rum in het ruim van Amsterdam naar Den Helder. De vaten waren eerder door de 'Tres Hombres' uit de Caraïben op zeil naar Amsterdam gebracht en daar bij de douane terechtgekomen. Al snel kwam naar boven dat Dennis droomde van een eigen schip, om op die manier meer vracht te gaan vervoeren, natuurlijk CO2-neutraal en om meer zelf te kunnen varen. Om het vrachtvaren naar een hoger plan te tillen, was volgens hem een schip noodzakelijk dat speciaal hiervoor wordt ingezet en ... hij had er al een op het oog: de 'Lichtstraal'. Dat schip kenden we goed. In de winter lag het op Het Nieuwe Meer in Amsterdam (Amsterdammers zeggen: De Nieuwe Meer) en in de zomer bij Durgerdam. We hadden het honderden keren gezien, maar waren nooit aan boord geweest. Het schip is een plaatje, echt een droomschip.
De Lichtstraal is, om het heel eufemistisch te zeggen, een klipper met een rijke geschiedenis. Het schip is altijd onder zeil gebleven sinds de bouw in 1892 bij Wed. A. van Duyvendijk, Papendrecht. In 1916 is het schip omgebouwd tot tweemaster en het heet sindsdien Lichtstraal. Het is voornamelijk in gebruik geweest door zeeverkennersgroepen. Het schip vaart nog met het tuigplan uit dat jaar: kitsgetuigd met 240 m2 zeil. De romp heeft ook nog dezelfde kleuren, wit met een groene bies.
Waarschijnlijk meer dan tienduizend zeeverkenners en anderen hebben op dit schip gevaren. Vele honderden hebben op het schip leren schipperen en er is waarschijnlijk geen schip in Nederland dat zo goed is gedocumenteerd. In 1971 komt het schip in particuliere handen, van Piet van der Zee. De klipper blijft in gebruik bij de zeeverkenners tot 1985. Daarna wordt het schip voornamelijk nog gebruikt als pleziervaartuig en af en toe voor de verhuur, maar zonder iets te veranderen aan de indeling die voor de scouts zo praktisch was. Vanaf 2010 lukt het door drukke werkzaamheden helaas niet meer om het schip in goede staat te houden zo zeer verknocht aan het schip dat ze het niet willen verkopen.
Begin november krijgen we een mailtje van Dennis. Hij is erin geslaagd om met Michiel en Piet van der Zee tot overeenstemming te komen over het restaureren en vervolgens gebruiken van het schip, onder andere voor een CO-neutrale lijndienst voor vracht. We kunnen niet geloven dat de dromer op de 'Karin' erin geslaagd was om de 'Lichtstraal' te bemachtigen.

Het Zeeuwse tweemastklippertje 'Lichtstraal' zeilt weer. De laatste jaren lag zij in de haven van Durgerdam te verkommeren. Dennis Stroombergen van de stichting Zuiver-Varen heeft met de eigenaar, de familie Van der Zee, een gebruiksovereenkomst kunnen sluiten. ZuiverVaren mag haar gebruiken voor een zeilende beurtdienst van Amsterdam naar de Waddenelanden.

Het is het plan uiteindelijk elke maand één keer op en neer te gaan en afgelopen weken zeilde de 'Lichtstraal' voor het eerst naar Vlieland en terug met het ruim vol vracht voor het festival Into the Great Wide Open.

Fantastisch, om na 67 jaar, op deze site, zoveel informatie over het schip "De Lichtstraal" te vinden. Ik werkte in 1962, als 17-jarige, op kantoor bij de Metaalwarenfabriek "Daalderop" te Tiel. Via de stichting Vorming Bedrijfsjeugd, kreeg ik de kans om, samen met nog 15 jonge gasten, een week op de Lichtstraal mee te varen, rondje IJsselmeer. Fantastische ervaring. Mijn broer, ook werkzaam bij Daalderop, was twee jaar eerder al meegevaren. Je moest dit toen wel verdienen, in een soort wedstrijd!
Vanaf 1962 nooit meer iets gezien van het schip, tot... dinsdag 4 september 2018. Met mijn vrouw een week op Vlieland (haar geboorte-eiland) en in de haven lag het schip zomaar afgemeerd. Inderdaad als "vrachtschip" in gebruik voor spullen van het Festival "Into the Wide Open". Grote verrassing en meteen een serie foto's gemaakt. Helaas heb ik haar niet zien varen op de Waddenzee. Ik heb, puur als hobby en senioren als doelgroep, een lezingenreeks over allerlei onderwerpen en kan dit verhaal heel mooi gebruiken. Ik woon in de buurt van Tiel, de bakermat van Daalderop en ken nog een aantal mensen uit de periode jaren '60.

Ik heb mij er over verbaasd dat de 'Lichtstraal' nu niet meer voor de jeugd ingezet wordt, althans dat heb ik begrepen uit voorgaande informatie. De reden is dat ik op m'n 83e levensjaar nog steeds af en toe denk aan de ervaringen, die ik op de 'Lichtstraal' heb meegemaakt in de jaren 1952 t.m. 1955. Wat ik in die jaren ervaren heb, gebruik ik nog steeds in mijn leven. In de vele keren varen met verschillende jongens en meiden, heb ik geleerd, dat er voor ieder probleem een oplossing is, ook op volle zee als de steng, het bovenste hoofdmastdeel, in drieën breekt met windje 7 tot 8 midden op het wad. Het geluk dat we hadden, was dat de meeste opvarende jongelui zeeziek waren en waren daardoor niet op het dek.
Met veel moeite de gaffellijn aan de rest van de hoofdmast vast gekregen. Waarom we toen toch met dit slechte weer van West-Terschelling naar Texel, Oude Schild voeren was, dat de schipper de volgende dag naar Amsterdam moest. En dat is ons toch gelukt. Een geweldige scheepstimmerman in Oude Schild heeft binnen één dag een nieuwe steng weten te plaatsen samen met het zooitje jongens en meiden. Wat mij ook altijd bijgebleven is, dat die meiden in tijd van 1 à 2 dagen net zo grof werden als de jongens, het taalgebruik was vooral bij de meiden totaal veranderd. Het erge was dat na één week iedereen weer in het burgerlijke gareel moest lopen. Prachtige tochten waren het met de 'Lichtstraal'.
Wat ik mij nog goed herinner dat mijn functie aan boord overwegend de motorproblemen van die oude drie cilinder Juncker tweetakt diesel oplossen tijdens de vaart behalve toen we een keer rechtuit voor ’t lappie van Volendam naar Urk gingen. Op die Zondag had ik echt niets te doen dus ging ik helpen met de afwas. Nooit ben ik van mijn leven zeeziek geweest, behalve op die dag. De deining was heel traag en het grijze afwaswater in de bak ging heel langzaam van stuur- naar bakboord. Wat mij toen overkwam begrijp nog steeds niet maar straal misselijk, direct naar gangboord en midscheeps gaan liggen. In Urk aangekomen waren wij vergeten dat het zondag was, dus oorlog met een stel jongelui.
Dat betekende dag en de nacht wachtlopen en alles wat los aan dek was opruimen. Vreemd genoeg was de kroeg in de haven wel open op zondag en daar hebben we dankbaar gebruik van gemaakt.

In 2017 heeft "Zuivervaren" met de eigenaar van de 'Lichtstraal' afgesproken om het schip in te zetten voor zeilend vervoer van vracht. Bijna een jaar later was de 'Lichtstraal' zover opgeknapt dat er mee kon worden gevaren en is er in 2018 een aantal keren vracht mee vervoerd.
Maar dit project is al weer gestrand.
De financiële middelen, nodig voor een investering die gedaan moest worden om het schip gekeurd te krijgen voor het officieel meevaren van opstappers, bleken niet beschikbaar. Hierdoor is begin 2019 besloten om er mee te stoppen. Hoe het nu verder moet met de Lichtstraal is onduidelijk....

E-mail van G. Smeding:
De 'Lichtstraal' staat momenteel op de kant bij scheepswerf Vooruit. Mijn collega M. Glebbeek en ik kennen het schip nog uit de jaren tachtig en negentig ,toen het functioneerde als Admiraliteitsschip bij evenementen als het Nationaal Waterkamp (Vlootschouw).

Eind juni 2020 kreeg het bestuur bericht dat de klipper Lichtstraal was verkocht. De Lichtstraal is Nederlands maritiem erfgoed uit 1892, dat sinds de jaren '70 een thuishaven heeft bij Het Y in Durgerdam. We wisten dat de verkoop eraan zat te komen, maar we zijn blij dat de nieuwe eigenaren zich volledig inzetten voor behoud van het schip. ZV Het Y kan en moet in onze ogen een bijdrage leveren aan het behoud van maritiem erfgoed. De nieuwe eigenaren, Georges du Buy en Sigrun Jording, vroegen het bestuur of het mogelijk was de vaste ligplaats van de Lichtstraal te behouden en onder welke condities dat kon. Inmiddels zijn ze lid van Het Y en is de Lichtstraal na een eerste opknapbeurt weer terug aan de steiger. Het bestuur heeft in dit bijzondere geval besloten de Lichtstraal zijn plek te laten behouden.