VN89

In het Centraal Register Vissersvaartuigen staat in 1911 de schuit VN96 ingeschreven op naam van Lute Croes uit Vollenhove. Vermoedelijk gaat het om een bons. Op 30 juli 1918 wordt deze inschrijving doorgehaald: het schip is verkocht naar Texel en nummert TX110.
Kort daarvoor, op 15 juni 1918, wordt op naam van Lute Croes een nieuw vaartuig ingeschreven, een bolletje met als visserijnummer VN96. Het scheepje is gebouwd bij Huisman. Het werfboek van deze werf is bewaard gebleven en Carool van Kesteren besteedt daar uitgebreid aandacht aan in de Tagrijn van 1994. In het werfboek van Huisman staat geschreven: "Den 24 mei 1918 heeft Jan en Lute Croes van Vollenhove haar nieuw scheepje ontvangen. Dit scheepje is 1 voet langer dan Jan Schuurman en is lang in vlak 27 voet." De rekening bedroeg fl. 960,-- en werd op 23 mei 1918 voldaan.
Op 27 maart 1927 is deze inschrijving doorgehaald. Nieuwe eigenaar van de bol wordt Jacobus Spit die als bijnaam heeft Kobus van Pieter. Het schip vist verder onder de registratie VN38.

Lute Croes kocht vervolgens weer een nieuwe bol. Ingeschreven werd op 7 maart 1927 een nieuw vaartuig op naam van Croes, met weer VN96 als visserijnummer.
Met de werf van Jan Kroese ging het inmiddels niet best. De afsluiting van de Zuiderzee wierp haar schaduwen vooruit, steeds meer Vollenhovers gingen de zee af en de overblijvende vissers trachtten het onderhoud tot het absoluut noodzakelijke te beperken. Peter Dorleijn schrijft: 'Om toch nog wat om handen te hebben maken Kroese en zijn zoon in de winter 1926-1927 nog een nieuw bolletje. Dat werd vroeger ook al gedaan, in de loop van het jaar kwam er altijd wel een koper voor het nieuwe scheepje, maar ditmaal raakt hij het aan de straatstenen niet kwijt. 'Ik heb het al in onderscheiden Bladen geadverteerd, maar kan geen kooper vinden,' aldus Jan Kroese." Ook het bosje stro in de mast, de traditionele aanduiding dat het schip te koop is, leek niet te helpen.

Vermoedelijk is dit de bol die Lute Croes in 1927 van Jan Kroese kocht en op 7 maart als VN96 liet registreren. Daarmee is het waarschijnlijk ook de laatste bol die door Jan Kroese is gebouwd. In 1927 werd gestart met de aanleg van de Afsluitdijk. Nieuwbouw van visserijschepen werd verboden: het overheidsbeleid was volledig gericht op het terugdringen van het aantal visserlui om zo in de toekomst overbevissing te voorkomen.
Peter Dorleijn noemt in een noot bij een lijst van nummers en schippers vanaf 1900 nog de bijnaam van Lute Croes: 'Als bijnaam worden genoemd Lute, de Broeberd, Jan Piek en de Gebraden of de Bakster (Kiefte).' Zoveel bijnamen is wel veel van het goede. Wat de toevoeging Kiefte (een familienaam die ook wel in de Vollenhoofse visserijgeschiedenis voorkomt) betekent, is raadselachtig.

In 1938 gaat de inschrijving in het Register van de bol VN96 van Lute Croes over naar zijn neef Frederik (`Frikke') Schuurman. Op de kaart staat geschreven: 'in 1938 gekocht van L. Kroes ex-VN96'. Schuurman was tot dat moment eigenaar van de bons VN89. Omdat het nummer VN89 na verkoop van de bons vrijkomt nummert Frikke Schuurman de bol om naar VN89.
Op de eerste Registerkaart van deze VN 89 staat het scheepje omschreven als 'zeilbotter' (!) en als bouwjaar wordt 1925 (!) genoemd. Uit de omschrijving van het schip blijkt dat het wel degelijk om de bol gaat. De lengte bedraagt 9,12 meter, de breedte 3,20 meter. De inhoud is 29,67 m3 bruto en 16,32 m3 netto. In registertonnen: 10,49 bruto en 5,77 netto. Als hoofdbedrijf wordt omschreven: snoekbaars-, baars-, voorn- en bleinetten, hoekwant. Eigenaar en schipper van het schip is Frederik Schuurman, geboren op 28 mei 1899, woonachtig op de Gasthuisstraat in Vollenhove.

Uit een tweede Registerkaart blijkt dat op hetzelfde scheepje op 18 april 1950 een motor is geplaatst. Het betreft een 20pk Ford T motor. Het adres van Frederik Schuurman is overigens ook gewijzigd. Hij woont nu op de Gasthuissteeg.
Alweer een jaar later komt er een andere motor aan boord. De Ford T verdwijnt, een 12 pk ABC, ruwoliemotor 2 cilinder verschijnt.
In 1958 veranderen diverse gegevens op de Registerkaart. Frederik Schuurman is op 8 juli 1957 overleden, nog maar 58 jaar oud. Zijn weduwe Johanna Schuurman-Vis staat nu als eigenaar te boek. Zoon Stoffer Schuurman, geboren op 31 januari 1931, geldt als schipper én vergunninghouder. Het schip wordt nog immer als zeilbotter met motor aangeduid maar tussen haakjes staat er nu ook 'bolletje' bij. Ook voor het eerst wordt de werf Kroeze genoemd en als bouwjaar wordt nu 1923 (!) opgeschreven.

Als laatste gegeven in het Register wordt dan op 12 mei 1960 de inschrijving doorgehaald dat wil zeggen: de visserij met dit vaartuig wordt gestaakt. De bol is op 11 mei 1960 verkocht aan A. Kruize, woonachtig op de van Hoeylaan in 's Gravenhage, onder de vermelding van 'thans pleziervaartuig'.

Het Visserijregister vanaf 1911

Het Visserijregister, dat 40.000 kaarten telt is online te bekijken op zuiderzeecollectie.nl. De afgelopen jaren zijn alle kaarten gescand overgetypt. Al deze scans en data zijn op zuiderzeecollectie.nl te bekijken en te doorzoeken. Volgens Kees Hendriks, sectorhoofd Collectie en Informatiebeheer van het Zuiderzeemuseum, brengt de digitalisering van de kaarten en het overtypen van alle handgeschreven details het vissersleven van de vorige eeuw weer tot leven. “De kaarten met details over vaartuigen, vangstsoorten en bijzonderheden zoals scheepsrampen en inbeslagnames zijn ook voor historisch en economisch wetenschappelijk onderzoek interessant.”

Tagrijn 2010: De Geschiedenis van de Vollenhovense bol VN89 door Robert Oosterhof

In het winternummer van Tagrijn 2010 verscheen de mededeling dat de schepenlijst van Botterbehoud was uitgebreid met de Vollenhoofse bol VN89. Eigenaar was Joh. van Wijk uit Nunspeet. Wij kennen hem als Hans. Meer dan eigenaar voelt hij zich rentmeester van de bol. De VN89 is een belangrijke aanwinst voor de vereniging, Vollenhoofse bollen met visserijgeschiedenis en in originele visserijuitvoering zijn nauwelijks behouden.
Naast de VN89 gaat het slechts om de RD23 van Roel Ansing en een bol in het Zuiderzeemuseum (VN95, maar deze bol blijkt een Lemsteraak te zijn!). Voorts vaart nog de VN35 van Aart Foppen, maar deze is getooid met een kajuit.

In 2014 wordt het verhaal uitgebreid: hoe zit het nu met de historie van de bol VN89 zoals in Vollenhove wordt herinnerd?

Daar gaat men er van uit dat de bol in 1923 werd gebouwd en dat Frikke Schuurman de eerste eigenaar was. De verwarring over het bouwjaar is begrijpelijk. We zagen reeds dat bij de eerste inschrijving 1927 wordt vermeld terwijl bij latere visserijkaarten 1925 respectievelijk 1923 worden genoteerd.

Met het eigenaarschap ligt het complexer. Het Register is duidelijk: Lute Croes stond tussen 1927 en 1938 officieel als vergunninghouder te boek. In de praktijk kan het heel goed zo zijn geweest dat vooral zijn neef Frikke met de bol viste en dus door velen als eigenaar werd beschouwd.

Tot de afsluiting visten de broers Schuurman met de bol op ansjovis, haring en bot. Na de afsluiting gingen ze over op de baars- en snoekbaarsvisserij. Er werd gevist met staand want maar ook werd er wel in span gevaren met T. Schuurman die de grote schouw VN45 bezat. De bol was te klein om zelfstandig met de dwarskuil te vissen. Eind veertiger jaren nam zoon Stoffer (geboren in 1931) het roer van zijn vader over. Samen met zijn jongere broer Teunis visten zij met de bol op het IJsselmeer.

In 1940 werd de dijk om de Noord-Oost Polder gedicht en Vollenhove was daarmee van het open water afgesloten. Was de Vollenhoofse visserijvloot in 1937 in vergelijking met een 40 jaar daarvoor al gehalveerd (nog slechts 54 vaartuigen), de sluiting van de dijk rond de N.O.Polder betekende vrijwel de genadeklap voor de Vollenhoofse visserij. Velen verlieten de zee, sommigen visten nog door vanuit een andere haven.
De familie Schuurman koos Elburg als nieuwe uitvalsbasis, hetgeen tot veel reistijd en extra kosten leidde. Toen ook Elburg door de volgende polder, Oostelijk Flevoland, van het IJsselmeer werd afgesloten, staakten Stoffer en Teunis de visserij in 1960.

De bol ging de recreatie in, een inwoner van Den Haag was de eerste eigenaar in deze nieuwe periode. Rond 1968 kwam de bol in handen van Harrie Bootsma te Emmeloord, welbekend in Botterbehoud-kringen. Het scheepje was inmiddels in slechte staat, veel hout was rot en teloorgang dreigde. Besloten werd de bol van een stevige ijzeren huid en dito spanten te voorzien en vervolgens het vergane hout te verwijderen. Gold voor veel visserijschepen halverwege de vorige eeuw dat ijzerbeslag veelal het doodskleed betekende, voor de bol VN89 heeft het tot overleving geleid.

Uit nieuw verkregen informatie kunnen we concluderen dat de VN89 in 1923 is gebouwd en de eerste 6 jaar onder het visserijnummer VN96 heeft gevist. De gebroeders Croes visten er mee en hun neef Frikke nam de bol na zes jaar over voor zes honderd gulden.  De zus van de gebroeders is de moeder van Frikke. Frikke viste vanaf 1929 met het nummer VN89 en sindsdien staat dat staat nog steeds op de bol en in het zeil.

Ik kwam dit verhaal tegen over de Vollenhovense bol VN89. Heel erg leuk om te lezen. Ik ben een zoon van J. Zijlstra, indertijd uit Den Dolder, één van de door u genoemde eigenaren. Ik herinner me de bol uit mijn jeugd heel goed. Het vreemde is alleen dat er toen een kajuit op zat. Is het hetzelfde schip? Mijn ouders kochten het schip in 1964, dus niet 66. Toen heette het d' Olke Bolke. Zij noemden het eerst Samalona maar doopten het later om naar 'Vader Jakob'. In 1967 is het verkocht. 

De familie Kruize, eigenaar van deze bol tussen 1960-1964 is de beroemde Haagse hockeyfamilie Kruize. Vader Roepie, zonen Ties, Hans en Hidde en dochter Elske Kruize. Speelden allen in het Nederlands Hockeyelftal.

Zaterdag 2 september was het zover. Schipper Adri Leeuw voer de VN89 de binnenhaven van Vollenhove in. De precies 100-jarige Venose bol was na vele omzwervingen weer terug in haar thuishaven.

De bol: van vissersboot naar pleziervaart
De bol is in 1923 door scheepswerf Kroese in Vollenhove gebouwd. In het Stamboek staat als eerste eigenaar Lute Croes opgetekend. De eerste jaren werd met de bol, destijds varend onder visserijnummer VN96, gevist op haring en schol op de Zuiderzee. Vanaf 1929 vaart de bol onder het huidige nummer VN89. In 1938 ging het eigenaarschap van de bol over van Lute Croes naar Frederik (Frikke) Schuurman. Na sluiting van de Zuiderzee werd met de VN89 voornamelijk gevist op snoek, baars, baars, voom en blei. Toen in 1960 de bol werd verkocht aan de beroemde Haagse hockeyfamille Kruize stond de VN89 te boek als "pleziervaartuig". Waarschijnlijk slokte de hockeycarrière van de nationale hockeyers Ties, Hans, Hidde en Elske Kruize alle tijd op. Want toen de bol in 1967 in handen kwam van Harde Bootsma uit Emmeloord was de bol in een zeer slechte staat. Besloten werd de romp van een stevige ijzeren huid en spanten te voorzien. Normaal de eerste stap naar volledige teloorgang. Maar voor de bol VN89 betekende dit de redding en bleef gespaard.

Op lijst van varende monumenten
De adviescommissie "Varend Erfgoed" van de gemeente Elburg adviseerde op 20 mei 2010 de bol VN89 op te nemen op de gemeentelijke erfgoedlijst van Elburg. Als motivatie werd het bouwjaar van de bol, de versterking van het karakter van het havenbeeld, de originaliteit en binding met het verleden opgegeven. Daarna volgde op 17 maart 2022 opname in het Register "Varend erfgoed Nederland". Onder registratienummer 3204 is de VN89 te vinden als "Varend Monument®".
Enkele vrienden uit Vollenhove vonden het een beetje vreemd dat de Venose bol op een Elburgse lijst stond en niet op de lijst van (varende) monumenten van de gemeente Steenwijkerland. Actie werd ondernomen om de bol weer in de haven van Vollenhove te krijgen. De thuishaven en geboortehaven van de VN89. Uiteindelijk is het Herwie Schuttenbelt, Adri Leeuw, Tienen Regering, Jan Post, Barend Smit, Wolter Vis en Wim Konter gelukt om de Venose bol weer naar Vollenhove te halen.

De huidige situatie is dat 7 privé personen de boot uit eigen financiering hebben gekocht. Er zijn een aantal grote gebreken die deze groep eerst gaan opknappen. Dat willen we eerst zo laten. Het is de bedoeling om de Bol later onder een stichting te laten vallen. Momenteel ligt VN35 ook in de haven. Daar zijn nog onvoldoende vrijwilligers voor gevonden om deze op te knappen die is in een zeer slechte staat.
Met de gemeente Steenwijkerland zijn wij in gesprek hoe we subsidies kunnen ontvangen tot behoud van in ieder geval deze twee Bollen. Daar komt natuurlijk ook in voor in welke vorm dit project wordt gegoten (stichting of vereniging).

Deze boot is eigenlijk ongenummerd. Nr 89 is niet zijn originele nummer zoals hij van de werf af kwam. F Schuurman woonde aan de voorpoort te Vollenhove. De boot is voor 500 gulden verkocht.