Scheepswerf Nieuwboer - Spakenburg
De Botterwerf is de oudste werf van Nederland die nog in werking is. Spakenburg is de enige plaats van de provincie Utrecht die vroeger aan de zee lag, de Zuiderzee. Net als elke andere plaats aan de voormalige Zuiderzee was de visserij een grote bron van bestaan. De vissersschepen zijn inmiddels veranderd in een bruine vloot. In Spakenburg maakt en repareert scheepswerf de oude scheepswerf nog steeds botters voor die vloot. Het dijkdorp Spakenburg ontstond bij de in 1469 met een spui afgesloten Spakenburger gracht. In 1749 werd deze spui vervangen door een stenen sluis. Aan het eind van de 17de eeuw was de sluismond al als zeehaven in gebruik. De sterke groei van de vissersvloot leidde in 1886 tot de aanleg van een nieuwe haven. In 2011 is de reconstructie van de oude haven in Spakenburg-Bunschoten met de stenen sluis voltooid.
De geschiedenis van de werf gaat terug naar 1750. Ze is vastgelegd in het boek ‘Van schuytenmaekerye tot botterwerf’ een uitgave van de Historische Vereniging Bunschoten in samenwerking met de Stichting Botterwerf Spakenburg. De werf bestaat uit vier scheepshellingen, een rode houten loods (1901), een botterloods (1840) en een smederij (1904) op Oude Schans. De werf is een zogenaamde sledewerf, het schip wordt in de gehele lengte door een slede ondersteund. Ze is daardoor uitermate geschikt voor houten schepen. De werf speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de Zuiderzeevisserij. Na de afsluiting van de Zuiderzee ging het met de vissersvloot bergafwaarts. Recreatievaart houdt de scheepstimmerwerf aan het werk. De botterwerf heeft vier scheepshellingen en was al in de 18e eeuw op deze locatie te vinden. De werf is een Rijksmonument.
De familie Nieuwboer
Vanaf 1583 heeft de werf 28 eigenaars gehad. De periode Nieuwboer breekt in 1829 aan. In 1829 verkocht Hendrik Broek de werf aan Tijmen Hopman, nettentaander en veehouder te Spakenburg. Deze kocht de werf niet voor zichzelf maar ten behoeve van Willem Nieuwboer, geboren 30 januari 1794, van beroep scheepstimmerman, gehuwd met Gijsbertje van den Hoek, geboren te Baarn. Zij was een dochter van de reeds eerder in dit overzicht genoemde Willem van den Hoek, die in 1787 samen met zijn broer en zwager enige tijd eigenaar van de werf was geweest.
Vanaf 1829 is de werf in het bezit gebleven van de nazaten van Willem Nieuwboer. Hij is overleden in 1835. Zijn zoon Hendrik Willem, geboren te Baarn op 22 augustus 1820 en overleden in 1908 is de eigenlijke grondlegger geweest van het huidige bedrijf. De zoon Willem Nieuwboer, geboren 24 oktober 1850 volgde zijn vader op als scheepstimmerman en scheepmaker. Hij overleed in 1913. In 1904 hadden zijn zoons Willem en Hendrik Willem Nieuwboer de werf reeds overgenomen.
Vervolgens werden in 1964 de twee zoons van Hendrik Willem, Aart en Zeger Nieuwboer, eigenaar van de werf. In 1982 werd de werf met de inmiddels daarbij horende jachthaven verdeeld. Aart werd de eigenaar van de jachthaven en Zeger werd eigenaar van de werf.
In 1992 werd de werf, die voor zover bekend 400 jaar in particuliere handen was geweest, overgenomen door de gemeente Bunschoten.
Spiegel der Zeilvaart februari 1987 nummer 1 - Na tachtig jaar een nieuwe botter op de werf van Nieuwboer in Spakenburg
Al zo'n tien à vijftien jaar geleden werd er in de gemeente Bun-schoten over gepraat dat het toch wel geweldig zou zijn om een eigen botter te bezitten als historisch monument. Op speurtocht naar een oude Bunschoter botter vond men er een in Sliedrecht. Maar dat bleek een half onder water zittend wrak te zijn, nog slechts geschikt voor wat kachelblokken, maar niet voor restauratie. Omstreeks 1980 rezen gedachten aan een nieuw te bouwen botter, maar economisch „was er een grote blakte". Met het aantrekken van de economie werden de contacten tussen het gemeentehuis, de botterwerf Nieuwboer, de provincie en het arbeidsbureau geleidelijk intensiever. De bouw en exploitatie werden in handen gelegd van de Stichting Bunschoter Botter BU210. (BU209 was tot dan toe het laatste ooit uitgereikte nummer).
Bijna twee jaar geleden vond de kiel-legging plaats op de werf van Zeger Nieuwboer aan de Oude Schans te Spakenburg. Deze werf dateert van 1750 en sinds 1829 zwaait de familie Nieuwboer er dissel en breeuwhamer: nu al de vijfde generatie! Maar nog altijd ligt er de klassieke botterhelling, waarop meestal wel een restauratie-schip hoog boven de haven uit torent. Tachtig jaar geleden gleed hier voor het laatst een nieuwe visbotter te water. Bij de bouw van de BU210 werden geen tekeningen gebruikt, ook geen model, maar de nog altijd op de werf bewaarde bouwmallen die omstreeks 1840 door een van de voorvaderen Nieuwboer zijn gemaakt. In die mallen zijn de maten en de vorm van de hoofdverbanddelen vastgelegd; verder wordt de botter op het oog gebouwd „zo 't valt". Thans is van de gelegenheid gebruik gemaakt om de bouw vast te leggen voor het nageslacht. Er is een bestek geschreven, er zijn tekeningen vervaardigd en er werden geregeld opnamen gemaakt voor een documentaire.
SdZ 1987 nr01 februari - Na tachtig jaar een nieuwe botter op de werf van Nieuwboer in Spakenburg
Spiegel der Zeilvaart november 2017 nummer 9 - Botters in Spakenburg hebben een Masterplan
Drie jaar geleden stemde de gemeenteraad van Bunschoten-Spakenburg in met het Masterplan Behoud Museumhaven Spakenburg. Dat masterplan is nodig omdat de botters uit de haven dreigen te verdwijnen en dan komt ook de uit 1583 stammende werkende werf in gevaar. 'De botterwerf is het gezicht van Spakenburg. Het is een Rijksmonument en kan alleen maar werkend in stand gehouden worden,' aldus Vincent de Kievit, gemeentelijk projectleider van het Masterplan Behoud Museumhaven Bunschoten. Begin vorig jaar is begonnen om de basis van het Masterplan uit te werken. In eerste instantie was het idee: een botter-beherende stichting. Dat idee viel gaandeweg het proces af. 'Het is nogal wat, een botter beherende stichting die tien of vijftien botters in haar bezit heeft en dat met vrijwilligers draaiende wil houden', stelt De Kievit. 'Voldoende vrijwilligers krijgen is erg moeilijk.' Er zijn op dit moment nog maar 25 houten schepen inclusief de botterjachten. Met de stalen vissersschepen erbij in totaal 35 schepen. Het aantal slinkt langzaam in de haven en er zijn zeker zes eigenaren die hun botter willen verkopen. Volgens De Kievit is het heel belangrijk om het huidige aantal te behouden. 'Met minder blijft het beeld van de haven niet behouden en de werkende botterwerf komt dan ook in gevaar.' Er zijn nu nog drie scheepstimmermannen werkzaam die alles van botters weten.
SdZ 2017 nr09 november - Botters in Spakenburg hebben een Masterplan
