Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede - 2025 nummer 5
27 juni 2025
De rouwvlag
Wat er allemaal ooit is vastgelegd ....
(Reacties aan het eind van dit verhaal)
Als jongetje van een jaar of vier oud heb ik mijn overgrootmoeder nog gekend. Zij was de moeder van mijn oma. Een kleine vrouw van een jaar of negentig oud. Altijd in het zwart gekleed. Zij was “in rouw” zoals ik toen begreep en zoals ik het zestig jaar later nog steeds weet. Hoewel we het ons tegenwoordig nauwelijks meer voor kunnen stellen was het in Nederland lange tijd zo dat je jouw rouw mocht tonen en toonde. Mijn overgrootmoeder toonde dat door zwarte kleding te dragen. Zij volgde hiermee een algemeen gebruik en was hiermee geen uitzondering van het beeld dat je op straat waar kon nemen. Het was voor de buitenwacht direct duidelijk wat jou overkomen was.
Ruim een maand geleden overleed Hans Wiegel, een bekend Nederlands politicus en oud Commissaris van de Koningin in de provincie Friesland. Aan boord van het Friese statenjacht de boeier Friso voer men, als eerbetoon met de nationale vlag op het roer halfstok. Dit laatste bevreemdde mij. Toen ik de schippers ernaar vroeg keken ze mij wat onbegrijpend aan. Ik zou toch zeker wel begrijpen waarom zij de vlag halfstok voerden. Hun verbazing werd nog groter toen ik ze vroeg waarom ze geen rouwvlag voerden. Dat fenomeen kenden ze niet.
Het vlaggen-protocol van de Friso zal hier mogelijk niet in voorzien. Immers, juist bij dit schip is er een protocol hoe de vlaggen gevoerd moeten worden, in welke volgorde ze gezet moeten worden en in welke volgorde ze weggenomen moeten worden. Een protocol dat stamt uit het jaar dat de boeier aan de provincie overgedragen werd, 1953. Mogelijk dat het halfstok voeren van de nationale driekleur zo beschreven is, maar dat kan ik me bijna niet voorstellen omdat de vlag dan in het water hangt. Dat hoort natuurlijk niet.
Toen ik naar achtergronden van de rouwvlag ging zoeken kwam ik uit op de site van de SSRP. Anderen waar ik navraag deed verwezen me er eveneens naar. Deze Uit het Stamboek gaat over de rouwvlag.
In de binnenvaart was het vroeger gebruikelijk dat men de rouw liet zien door het tonen van een rouwvlag. Het is een driehoekige zwarte vlag waarin een treurboom of kruis te zien is. Die met treurboom werd gebruikt door protestantse schippers. De zwarte driehoekige vlag met een wit kruis erin werd door schippers van katholieke huize gebruikt. In het boek “Ronde en Platbodemjachten” beschrijft de heer Mr. Dr. T. Huitema dit inmiddels vrijwel in onbruik geraakte gebruik. Net zo als bij het dragen van zwarte kleding als teken van rouw werd deze vlag ongeveer een jaar op het roer gevoerd.
Zelf bezit ik zo’n vlag. Niet om er een jaar lang mee te willen varen, maar wel om het op een gelegen moment te kunnen gebruiken. Ik heb het nog nooit gebruikt. Dat uitleg van dit gebruik aan mijn echtgenote nodig was toen ze ontdekte dat deze vlag aan boord lag, zal duidelijk zijn. Zij wist niet van het bestaan ervan.
Eigenlijk ben ik wel benieuwd in hoeverre de rouwvlaggen nog gebruikt worden. Navraag leerde me dat bijvoorbeeld de ex reddingsboot Gebroeders Luden met een rouwvlag vaart wanneer ze gebruikt wordt om as op zee te verstrooien.
Het Kapiteinshuis in Nieuwe-Pekela
Onlangs moesten wij in het Kapiteinshuis in Nieuwe Pekela zijn. Een klein museum met een duidelijke link naar de Groninger kustvaart. Er wordt getoond hoe (oud) kapiteins uit de zeilende Groninger kustvaart in de tweede helft van de 19e eeuw aan de wal leefden. Veel Groninger schoener- en koftjalken kapiteins hadden Oude Pekela’ of Nieuwe Pekela als hun thuishaven. Ze leefden er vooral sober, maar met de grandeur van alles wat ze uit verre buitenlanden mee hadden genomen. De kapiteinshuizen in de Pekela’s staan schuin aan de weg en schuin langs het kanaal opdat de bewoners meer uitzicht over het water hadden dan wanneer ze met de voorgevel parallel langs de straat ouden staan.
Wat direct aan de Veenkoloniale zeevaart herinnert wanneer je het museum binnen stapt zijn de schilderijen van schepen geschilderd voor de Vesuvius. Bij Napels werkten beroeps scheepsportretschilders, die complete landschapsschilderijen klaar hadden, uiteraard met een vuurspuwende Vesuvius op de achtergrond. Wanneer een schip de haven van Napels aandeed werd het schip er snel in geschilderd. Ook documententrommels met namen van kapiteins en scheepsnamen erop en een aantal modellen in diorama’s.
Opvallend is een groot model van de tjalk Jantina. Duidelijk van het zware Groninger type met een echt bijzonder detail: aan de vlaggenstok op het helmhout voert ze een protestantse rouwvlag. Ik ben me niet bewust er ooit een model mee te hebben gezien.
Reacties via de mail op het verhaal van Gerard ten Cate over rouwvlaggen
Kees Vlaanderen: De rouwvlag, van het Fries Scheepvaart Museum, is gevoerd bij de uitvaart op de Uitdammer Die van P.A Verhorst op de Tjotter " De Jonge Dirk" in 1992.
Karel Koenen (Arnemuiden): Wij hebben met alle schippers een paar jaar geleden de zwarte vlag gevoerd tijden de Blue Peter hardzeildagen op mijn voordragen, vanwege t overlijden van Ada Rijpma; de vrouw van Sjoert, die de oprichter is van deze Blue Peter hardzeildagen!
Robin van Son (tjotter Noorderling): Over rouwvlaggen, vroeger had ik op een één of andere wijze geleerd dat er in de scheepvaart rouwvlaggen gebruikt werden. Er zijn er 2; de een, zoals hierboven op het model, met een afbeelding van een palm is de protestantse vlag, de ander is de katholieke vlag waarop een wit kruis staat op een zwart veld.
Tot 1981 zeilden we vaak op de Rijn vanuit R&ZV Jason te Arnhem. In de regel zeilden we eerst stroomopwaarts en het was vrijwel een vaste gewoonte om in het (zandwin)Gat van Moorlag aan te leggen en daar aan de thee en koffie te gaan. Op 2 van die tochten heb ik toen een binnenschip gezien die een rouwvlag voerde.
Cor Visser (VBB): Het leden bestand van VBB is op leeftijd en overlijdens komen helaas regelmatig voor. Het voeren van een rouwband bij bemanningen of de rouwvlag op het schip komt dan ook vaker voor. Het protocol is niet altijd bekend gebleken en de SSRP pagina biedt hier antwoorden op. De pagina is doorgestuurd naar alle leden.
Wim Mendelts (Het Berghout, Koudum): Wat mooi, die aandacht voor de rouwvlaggen. Ik ben al heel lang bekend met het bestaan ervan. Een jaar of 10 geleden heb ik een flink aantal laten maken, zowel met de protestantse treurwilg als met het katholieke kruis. De aanleiding was dubbel: een goede vriend van mij, hij was sleepbootkapitein, wist dat zijn laatste sleepje nabij was en mijn vrouw is uitvaartonderneemster in een waterrijke provincie. Zo probeer ik het mooie oude gebruik van de rouwvlag in stand te houden.
Wouter Verkerk: Peter Dorleijn heeft op pagina 123 van “De Bouwgeschiedenis van de Botter” een rouwvleugel afgebeeld. (Staat afgebeeld in het SSRP-verhaal over de rouwvlaggen).
Zien we u ook tijdens de jubileumreünie van de SSRP in augustus in Heeg?
Het Vlugschrift "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede"
wordt samengesteld door Gerard ten Cate.
Alle vlugschriften "Behoud(t) het Goede" zijn in de SSRP-website verzameld in "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" in onze verhalenbundel "Goed" Gebundeld.
Hierin bundelen we ons maandelijkse vlugschrift "Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede"; de verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven van Dirk Huizinga en onze Stamboekbijdrages in de Spiegel der Zeilvaart.