De Onrust 1915-2015

Inleiding van de eigenaren Tietse van Dorp en Sylvia Peek

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat onze Onrust is gebouwd en dat vieren we met dit boekje. De auteur is Elisabeth Spits, niet geheel toevallig de dochter van de tweede eigenaar. Een deel van dit historische overzicht maakte zij zelf mee en zij heeft daaraan dierbare herinneringen. Vandaar het 'ik' en 'mijn vader' of 'mijn ouders' in de tekst. 
De Onrust is een bijzonder schip. Het heeft elegante lijnen en ademt nog de sfeer van honderd jaar geleden. Maar wel in een modern jasje. Voordat wij het schip in 1991 kochten, heeft het slechts twee andere eigenaren gehad. W.H. de Vos die het liet bouwen en EG. Spits waar wij De Onrust van overgenomen hebben. Zij, evenals wij, hebben De Onrust in al zijn facetten, van binnen en van buiten in zijn waarde gelaten. Geen van allen hebben wij de behoefte gehad in- of exterieur drastisch te moderniseren. Hoewel niet zichtbaar zijn er wel aanpassingen aangebracht die het gebruiksgemak en het comfort hebben verbeterd. Dankzij het zorgvuldige beheer in al die jaren is De Onrust een varend monument, zoals er nog maar weinig zijn. 

Tietse van Dorp en Sylvia Peek 
Mei 2015 

De bouw van De Onrust

W.H. de Vos, een gefortuneerde agrarisch ondernemer uit Dordrecht, bezat een motorjacht en een 'Enkhuizer bol aak', lengte 13.90 m, in 1912 gebouwd bij Stapel te Enkhuizen, als hij in november 1914 een brief schrijft aan de Firma P. de Boer in Lemmer voor een offerte voor een Lemsteraakjacht. Wat zijn overwegingen waren weten we niet, maar twee factoren - die van alle tijden zijn - kunnen een rol hebben gespeeld. De zaken gingen goed en hij kende de twee Lemsteraakjachten die De Boer al gebouwd had, namelijk de Salamander uit 1911 en de Wulp uit 1912.
Deze schepen waren voor Belgische rekening gebouwd en bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 waren de families met de schepen naar Nederland gevlucht. Zo kwamen ze onder andere terecht in de jachthaven van de KNZRV Dordrecht, waar W.H. de Vos ook een ligplaats had voor zijn motorjacht en de Enkhuizer bolaak. Mogelijk dat hij daar verliefd werd op de mooie lijnen van de Lemsteraak en van de aken van De Boer in het bijzonder. Imago en maatschappelijke positie spelen al sinds de zeventiende eeuw een belangrijke rol bij de aanschaf van een plezierjacht. Ook in 1914 had een mooie Lemsteraak meer allure dan een Enkhuizer bolaak. Bovendien was de bol met zijn bun meer een vissersschip dan een jacht. De Vos noemde het veel- zeggend Nooit Volmaakt... De besprekingen over de opdracht verliepen voornamelijk per brief. Op de eerste brief van De Vos antwoordde De Boer dat hij graag meer gedetailleerde gegevens ontvangt: 'De Salamander en de anderen die wij voor Antwerpen hebben gemaakt zijn allen 15 m lang, die van M.H. Kalis 17,50 m' [Helena gedoopt, ES]. De Belgische jachten hebben allen (op 1 na) katoenen zeilen gekregen, evenzoo zwarte ankers en kettingen.[ ... ] Wenst U het tuig op lieren of touwbanen?' In zijn antwoord liet De Vos onder andere weten: 'de twee jachten die U voor Antwerpen hebt gebouwd liggen hier in de haven en ik zal deze eens nader bekijken. Mijn bedoeling is wel zoiets, doch in geen geval groter'.
De Vos wilde een geheel stalen schip, dus ook het dek, de gangboorden en de kajuit. Dat was toen lang niet altijd gangbaar. De Wulp werd bij- voorbeeld met een houten opbouw gebouwd. In de brieven refereerde De Vos regelmatig aan de houten hoogaars Thistle, 'de inrichting van de Thistle lijkt mij het meeste geschikt' en ook 'zeilen als Thistle'. Nergens is sprake van het overleggen van een lijnenplan. Dat is namelijk nooit speciaal voor de bouw van De Onrust gemaakt, evenmin als een algemeen plan. Hoewel er met de bouw van ijzeren en stalen schepen ook bij de Gebr. De Boer meer met bouwtekeningen moest worden gewerkt, gebeurde er nog veel op het oog. De Vos werd al snel steeds enthousiaster. In zijn brief van 4 december 1914 benadrukte hij dat hij wel eerst de Enkhuizer bol moest verkopen, maar een paar weken later schreef hij aan De Boer: 'van mijn voornemen om eerst mijn schuit te verkopen alvorens een andere te bestellen ben ik enigszins terugkomen'. Het verliep allemaal heel vlot. De Vos ontving het bestek en dat werd met een paar wijzigingen op 23 december getekend voor een 'pleziervaartuig model Lemmerjacht' af te leveren rond 1 juli 1915. Deze ambitieuze planning werd niet gehaald. Dat lag niet aan De Boer, maar aan de timmerman waaraan De Boer het interieur had uitbesteed. De Vos beklaagde zich erover bij De Boer dat De Vrij in Joure, die 'niet overtuigd (lijkt) te zijn, dat het bezit van de schuit voor mij slechts waarde heeft in de zomermaanden Juni, Juli en augustus'. Op 10 augustus zal de eerste zeiltocht met De Onrust gemaakt worden. In het bestek staat dat De Boer het schip voor fl 9550,- zal bouwen. De Vos maakte een overzicht van alle kosten en betaalde aan De Boer ruim 9600 gulden. Volgens het overzicht van De Boer kostte 't jacht' hem fl 7566,25. De Firma Gebr. De Boer verdiende dus zo'n 2000 gulden aan de bouw van De Onrust.

De Onrust en De Groene Draeck

Op 25 juni 1956 schreef De Vos in het logboek: ... 'naar de werf van Van der Sluys te Puttershoek. Door deskundigen van de Rotterdamsche Lloyd het gehele schip nauwkeurig in tekening gebracht voor De Groene Draeck.' In het jaar daarvoor had een groep vertegenwoordigers van o.a. de Koninklijke Marine, reddingwezen en watersportverenigingen het Comité 'Varend Nederland' opgericht. Doel was het laten bouwen van een plezierjacht als cadeau voor prinses Beatrix, voor haar 18e verjaardag op 31 januari 1956. 
De keuze voor een Lemsteraak vond plaats in overleg met de prinses. Ary de Boer, werfeigenaar en nazaat van de bouwer van De Onrust, werd gevraagd een lijnenplan te tekenen van een 15 meter lange aak. Op de werf van zijn voorvaderen waren vele fraaie aken van stapel gelopen, waarvan De Onrust algemeen als meest geslaagd werd beoordeeld. Daarom werd het lijnenplan van De Onrust gekozen als uitgangspunt voor de bouw van De Groene Draeck. Aangezien er geen bouwtekeningen van De Onrust bestonden is het schip pas toen in tekening gebracht. 
Voor de financiering van het hele project vroeg het Comité bedrijven en particulieren hun diensten 'om niet' uit te voeren en dus geen rekening te sturen. De Fa. W.H. van de Sluys & Zonen scheepswerf te Puttershoek, verantwoordde als volgt: 'hellingkosten voor bouwfonds als schenking'. 

De W.H. de Vos-prijs als jaarlijkse wisselprijs sinds 1957

Een zilveren model van de Lemsteraak de 'Onrust' als jaarlijkse wisselprijs. Deze prijs werd in 1957 aangeboden door de erven van de heer W.H. de Vos ter uitreiking aan diegene die zich naar de mening van het Stichtingsbestuur van de SSRP in een bepaald jaar bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor het door de Stichting nagestreefde doel, het behoud van onze traditionele ronde en platbodemjachten.

Colofon

redactie: Elisabeth Spits, Remmelt Daalder 
fotografie: Theo Kampa, Bart Lahr 
vormgeving: Ton Wegman 
drukwerk: Van Wijk 
lettertype: Proforma book en Proza light 
productie: Spiweda & Co, 20I5 

Illustraties: 
Regionaal Archief Dordrecht p. I9 
Fries Scheepvaartmuseum p. 7, I4, I6, 23 (archiefSSRP), 74 
Het Scheepvaartmuseum p. I8 
Tresoar, collectie Provinsje Fryslán, foto R. Terpstra. p. 24 
Familiearchieven De Vos, Spits, Van Dorp 
Foto voorpagina: Op het wad 20I2 
Foto achterpagina: De eerste foto 1915/1916 

Spiegel der Zeilvaart Juni 2015 nr05 - Boekje over De Onrust

De Onrust 1915-2015, een bewogen eeuw, is de titel van het boekje door Elisabeth Spits. Uit stapels foto's en bergen verhalen zijn de meest typerende gekozen voor een terugblik. Drie generaties hebben het schip onderhouden, er stoer mee gezeild en er altijd veel plezier aan beleefd.

Wil je gezond oud worden dan moet je een beetje mazzel hebben, goed op jezelf passen en hopen dat anderen ook goed op jou passen. 'De Onrust' is zo'n mazzelkont: in 100 jaar waren er slechts drie eigenaren, die bovendien alle drie het schip gekoesterd en vertroeteld hebben. W.H. de Vos liet het schip in 1915 bouwen bij de Gebr. De Boer te Lemmer. In 1958 ruilden de ouders van Elisabeth Spits het Fries Jacht 'Roeland' in voor 'De Onrust'. Vervolgens nam de familie Van Dorp het stokje in 1991 over. 

Bestellen? Stuur een e-mail met uw naam en adres aan: deonrust100@gmail.com en maak €17,50 over op: NL36ABNA 0458731633 t.n.v. T. A. van Dorp o.v.v. De Onrust 1915-2015. Het boekje wordt dan thuisgestuurd.