Het hoogaars jacht ‘Jetty’

Maar ook van wedstrijden met dertig of meer grote platbodems uit Nederland en België waarbij op het scherpst van de snede werd gestreden om prestigieuze prijzen. Deze destijds glorieuze schepen raakten, mede door de maatschappelijke ontwikkelingen na de tweede wereldoorlog in onbruik en onvermijdelijk verval. Slechts een klein aantal is dankzij een handvol enthousiaste eigenaren, behouden gebleven en wordt nu gekoesterd als varend monument uit een voorbije periode.

Dit boek beschrijft die ontwikkelingen en de families die bewerkstelligden dat de ‘Jetty’ vandaag nog steeds vaart en wedstrijden wint. Het hoopt daarmee bij te dragen aan de kennis van de geschiedenis en aan de instandhouding van ons varend erfgoed.

Het is interessant te lezen dat in de verschillende functies, die deze hoogaars heeft gehad de politieke en maatschappelijke veranderingen van de afgelopen 100 jaar worden weerspiegeld. De ‘Jetty’ is als vissersschip gebouwd, vervolgens 35 jaar in gebruik als wedstrijdschip bij de Antwerpse elite en gaat verder als jachthoogaars in de pleziervaart. Na een tijd van weinig onderhoud en verval is dankzij de toenemende aandacht voor varend erfgoed ook het voortbestaan van ‘Jetty’ veiliggesteld. 

Provinciale Zeeuwse Courant van 26 Oktober 2013

Jetty is nog steeds een bekend schip

In de Provinciale Zeeuwse Courant van 26 Oktober 2013 werd het volgende artikel gepubliceerd:
Hoogaars Jetty is dit jaar honderd geworden. Tijd voor een boek over het zeilschip.  En daarmee over de geschiedenis van de plezierzeilvaart in de Scheldedelta.

door Carla van de Merbel

 ‘Bouw de snelste hoogaars op de Wester- en Oosterschelde.’ Dat is de opdracht die visser Marien van de Gruiter uit Arnemuiden ruim honderd jaar geleden geeft aan scheepswerf De Klerk in Kruispolderhaven. In mei 1913 levert De Klerk de ARM 4, De Drie Gebroeders, genoemd naar de drie zonen waarmee Van de Gruiter vist. Het zeilschip heeft Vlissingen als thuishaven en wordt gebruikt in de garnalenvisserij. En de ARM 4 ís snel. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het schip al vrij vlot wordt ontdekt door plezierzeilers. Tijdens de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht in de garnalenvisserij.

Het is de Belg Leon Huybrechts die als eerste een andere toekomst ziet voor de vissershoogaars De Drie Gebroeders. Huybrechts is tijdens de Eerste Wereldoorlog België ontvlucht en woont tijdelijk in Vlissingen. De Belg is dan al topzeiler. Hij is bevriend met zeilliefhebber en industrieel Hendrik Cornelis van der Lely uit Rotterdam, eigenaar van een touwfabriek in Rotterdam. Huybrechts tipt Van der Lely over de snelle hoogaars; Van der Lely koopt het schip in 1918. De Rotterdamse zakenman laat het vissersschip door scheepsbouwer, zeilmaker en zeiler Hein Kersken in Haarlem verbouwen. Kersken bouwt een kajuit en roef op de hoogaars en verandert de zeilen en tuigage. Ook geeft hij het schip een andere naam: Jetty, naar zijn dochter. Een jaar later, in 1919, wordt Leon Huybrechts eigenaar van de Jetty. Hij krijgt het schip van Van der Lely in ruil voor zijn pand in Antwerpen, waar Van der Lely kantoor gaat houden.

Huybrechts weet de Jetty meteen beroemd te maken binnen de zeilsport”, vertellen Veronica Frenks en Peter Hamer, schrijvers van het boek Jetty, symbool van het varend erfgoed. De topzeiler wint vrijwel alle wedstrijden waaraan hij meedoet. „Huybrechts was bij elke wedstrijd in de voorhoede te vinden. Andere zeilers zeiden dan: ‘als je wil winnen, moet je bij Huybrechts zien te blijven’. In Zeeuws-Vlaanderen en Belgisch-Vlaanderen is de Jetty nu nog steeds een bekend schip.”

Huybrechts blijft dertig jaar eigenaar van de Jetty. In 1950 verkoopt hij het schip aan een andere Belgische zeiler: Adolphe Hebbelynck uit Gent, wedstrijdcommissaris van de Royal Belgian Sailing Club. Tot aan 1996, als het schip in handen komt van de Stichting Behoud Jetty, verandert de hoogaars regelmatig van eigenaar, vaak Belgische zeilers. Hamer: „In het Vlaamse heeft ze alle grote hoofden afgelopen. Geen wonder dus dat het schip vooral daar bekend is.”

De plezierzeilvaart aan het begin van de twintigste eeuw

De plezierzeilvaart komt, na Engeland, Schotland en Ierland, aan het begin van de twintigste eeuw ook in België op gang, zeggen Frenks en Hamer. „Dit werd gestuurd door de welvaart. Dat gebeurde in België na de Eerste Wereldoorlog. Door de ontwikkeling van de Antwerpse haven ontstonden hier steenrijke families.” De plezierzeilvaart in Zeeland ontstaat ook niet vanuit de lokale bevolking in deze provincie, maar komt van buitenaf: uit België en Noord- en Zuid-Holland. De opkomst ervan is met name na de Tweede Wereldoorlog. Rijke zeilers komen dan naar Zeeland en beginnen hier jachtclubs. Zo heeft Wolphaartsdijk nog steeds een Belgische watersportvereniging. Frenks: „Een zeilschip was in die tijd een statussymbool, iets waarmee de rijken pronkten. Zeilen was een elite-sport van rijk geworden middenstandsfamilies. In België is de zeilwereld nog steeds elitair. Hier zie je dat niet zo meer. Hier is zeilen meer een levensstijl geworden. Die sociale ontwikkeling zie je ook terug in de reeks eigenaren van de Jetty. En je ziet het ook in de verandering in de jachthavens en watersportverenigingen. Die waren eerst ook elitair. Vanaf de jaren ‘70 komen de vrije zeilers, die waren juist geen lid van een watersportvereniging. Vroeger werd je echt lid van een club; nu zoek je vaak gewoon een ligplaats.”

De eerste schepen die voor de zeilsport gebruikt worden, zijn – net als de Jetty – gebouwd als vissersschepen. „Vanaf het eind van de negentiende eeuw werden ook schepen speciaal gebouwd voor de plezierzeilvaart”, aldus Hamer. ,,Dat begon met vissersschepen als jacht te bouwen. In 1875 werd op scheepswerf Meerman in Arnemuiden de eerste jachthoogaars gebouwd. In de jaren ‘20 begint de opkomst van de motorboten. Uit die tijd stamt ook de invoer van de eenheidsklasse bij zeilwedstrijden: iedereen hetzelfde schip en de beste zeiler wint. Hierdoor kwamen er kleinere, goedkopere boten en werd de zeilsport voor meer mensen toegankelijk. Vanaf eind jaren ‘50 komen er polyester boten; dan kan iedereen een boot kopen. Vanaf dan komen er veel schepen bij in Zeeland.”

Varend erfgoed

Van die eerste zeilschepen is maar een beperkt aantal overgebleven: drie vissershoogaarzen, vijftien vissershoogaarzen die als jachthoogaars zijn verbouwd (waaronder de 'Jetty') en dertig hoogaarsjachten. De meeste van deze schepen zijn in Zeeland. Het is belangrijk dat dit maritiem erfgoed bewaard blijft, vinden Frenks en Hamer. „Maar het is wel een zorg”, zegt Hamer. „Want wat moet je wel en wat niet bewaren. Op wat voor basis maak je keuzes. Bewaren kost veel geld.” Frenks hoopt dat hun boek over de Jetty een bijdrage kan leveren aan deze discussie. „Dit boek nodigt uit tot nadenken over erfgoed.”

Over de schrijvers

Veronica Frenks is publicist, onderzoeker en tentoonstellingmaker voor culturele instellingen. Haar belangstelling gaat vooral uit naar maritiem erfgoed, maritieme geschiedenis en zeekunst.

Peter Hamer is werktuigkundige, met speciale interesse voor de historisch zeilende binnenvaart. Hij is als voorzitter van de Stichting Historische Scheepswerf Meerman actief voor het behoud van het Zeeuws maritiem erfgoed.

Waar te koop?

Jetty, symbool van het varend erfgoed, Veronica Frenks en Peter Hamer
Een eeuw pleziervaart in de Scheldedelta -127 pagina’s, 29,95 euro.
Verkrijgbaar bij De Drukkerij in Middelburg, De Koperen Tuin in Goes, op scheepswerf Meerman in Arnemuiden en door een mail te sturen naar info@werfarnemuiden.nl.