De Rijn een lange sliert vrachtschepen?
10-11-2024
In de scheepvaartkrant Schuttevaer van 08-11-2024 schreef Kees de Vries een column over de vraag hoe het komt dat Rotterdam de grootste haven van Europa is geworden. Het antwoord was zoals we vroeger al leerden op school: door de Rijn die vanaf de Noordzee via Rotterdam en het Duitse Roergebied goed bevaarbaar is tot aan Bazel toe. De Vries schrijft: ‘Van bovenaf kun je zien dat de dikste goederenstroom op het Europese vasteland bestaat uit een lange, dikke sliert schepen die tussen Rotterdam en Bazel varen. Totaal goed voor ruim 400 miljoen ton goederen per jaar. Geen enkele andere Europese goederencorridor verwerkt zo’n volume met slechts één modaliteit. Dat maakt Rotterdam onverslaanbaar!’
In een column mag je natuurlijk wat overdrijven, maar de werkelijkheid is echt wat anders. Het marktaandeel van de Rijnvaart blijft de laatste jaren in volume en afstand achter bij het rail- en wegtransport. Het aandeel van de binnenvaart in het goederenvervoer binnen Europa was in 1970 nog 7.3 % en in 2005 nog maar 4%. Bijna een halvering en die terugloop doet zich ook voor bij de Rijnvaart. In 2022 bedroeg het goederenvervoer over de Rijn van Bazel tot aan de Noordzee 292 miljoen ton (dus geen 400 zoals De Vries stelt), wat een achteruitgang van bijna 7% is met het jaar daarvoor.
Er is bovendien sprake van een enorm volume-onderscheid tussen de Benedenrijn, de Middenrijn en de Bovenrijn. De Benedenrijn van de Noordzee tot aan Koblenz is dieper en beter bevaarbaar en gaat van de haven van Rotterdam naar het industriële Roergebied. Daar vindt de grootste goederenstroom plaats, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts.
De laatste jaren loopt echter ook de vervoersstroom op de Benedenrijn terug. Op de Duits-Nederlandse grens bij Emmerich passeerden in 2022 ruim 105.000 schepen met een vervoersvolume van 125 miljoen ton. Datzelfde jaar passeerden bij de Franse grens op de Bovenrijn naar Bazel slechts 24.000 schepen met een vrachtvolume van 16 miljoen ton.
Wie aan de Mittelrhein langs de rivier gaat zitten, kan vooral genieten van het landschap. De Rijn stroomt er door een kloof in het Hunsrückgebergte en kent er historische belemmeringen als ‘das Binger Loch’, een waterversnelling bij Bingen over een harde rotsuitloper, ‘das Wilde Gefährt’, een gevaarlijke oversteek van de rechter oever naar de linker tussen Bacherach en Kaub vanwege een richel kwartsiet, en de gevaarlijke S-bocht tussen Oberwesel en Skt. Goar, om de berg de Loreley heen met z’n gevaarlijke stromingen. Reeds in de tweede helft van de 19e eeuw heeft men het vaarwater veiliger proberen te maken door met dynamiet de riffen onder water op te blazen. De veilige waterdiepte bij Kaub blijft echter een drempelwaarde behouden die zo hoog is, dat tijdens droge zomers daar bijvoorbeeld ‘slechts dertig centimeter’ water staat. Dat wil zeggen, 30 cm. boven de minimale diepte, de voor vrachtschepen berekende drempelwaarde. In werkelijkheid is de Rijn er nog steeds meters diep, maar niet meer in de breedte veilig bevaarbaar.
De toeschouwer kan langs de Mittelrhein genieten van een fraai landschap, maar van scheepvaart is maar weinig te zien. Het zijn vooral Rijncruises, niet zo fraaie passagiersschepen, die passeren en slechts af en toe komt er een vrachtschip. Er is zeker niet sprake van een ‘sliert van vrachtschepen’ zoals De Vries ons wil doen geloven.
De schepen vervoeren via de Rijn vooral bulkgoederen, zoals steenkool, zand en grind, aardolieproducten, chemicaliën en containers. De hoeveelheid vracht stroomopwaarts is zo’n 30% meer dan stroomafwaarts. Het aantal schepen dat leeg stroomafwaarts vaart is dubbel zo hoog als omgekeerd.
Het beeld van de Rijn als een rivier vol schepen, één lange sliert vrachtschepen, is vooral een beeld dat ons bij is gebleven van de tijd dat er gevaren werd met kleinere vrachtschepen en de concurrentie van vooral het wegverkeer niet zo groot was. Het is de tijd van de dertiger jaren en na de oorlog van de vijftiger en zestiger jaren. Rotterdam als overslaghaven en een overweldigende drukte van zelfstandige binnenschippers met schepen van voor de oorlog, die vanaf Rotterdam naar Duitsland voeren. In onze tijd is de Rijn een fraaie rivier met relatief schoon water, die echter niet meer heel intensief bevaren wordt.
