Vabel

De Engelse eigenaar Christopher Dering Colchester, die de 'Vabel' in 1974 had gekocht, maakte in tussen 1976 en 1980 een aantal trips met de 'Vabel' naar Nederland. Hij sloeg overboord van de 'Vabel' in 1980 en overleefde dit niet.

Het strand bij Wassenaar is een uniek en uitgezocht gebied dat op velen, dikwijls op te velen, een grote aantrekkingskracht uitoefent. Maar schepen en jachten, nee komen er nooit.
Als Christopher Dering Colchester in 1980 aan een volgende oversteek begint wordt hij verrast door een zware Westerstorm. Het schip strandt op 31 augustus 1980 ten noorden van Wassenaar, waarbij de schipper verdrinkt.
Met grote koppen meldden Haagse kranten van maandag 1 september 1980 dan ook:

Britse tjalk loopt in storm vast bij Wassenaar - Kapitein slaat overboord

De 'Vabel' is zwaar beschadigd, maar wordt geborgen.

De 'Vabel' wordt vervoerd naar Amsterdam. Scheepsbouwer Piet Dekker uit Kortenhoef koopt het schip en restaureert het. 

Consent is een uitgave voor de donateurs, sponsors en relaties van de uitgevende organisaties; dit zijn naast VZW Tolerant, de Stichting Museumhaven Zeeland uit Zierikzee en Stichting Behoud Hoogaars. In het blad Consent verscheen in het voorjaar 2012 een artikel over de geschiedenis van de Boeier 'Vabel':

Op 31 augustus 1980 vertrokken zes bemanningsleden op zaterdagochtend met de "De Engelse tjalk Vabel" - zoals een krant het schip noemde - uit Woodbridge, Engeland met bestemming Amsterdam. Onderweg nam de wind snel aan kracht toe, de motor viel uit en het schip kon de haven van IJmuiden niet meer bereiken. Het schip strandde aan de Wassenaarse Slag. Piet Dekker uit Kortenhoef kocht het wrak met als aannemelijk doel het schip te restaureren en te verkopen. De gedeeltelijke restauratie vond plaats tussen september 1980 en 1984.

De levensloop van de 'Vabel' na de stranding is goed te herleiden, maar wat is haar geschiedenis voor de fatale stranding Startpunt van de reconstructie op hoofdlijnen is een zwart/wit foto, gemaakt in Zierikzee tussen 1900 en 1905. Afgebeeld is: "Recherchevaartuig No 2" van de Ambulante Recherche, nu douane genaamd.

Belangstelling voor de geschiedenis van de Boeier 'Vabel'

Er is vanwege de huidige restauratie zeer veel belangstelling voor de geschiedenis van de boeier 'Vabel'. Van de beginperiode is nauwelijks iets met zekerheid bekend en het onderzoek richt zich dan ook voornamelijk op deze fase. Er is de veronderstelling dat het schip zou zijn opgeleverd als een rijksvaartuig, te weten als Recherche Vaartuig No. 2, hetgeen nu als een douanevaartuig zou worden aangemerkt. Indien dit juist zou zijn, is het schip gebouwd in 1888 en zou het in 1909 als rijksvaartuig uit de vaart zijn genomen. De naam "VABEL" zou zijn ontstaan uit de samentrekking van VArende BELastingen.

Een ander feit dat opduikt is de vermelding in de Waterkampioen van 1936 (pag. 1005): "Hollandse platbodem 'Margaretha' verkocht naar België, heet nu 'Vabel'". Onderzoek heeft aangetoond dat de nieuwe Belgische eigenaar Van Aubel heette en, zonder al te veel fantasie, is hier ook de naam 'Vabel' aan te ontlenen. Het schip zou in die fase van haar bestaan in de haven van Terneuzen hebben gelegen. Daarna volgt de vermelding dat het schip in 1947, nog altijd onder de naam VABEL, in LRY is ingeschreven met als eigenaresse Mrs. H.C. Hanson te London. In 1951 is dit Peter L. Wood te London en het jaar daarop de radio commentator Richard Dimbleby, die een film heeft gemaakt met als titel 'A journey with Richard Dimbleby down the sweet Thames'.
Na Richard Dimbleby volgen er nog twee eigenaren, waarna het schip vanaf 1964 in bezit komt van de familie Keppel-Compton te London, waarbij als eerste Mrs. Marjorie M.A. Keppel-Compton en als laatste Sqn. Ldr. R.W. Keppel-Compton wordt vermeld (1971).

Peter Hamer schrijft:
Het oordeel of een boeier, een boeier is, is nogal subjectief. Er zijn kennelijk weinig concreet meetbare eigenschappen om het pleit te beslechten, mogelijk met uitzondering van de L/B verhouding. Maar ook daar lijkt deze voor de grotere boeiers doorgaans niet te voldoen aan de uitkomst >4. (De 'Vabel' is 3,18) Uit de beschrijving van de diverse modellen zou ik willen opmaken dat het een Amsterdams model boeier is: "een karveel gebouwde, stoere boeier, die ..... haar verwantschap aan de Hollandse kromsteven vrachtvaarder van die tijd verraadt". Aldus Huitema (pag.60).

Het verhaal van de zoektocht is feitelijk begonnen met de vermelding in de WK van 1936, de Belgenbrief. Die noemt de 'Margareta'. Ik heb toen de "Wandelaer et sur l'Eau" geraadpleegd, en vond een zestal foto's van de 'Vabel', gekocht door de heer Van Aubel in Gent.
Het artikel vermeldt dat het schip: 'a été dénicher á Dordrecht ....' Het bleek niet mogelijk in contact te komen met de familie Van Aubel, hoewel die nog steeds betrokken zijn bij de koninklijke jachtclub Gent. Ik heb toen een kennis in Dordrecht gevraagd naar gegevens van boeiers bij de KDR&ZV in de dertiger jaren. In een overzicht van de hand van dhr. Blussé kwam de boeier 'Catharina' voor, met de vermelding : stugge oude schuit, gekocht van Willem Hultzer van de Amstel, en voor zover bekend verkocht naar de Middellandse Zee. Vandaar naar het jachtenregister 1924/25 en de bouwwerf was maar een kleine stap. Diverse krantenartikelen uit de jaren 90 van de 19e eeuw kleurden het plaatje in.

Het project 'Vabel'

In de Spiegel der Zeilvaart van Oktober 2014 heeft Wim de Bruijn een artikel geschreven over Julian de Jonge, die in september officieel is benoemd als werfbaas van de Zierikzeese stadswerf. Op deze werf worden historische schepen onderhouden en gerestaureerd. Ook de 'Vabel' wordt daar herbouwd, een boeier waarover nu een hele reeks nieuwe feiten boven water is gekomen.
Julian de Jonge kon je de laatste jaren regelmatig tegenkomen op verschillende werven. Door de Stichting Museumhaven Zierikzee werd hij voor 1 á 2 dagen per week ingehuurd om de vrijwilligers aan te sturen bij hun werkzaamheden. De museumhaven beschikt over een groep van wel veertig vrijwilligers. Per werkdag kunnen er maximaal acht aanwezig zijn. De meeste tijd vergt nu het werk aan de boeier 'Vabel', die volledig gerestaureerd wordt. Na drie jaar zijn de huid, het berghout en het grootste deel van het boeisel vernieuwd. Het merendeel van de spanten en leggers is vernieuwd en ook het zeilwerk en mastkoker zijn klaar. De komende jaren zijn het dek, de opbouw en de inrichting aan de beurt. Als ook de tuigage klaar is, kan er weer worden gezeild. Maar het zal nog wel een paar jaar duren voor het zover is.

Een foto uit het jaar 1903 van een zeilende boeier van de belastingdienst in de haven van Zierikzee gaf zoveel gelijkenis met de 'Vabel' dat men concludeerde dat het hetzelfde type schip betrof. Eén van de drie douaneschepen? Dat was echt geweldig want nu had het schip ook een Zeeuwse historie. “Vabel” zou afgeleid zijn van Varende Belasting-dienst. Mooie verhalen konden we bezoekers vertellen over smokkelaars gedurende de eerste wereldoorlog en de jacht van de varende douane daarop. Verhalen van medewerkers wier opa of oudoom op het schip gevaren hadden kwamen goed van pas. Wishful thinking zou later blijken! Want de geheimzinnige waas die over de vroege geschiedenis van het schip was gebleven is weggeblazen door de nuchtere feiten die door scheepsgeschiedenis-deskundige Peter Hamer na vele naspeuringen zijn ontdekt. Nuchtere feiten? Jazeker maar die zijn niet minder romantisch dan het oude verhaal. Het schip kent een rijke historie en die komt in dit verslag ook aan de orde.
Het onderzoek naar de geschiedenis van de 'Vabel' verloopt gestaag maar langzaam. Documentatie is schaars, en het blijkt niet altijd even eenvoudig de familie van voormalige eigenaren te achterhalen. Maar stap voor stap komt er meer beeld in.
De huidige stand van zaken is de volgende:
Bouwjaar en werf
Volgens de Liggers der Scheepsmetingsdienst, Meetnummer A710N Datum meting 2 mei 1901 eigenaar W. Hulser is het schip is gebouwd in 1886, op de scheepswerf De Vredenhof van de wed. J. Ceuvel aan de Hoogtekadijk te Amsterdam. Volgens het ‘Nederlandsch Jachtregister 1924/1925’ zou het schip, onder de naam Catharina, gebouwd zijn in 1890.
Opdrachtgever
Van de opdrachtgever of de eerste eigenaar is niets bekend. Volgens een vermelding in het tijdschrift “De Nederlandse Sport’ Jaargang 1901, nr 971, pagina 8: Fortuna van W. Hultzer verkocht aan A.A.H. Boon Hartsinck, naam niet mee verkocht. Hultzer heeft een andere boeier gekocht: 'Roeloffine' die nu 'Fortuna' heet. In nr 974, pagina 8: Grote boeier door Hultzer uit België teruggekocht.
De vraag is of deze twee schepen één en dezelfde zijn, daar moet nog verder onderzoek naar worden gedaan. Het lijkt er dus op dat de huidige 'Vabel' eerder een Belgische eigenaar heeft gehad. Fragmenten van een tweetalige krant (Ned.-Frans) die tevoorschijn kwamen bij de restauratie in 1980 lijken die mogelijkheid te onderschrijven. De 'Roeloffine' is niet bekend bij de BRYC (Brussel) of de RYCB (Antwerpen).

Onderstaande email met bijgaande foto kreeg ik vanmorgen. Wie het weet mag het zeggen. Ik neig er naar om de foto’s die laatst rondgingen van de 'Elisabeth' te kwalificeren als 'Fortuna'. Dit schilderij laat heel duidelijk zien dat het boeisel niet of nauwelijks geschilderd was.

Bijgaand een foto van een schilderij dat afgelopen week geveild werd bij Veilinghuis De Zwaan (Amsterdam). Wellicht is het een aanvulling op je fotocollectie. Uit  de veilingcatalogus haal ik de volgende gegevens. “Jan Sluijters (1881-1957) Het jacht ‘Fortuna’ op een meer, 63 x 45 cm. doek gesigneerd rechtsonder 1902. RKD nr. 100793, Met verklaring van echtheid door mevr. Kuijper-Sluijters. Taxatie € 2.000 – 4.000. Geveild op woensdag  30 oktober; de hamerprijs was (naar ik mij herinner € 2.200) 
RKD betekent: Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie. Het schilderij is daar geregistreerd onder het opgegeven nummer.

Foto's van de 'Fortuna' van Robin van Son

Gerard ten Cate: Ik denk dat deze foto's van de 'Fortuna' zijn. Heeft iemand een idee wie meneer Hulzer was? Hij was eigenaar van de 'Fortuna'. Beide namen worden in het begin van de 20e eeuw regelmatig genoemd. Telkens in de omgeving van de Koninklijke en Amsterdam.
In het begin van de 20ste eeuw kwamen beide namen ook veelvuldig voor in aankondigingen, wedstrijdverslagen en andere berichten in diverse kranten. Kun je vinden op www. delpher.nl.

Reactie van Peter Hamer

Het gaat hier inderdaad om de boeier die in Zierikzee wordt gerestaureerd. De geschiedenis van de 'Vabel' is nagenoeg compleet uitgezocht en gedocumenteerd. Wat ontbreekt is de naam van de opdrachtgever en de eerste eigenaar, naar wordt aangenomen een Belg. Willem Hultzer, jarenlang voorzitter van roeivereniging "De Amstel" in Amsterdam, kocht het schip in 1901. Hulzer heeft diverse Fortuna's gehad, wat het niet eenvoudiger maakte de geschiedenis te reconstrueren. Maar uiteindelijk is het redelijk gelukt, het hele verhaal is in 2015 vastgelegd in een restauratie-document.
Voor verdere details kunnen jullie terecht bij de Museumhaven Zierikzee, waar ik juist gisteren alle informatie van mijn zoektocht heb afgeleverd.

De foto's zijn nieuw, en zeer welkom, waarvoor dank namens de Museumhaven. Het is een hele opgave gebleken om fotomateriaal uit de vroege periode te vinden.