AEbelina

De originele werfboeken zijn eigendom van de Ottema/Kingma Stichting en worden bewaard bij Tresoar (Rijksarchief) te Leeuwarden. Van de originelen zijn kopieën gemaakt, die echter zo slecht zijn, dat ze bijna niet meer de kopiëren zijn. Een eerdere kopie, een tiental jaren eerder gemaakt is wel beter bruikbaar en ligt in het Zuiderzee Museum te Enkhuizen. Wij publiceren uittreksels van de werfboeken in ons hoofdstuk Publicaties.

De combinatie van schip en zeil vormde een eenheid die in wedstrijden bijna niet te verslaan was. Maar het schip moest het wel van de wind hebben. Zo kwam Peekema bij Harlingen, waar buiten de haven gezeild werd, eens twintig minuten voor de nummer twee binnen. Bij zachte wind moest hij met mindere klasseringen genoegen nemen. Zelf stond hij niet aan het roer. Een collega-schipper, Joege Stok, was de stuurman.
Vanaf 1880 stond zijn zoon Mindert aan het roer. Tot 1909 won het schip bij de zeilverenigingen in Grouw ongeveer 20 prijzen bij wedstrijden van Oostergoo en 16 bij Frisia. In 1880 werd de 'Ebelina' bij Frisia uitgesloten "wegens meerdere bekwaamheid". In de paar jaar van deze uitsluiting organiseerden verschillende schippers, waaronder Peekema, onderlinge wedstrijden. Hier werd om geldprijzen gezeild. Meestal om f 80,-, f 60,- en f30,-. Bij de zeilverenigingen waren de prijzen aanvankelijk zilveren voorwerpen. Na 1880 werd er op verzoek van de (beroeps)schippers om geldprijzen gezeild, die varieerden van f 130,- tot f 10,-.
In 1909 werd de Dorp Grouw verkocht naar Oldeberkoop. Na een paar jaar kwam het schip weer terug naar Grouw. Het werd ingericht als boeier, waarmee met kleine gezelschappen werd gezeild. Het schip was nu wit
geverfd, dat erop zou kunnen wijzen dat het in het blik was gezet. Na 1945 is er niets meer van het oude beurtschip vernomen.

Zomer 2005 werd in Earnewâld begonnen met de bouw van dit houten skûtsje volgens de oude bestekken, die waren gevonden in de werfboeken van Eeltje Holtrop van der Zee, die het oorspronkelijke scheepje in 1861 bouwde. Scheepsbouwmeester Johan Prins uit Workum bouwt inmiddels drie zomers met een aantal medewerkers aan het scheepje op het terrein van Historische Scheepswerf De Stripe bij het Skûtsjemuseum in Earnewald.
Nadat gezaagde eikenhouten stammen, zeilend, bomend en jagend met een skûtsje waren opgehaald bij houtzaagmolen de Rat in IJlst kon worden begonnen met het leggen van de kielplank en de eerste gangen. Aan de einden werden de delen gebrand om de juiste ronding te krijgen. De naden tussen de delen zijn niet recht, maar om zo min mogelijk verlies te hebben, wordt de natuurlijke bocht van de stam gevolgd en worden de delen passend tegen elkaar gezaagd.

We zijn regelmatig bij de bouw gaan kijken en genoten niet alleen van de originele bouwmethode die werd nagestreefd, maar ook van het bijzondere Skûtsjemuseum. Johan Prins heeft zes jaar lang, vooral 's zomers, vier dagen per week de weg van Workum naar Earnewald gereden. Inmiddels kunt u scheepje zelf in het water bekijken.
Eeltje Holtrop van der Zee bouwde in 1861 op zijn werf in Joure voor eigen rekening een veerscheepje met een lengte van 12,21 m. Hij werd in de vorm en uitvoering niet gehinderd door wensen of eisen van opdrachtgevers, dus maakte hij er iets heel moois van. Het scheepje werd tijdens de bouw al verkocht. Onder de naam 'Ebelina' en later 'Dorp Grouw' werd tot 1910 de veerdienst tussen Grouw en Leeuwarden onderhouden. In dat jaar werd een ijzeren 'Dorp Grouw' ingezet. Belangrijker voor de verschillende eigenaars waren de opbrengsten van het hardzeilen met dit snelle, bijna onverslaanbare scheepje. Het is ongelooflijk wat de opbrengsten van het wedstrijdzeilen in die tijd waren. In ieder geval veel meer dan met de veerdienst was te verdienen. De gehele geschiedenis en de bouw staan overigens beschreven in het zojuist verschenen boekje "De doem van eer AEbelina, Pronkjuweel van het Skûtsjemuseum", geschreven door Johan Prins, Piet Herrema, Age Veldboom en Klaas Jansma. De hoofdtitel slaat vooral op de narigheid die de verschillende eigenaren overkwam en de jonge leeftijd waarop ze stierven.

Met een vrolijke heilswens gaf de Friese gedeputeerde Jannewietske de Vries zaterdag 22 augustus het startsein voor de tewaterlating van de 'AEbelina'. Honderden aanwezigen zagen hoe de fraaie replica van een 19de-eeuws eikenhouten veerschip dicht bij het Skûtsjemuseum in Earnewâld werd voorzien van roer, zwaarden, strijkbare mast en tuig.
De nieuwe 'AEbelina' is in de afgelopen vijf jaar gebouwd onder leiding van de Workumer scheepsbouwer en restaurateur Johan Prins. Het schip meet 12,16 bij 3,11 meter. De 'AEbelina' is ontworpen en vervaardigd naar negentiende eeuws voorbeeld. 
Het houtbouwproject in Earnewâld is tot stand gekomen op initiatief van het bestuur van het Skûtsjemuseum. Een speciaal opgerichte Stichting Houten Skûtsje fungeerde als opdrachtgeefster en verzorgde de fondsenwerving. Belangrijke subsidiënten waren de provincie Fryslân en de gemeente Tytsjerksteradiel, maar ook fondsen, bedrijven en particulieren droegen royaal bij tot het totale budget van ruim vijf ton. 
De "AEbelina' is getuigd met zeilen die gemaakt zijn van de tuigage van het koninklijke jacht 'De Groene Draeck'. Het zal op woensdagmiddagen een beurtdienst onderhouden van Eamewâld op Grou v.v. Hiertoe ontving de nieuwe eigenares, de Stichting AEbelina, zaterdag volgens oud gebruik een 'octrooi' van de gemeente Tytsjerksteradiel.

In 1861 bouwde Eeltje Holtrop van der Zee in Joure voor eigen risico een fearskip van ruim 12,21 meter. Hij kon vrij zijn gang gaan. Daardoor werd het een meesterstuk. Onder de namen 'Ebelina' en 'Dorp Grouw' was het schip met Zuidema's en Peekema's als schippers bij harde wind vrijwel onverslaanbaar. Reden om het te herbouwen en, met respect voor de historie, een iets gewijzigde nieuwe naam te geven: 'AEbelina'. Bij het Skûtsjemuseum in Earnewâld kwam het nieuwe schip, vijf centimeter korter, onder leiding van Johan Prins uit Workum tot stand. Het werd een pronkje van verfijnde scheepsbouwkunst.
Het hele verhaal is in boekvorm uitgegeven onder de naam "AEbelina De doem van eer".

Op de website van Johan Prins kunt u een aantal fotoalbums vinden, waarin naast onderstaande kleine selectie, nog veel meer foto's staan, van voorbereiding, bouw en het vervolg.

Dirk Huizinga schrijft:
Wat opvalt bij de Aebelina, maar wat kenmerkend is voor alle grotere platbodems waar de fokkeschoot over een overloop voor de mast wordt geleid, is de positie van de fokkenist. Op de foto zien we de fokkenist van de oorspronkelijke Aebelina de fok te loevert houden, staande naast de mast. Zijn werkplek was voorop en nergens anders. Bij skûtsjes en boeiers zie je nog steeds naast de mast bemanningsleden met de fok in de weer, wat je bij moderne jachten nooit ziet.
In Beeld Dirk Huizinga: De knecht voorop

Voor het eerst ontmoeten twee iconische skûtsjes elkaar in de Spiegel. Het zijn de 137 jaar oude 'De Rot', het oudste, nog zeilende ijzeren skûtsje, en de 'AEbelina', een exacte replica van het skûtsje dat in 1861 gebouwd is als het snelste schip van Friesland.
Natuurlijk kennen ze elkaars schepen maar al te goed, de vrijwilligers van de skûtsjes 'AEbelina' en 'De Rot'. Maar samen varen, nee dat hadden ze nog nooit gedaan. De Rot is het oudste skûtsje van ijzer dat nog vaart, de 'AEbelina' het enige van hout. Misschien ligt het nog steeds gevoelig: de bouw van het eerste ijzeren schip voor Friesland luidde een nieuwe periode in, een tijd waarin geen plaats meer was voor houten skûtsjes. Hoe kunnen ze dan toch samen op de foto staan?
Voordat we het daarover hebben, eerst een opmerking vooraf. We wilden de twee schepen heel graag bij elkaar brengen, maar het kostte aardig wat moeite om een ontmoeting te arrangeren tussen deze twee imposante schepen uit de Friese historie. Zo lag De Rot deze zomer op het droge. Niet voor een werfbeurt, maar op het dorpsplein van Rottevalle (gelegen net ten noordoosten van Drachten red.). Het scheepje, de lengte is net geen 12 m, was de hoofdrolspeler in het openluchtspel Izer, een toneelstuk over z'n eigen historie.