LE28 Eersteling

1900 - LE28 - 'Vrouwe Jacobine' - P. de Boer

Deze 40-voet aak, de 'Eersteling' voor Willem van der Bijl ('Bleeke Willem'), is de eerste ijzeren aak die door Pier de Boer werd gebouwd en wel naar een tekening van zoon Dirk. Van der Bijl zelf was van oorsprong een binnenvisser uit Idskenhuizen.

Dit eerste ijzeren schip van de Boer was 'moeders mooiste niet', zoals de vissers zeiden. Het was bijzonder zwaar gebouwd, altijd groen in de verf en zeewaardig. De laatste eigenschap en het feit dat de zeilen nieuw waren, was de oorzaak dat de pas afgeleverde LE28 uitverkoren werd om met een man of tien aan boord de bemanning van een in nood verkerend schip veilig aan wal te brengen.

Bij stormweer is de LE28 tengevolge van een krabbend anker eens op de strekdam van de spuisluizen te Kornwerderzand terecht gekomen. Het enige gevolg was een deukje in het vlak, zo zwaar was de aak gebouwd. In 1935 kochten de gebr. Blom in Hindelopen het schip voor f 1.000,-, nadat in 1934 een T-ford motor was ingebouwd. De registratie werd H.I.8 en de naam Arend. In 1938 werd nog eens een reddingsactie ondernomen vanuit Hindelopen en de bemanning van de tjalk Morgenstond (man, vrouw, 6 kinderen en een hond) in veiligheid gebracht. In 1940 door de Duitsers gevorderd, maar na 19 dagen teruggegeven. Tijdens de bezettingsjaren ging het kuilvissen door, meestal 's nachts en daardoor vaak met onderduikers aan boord, die overdag weg moesten wezen. Met weemoed, zo schrijven Rein en Ige Blom, werd de aak in 1948 verkocht, voor f 8.000,-.

Via Staveren komt de aak in Volendam terecht en wordt in 1954 gekocht door de Amerikaanse scheepsarchitect Fred Spaulding Dunbar. Deze Amerikaan had zich tijdens het bezichtigen van de in aanbouw zijnde Groene Draeck, kritisch uitgelaten over de zeileigenschappen van de oud-Nederlandse schepen. Toen hij echter een proef tocht mee mocht maken, werd hij zo enthousiast dat hij prompt zo'n schip zocht en kocht: de LE28. Helaas ontbrak het deze Amerikaan kennelijk aan ieder begrip voor onze schepen want op de werf 'Westhaven' te Amsterdam liet hij de oude aak verprutsen tot een jacht met midzwaard, torentuig, andere roervorm, preekstoel en wat niet al. Gelukkig bleken 's mans financiële middelen onvoldoende, het schip werd opnieuw verkocht en onder leiding van Lunstroo zo goed mogelijk in de oude toestand teruggebracht, met name door de goede zorgen van de heer Schneider uit Ede. Daarbij vervaardigde Lunstroo bijgaande tekeningen. Het schip vaart thans onder de naam 'Vrouw Jacobine' in eigendom van de heer Th.A. Kruis te Zevenbergen. 

Eerste Lemmer-aak: trots van Theo Kruis

Op de werf van Pier de Boer in Lemmer zijn sinds 1874 tal van houten binnenaken, botaken en andere schepen gebouwd. In 1899 waagt men zich op deze werf aan een nieuw scheepsbouwmateriaal: ijzer. Die eerste ijzeren aak krijgt de toepasselijke naam „Eersteling" en het visserijnummer LE28. Van dit schip is de gehele levensloop opgediept, van 1899 tot heden.
De „Eersteling" wordt gebouwd voor Willem van der Bijl, bijgenaamd Bleke Willem, geboren 19 oktober 1863 te Dronrijp. De bouwsom bedraagt acht-tienhonderdtweeënzeventig gulden en zestig cent. In het vroege voorjaar van 1900 gaat deze 40 voets aak te water. Met een huiddikte van zeven mm is het een zwaar gebouwd vaartuig: de verplaatsing is 15 ton, tegen 12 ton voor een even grote houten aak. Uit de hierbij afgedrukte inschrijvingskaart blijkt dat de bemanning uit twee á drie koppen bestaat.
Nog datzelfde jaar kan de nieuwe Lemsteraak haar zeewaardigheid en degelijkheid bewijzen wanneer er een schip in nood verkeert. Vanwege haar nieuwe zeilen wordt de LE28 uitgekozen om hulp te verlenen. Met een man of tien aan boord en evenveel emmers om te hozen, steekt de „Eersteling" in zee. Men slaagt erin de bemanning van het zinkende schip te halen en behouden aan wal te brengen. Dit gebeurt allemaal op de zeilen, want er is geen motor aan boord!
In 1912 komt Willems dertienjarige zoon Abe deel uitmaken van de bemanning. In 1915 varen ze ook met een zekere Pieter Bijlsma aan boord. Op een keer moet in een stormachtige bui de fok snel naar beneden. Doordat daarbij de neerhaler breekt, gaat Bijlsma overboord. Gelukkig is hij een heel goede zwemmer en hij weet in de hoge golven het hoofd boven water te houden. Willem gooit eerst bovenwinds de vlet los, maar die mist Bijlsma. Met moeizaam manoeuvreren en veel inspanning lukt het tenslotte om de drenkeling weer aan boord te krijgen. Terug in Lemmer staat die 's avonds vóór de leugenbank in geuren en kleuren het hele verhaal te vertellen.

LE28 

In 1899, voor een bedrag van Fl. 1872,60, nieuw laten bouwen voor Willem v.d. Bijl (bleke Willem), gehuwd met Jantje Buursma, te Delfstrahuizen. Beroep: binnenvisser. Dit is de eerste ijzeren Lemmeraak, die P. de Boer bouwde. In 1900 werd hij te water gelaten en kreeg de naam "Eersteling". Plaatdikte van de romp 7 mm. De aak had een hoge kop en een smalle kont. Deze smalle kont was gedaan om het schip lichter te maken(minder ijzer) en sneller te kunnen zeilen, daar het gewicht + 15 ton was. Ter vergelijking een 40-voets houten aak woog + 12 ton. Da zeilen werden gemaakt door de Vries uit Lemmer.  Inmiddels is de fam. v.d. Bijl verhuisd naar het Achterom in Lemmer. In 1912 kwam Abe, de zoon van Willem, bij zijn vader werken. In 1929 werd er een T-Ford benzinemotor ingebouwd, daardoor was men niet meer zo afhankelijk van de wind. Later is Siebolt ook bij z'n vader gaan werken. De visvangst wordt steeds slechter (Afsluitdijk), zodat Willem in 1933 de aak overdoet aan Abe voor F1. 865,-- geheel compleet incl. een visvlet. 

WON10

Onder dit visserijnummer vaart Abe, die inmiddels vanuit Lemmer naar Makkum is verhuist, met als compagnons G.Mulder en J.Poepjes en de knechten J.de Vries en ..... bijnaam Lubbe. In 1937 verkopen zij de aak aan Rein en Ige Blom uit Hindeloopen voor F1. 1000,--. 

HI8

In 1942 vervangen de gebroeders Blom de oude T-Ford voor een Juncker 2 cylinder 20 pk/1500 toeren diesel mat handstart, bouwjaar 1940. Volgens de inschrijving moet het nummer zijn HI18, maar Blom blijft bij HI8 (zie ook diverse foto's), waarschijnlijk een verschrijving door de tweede maal. In 1948 verkopen zij de aak aan K. v.d. Meulen en H. van Dijk uit Stavoren voor F1. 8000,--.

ST10

V.d.Meulen en van Dijk hebben 1 jaar gevist met de aak, daarna ruilde zij haar met Jaap Schilder uit Volendam voor een rondbouw met zeilen en motor uit 1938 + een bijbetaling door Jaap Schilder van Fl. 2100,-- (of 2300,--). 

VD8

 Jaap Schilder, Jaap van Frerik voer met zijn zoon Nicolaas en 3 knechten. In 1953 vervangen zij de Juncker diesel voor een Kromhout 1 cylinder 20 pk/400 toeren no. 3987 uit 1932. Deze was te zwaar zodat de aak een stuk opgeboeid werd. In 1955 gestopt met vissen. Jaap kreeg hartklachten en Nicolaas gaat bij de Draka-fabriek, in Amsterdam, werken. In 1956 wordt de aak verhuurd aan Jan Kroon uit Volendam. De foto van de VD8 en de VD88 is gebruikt voor een kalender van het jaar 1949.

VD4

Jan Kroon vist er 1 seizoen mee en hij is tevens de laatste beroepsvisser van de oude LE28.

Na 1957

In 1957 verkoopt Jaap Schilder de aak aan Cornelis Kaars uit Monnickendam voor F1. 3800,--, van beroep bakker later onroerendgoed handelaar. Hij kocht schepen samen met Dirk Stavenuiter. Kaars en Stavenuiter plaatsen in de Telegraaf een advertentie met de volgende tekst:
Te koop aangeboden een Lemsteraak, gebouwd door de Boer in Lemmer, als "De Groene Draeck ".
De telefoon stond roodgloeiend, het was nml. in dezelfde tijd, dat er veel geschreven werd over het kado voor Beatrix. De advertentie is niet geheel correct daar de VD9 nog een orginele visserman is en ook veel kleiner dan "De Groene Dreack". Zij verkopen de aak aan de Amerikaanse scheepsarchitect F. Spaulding Dunbar voor Fl. 9500,--.
Dhr. Spaulding heeft zo z'n eigen ideeën over zeilende rondbodems, zodat hij de zwaarden laat vervallen en er een midzwaard in laat maken, plus een roer met een ophaalbaar blad, een stalen boegspriet met preekstoel en plankier + een komplete zeereling. Op het vlak laat hij ongeveer 2 ton beton met ponsdoppen storten. Hij laat door de Nederlandse scheepsarchitect H. Lunstroo uit Amsterdam de aak opmeten en diverse tekeningen vervaardigen. Al deze veranderingen worden bij scheepswerf Westhaven (later Porsius) te Amsterdam gedaan. (Koperen naamplaat met werfnummer nog in de aak aanwezig). In 1960 gaat de oude Kromhout eruit en komt er een nieuwe Daimler Benz scheepsdiesel type OM - 636 + omkeerschroef in.
In 1960 gaat Hr. Spaulding failliet en blijft de aak op de werf Westhaven liggen. Daardoor is de aak eigendom van de werf geworden. In 1962 koopt J.M. Driessen uit Veghel, voor Fl. 28.000,-, de aak en noemt hem "Dorien".
n 1967 koopt H.S. Schneider uit Ede de aak voor F1. 40.000,-- en noemt hem "Almere". Deze laat Lunstroo een nieuwe tekening maken en verwijdert het midzwaard en boegspriet en laat twee nieuwe zwaarden, roer en kluiverboom bij scheepswerf Engelaer in Beneden Leeuwen maken. Beeldhouwer A.E. van Reek uit Capelle maakt de leeuw op het roer en 2 beretanden uit houtsnijwerk. Het is nu weer een echte Lemmeraak geworden! In 1974 laat Schneider, Hoekstra uit Lemmer er een nieuwe Volvo-Penta MD-198 4 cylinder 68 pk/4500 toeren no. 25-567G diesel inbouwen. Hij maakt er tochten mee naar Engeland en de Oostzee.
In 1977 verkoopt hij de aak aan Th.A. Kruis uit Zevenbergen, deze noemt haar "Vrouwe Jacobina". Hij laat de aak inschrijven in het Stamboek voor Ronde en Platbodemjachten onder no. 903. Hij verbouwt de keuken en kaartentafel op een eenvoudige manier.
In 1985 biedt hij via een scheepsmakelaar de aak te koop aan. K. Stillebroer uit Lemmer reageert hierop, maar worden het niet eens over de verkoopprijs. In 1987 komt Stillebroer weer in kontakt met Kruis (de aak ligt nu bij een andere makelaar in Nigtevecht) en zij komen na enige maanden van onderhandelen tot de aan- en verkoop van de aak. De motor is in slechte staat en de nieuwe eigenaar laat deze eerst reviseren bij Volvo-Penta dealer Vos en Mulder in Weesp, voordat hij de tocht naar de geboorteplaats van de LE28 aanvangt. In Okt. '87 wordt er meegedaan aan de Bolkoppen race in Stavoren. In de winter van '87-'88 wordt de aak grondig onderhanden genomen. De aak staat in een loods in Lemmer. O.a. de romp wordt gestraald en in een epoxy verfsysteem gespoten. Rein v.d. Berg uit Lemmer verandert de strijkklampen en maakt een overloop voor de fok, helmstok, overloop, zwaardlieren, roer en schroefraam en de aansluitingen voor het staand- en lopend want in de top van de mast worden veranderd. Er wordt een nieuwe fok gemaakt, die beter past en de kluiver wordt aangepast. Het katoenen grootzeil wordt in Spakenburg getaand, nadat zeilmakerij de Vries uit Lemmer het eerst heeft gerepareerd en voorzien heeft van nieuwe touwlijken. Bij scheepstimmerbedrijf Dörr in Lemmer wordt het later aangebracht extra stuk keuken en kaartentafel vervangen voor een originele betimmering, zoals reeds aanwezig is. In de garderobe hoek komt een extra kooi, de badkamer en de voorhut krijgen ook originele aangepaste deuren met kozijnen + nog tientallen kleine timmerwerkzaamheden. Als laatste komen er nieuwe kussens met stoffen bekleding in. De oude afgekeurde marifoon wordt vervangen voor een Sailor 144 en er komen een snelheids en dieptemeter in + radio met handpeiler. Overwogen wordt nog om een Decca AP aan te schaffen. Inmiddels is de aak ook gemeten en heeft als nummer gekregen, VB173. In het jaar 1988 bestaat de Lemsterzeesluis 100 jaar en wordt er een herdenkingstegel gemaakt door Tichelaar in Makkum met de afbeelding van de sluis en de LE28. Het was nml: 100 jaar geleden, dat een Lemmeraak de eerste boot was, die door de sluis voer. De aak is nu 90 jaar oud, maar ziet er bijna als nieuw uit en ze kan zo nog wel 90 jaar mee.

Met dank aan

Mevr. Mulder - v.d. Bijl (weduwe van G. Mulder) Lemmer, J. de Visser. Den Oever (visserman WON10), Rein en Ige Blom Hindeloopen, H.van Dijk jr. (zoon van H.van Dijk) Stavoren, N. Schilder (zoon van Jaap Schilder) Volendam, Mevr. Roos - Kaars (dochter van C. Kaars) Monnickendam, Porsius sr. Frankrijk, J.M.Driessen Veghel, H.S.Schneider Ede, Th.A. Kruis Zevenbergen, Mevr. J.de Boer-Huisman (wed. van A.de Boer) Waarden, H. Lunstroo Amsterdam. T.Huitema Wassenaar, D.v.d.Neut Lemmer, W. v.d. Bijl. Breda (familiearchief v.d. Bijl), H.Kingma Lemmer, J. van Deinum Lemmer, J. Brilleman Amsterdam, W. Hoekstra Lemmer, R. v.d. Berg Lemmer, R. Huygens Joure (conservator oudheidkamer Lemmer), Rijksarchief Leeuwarden,Ministerie van Landbouw en Visserij Den Haag, Gemeente archief Lemmer. 

Dirk Huizinga schrijft in zijn boek "Lemsteraken voor de recreatie":De eerste ijzeren aak die Pier de Boer bouwde, was voor hem een experiment. Een ijzeren schip bouwen was voor hem heel iets anders dan een houten aak bouwen volgens
de traditionele methode. Zijn eerste aak kwam er daarom wat apart uit te zien, met als resultaat dat opdrachtgever Steven Visser het schip niet wilde hebben. De aak had volgens hem te veel kop en te weinig kont. Achter lag het schip daarom te diep. De zwaardklampen raakten het water, wat zou zorgen voor een onderhoudsprobleem en het berghout liep niet helemaal in lijn. Op de hoogte van de kop van het zwaard zat er namelijk een knikje in het berghout.
Bouwen in ijzer was voor Pier de Boer nieuw en moest geleerd worden. Met de klinktechniek kon men geen doosconstructie maken, wat een probleem was bij het maken van de stevens en het berghout. Wel was er met behulp van hoekijzers een Uprofiel te maken, maar die bouwwijze was bewerkelijk en in de vorm van een berghout bovendien niet eenvoudig te maken. De stevens werden bij de werven van Bos en De Boer daarom opgezet als twee platen die met hoekijzers tegen de romp werden geklonken. Daarna werd de ruimte tussen de platen opgevuld met eikenhout. Bij het berghout ging het net eender. Twee parallel lopende stroken ijzer werden met een hoekprofiel aan de romp geklonken en de tussenliggende ruimte werd met een eikenhouten berghout opgevuld.
De opdrachtgever, Grutte Steven, keurde het eerste ijzeren schip van Pier de Boer echter af. Hij had zich een andere voorstelling van zijn nieuwe aak gemaakt. De aak was ook veel te zwaar, met huidplaten van 7 mm. Staal. Het was vervolgens Willem van der Bijl uit De Lemmer die de aak kocht en ermee ging vissen met visserijteken LE28. "Bleke Willem" was van afkomst binnenvisser uit Idskenhuizen. In De Lemmer woonde hij met zijn gezin in het Achterom, zoals zo vele vissers, tussen de Vissersburen en de Schans in, ten oosten van de Binnenhaven.

In 1933 hield Willem v.d. Bijl de visserij voor gezien. Zijn zoon Abe nam de aak over en ging ermee vissen vanuit Makkum, samen met G. Mulder en J. Poepjes. Het schip kreeg visserijnummer WON 10. Twee jaren later namen de broers Rein en Iege Blom uit Hindeloopen de aak over. Zij visten ermee op het IJsselmeer onder nummer HI8. Dit eerste schip van Pier de Boer was bijzonder zwaar gebouwd. De aak werd door vissers niet mooi gevonden, maar wel gewaardeerd vanwege het onverwoestbare casco. Ook meende men dat de aak met z’n hoge kop zeer zeewaardig was. De LE28 werd daarom meer dan eens ingezet bij pogingen in nood verkerende schepen op de Zuiderzee voor de Lemmer veilig te helpen de haven te bereiken. Dat was ook na de afsluiting van de zee soms nodig. Toen de gebroeders Blom vanuit Hindeloopen met de aak visten, was het in 1938 raak. ‘In 1938 werd nog eens een reddingsactie ondernomen vanuit Hindeloopen en de bemanning van de tjalk ‘Morgenstond’ (man, vrouw, 6 kinderen en een hond) in veiligheid gebracht. In 1940 (werd het schip) door de Duitsers gevorderd, maar na 19 dagen teruggegeven. Tijdens de bezettingsjaren ging het kuilvissen door, meestal ’s nachts en daardoor vaak met onderduikers aan boord, die overdag weg moesten wezen.’ (Huitema, 1982, p. 241)

 In 1948 stapten de gebroeders Blom over op een motorkotter. De aak werd verkocht aan K. van der Meulen en H. van Dijk uit Stavoren. Die visten onder nummer ST10. Nog hetzelfde jaar verwisselden de schepen van Schilder (VD 8) en Van Dijk (ST10) van eigenaar. Van Dijk ging vissen met de Marker rondbouw van Schilder en deze met de aak van Van Dijk, waarbij Jaap Schilder f.2100.- moest bijbetalen. Opmerkelijk, want de aak was zeker veertig jaren ouder dan de rondbouw. In 1955 moest Jaap Schilder stoppen met de visserij vanwege zijn slechte gezondheid. Hij verkocht de aak aan Jan Kroon die ermee viste onder nummer VD4. Twee jaren later werd het schip verkocht aan C. Kaars, een scheepsmakelaar in Monnickendam, die de aak te koop zette voor de recreatievaart. Het was het jaar dat er veel geschreven werd over het Lemsteraakjacht ‘De Groene Draeck’ dat gebouwd werd voor HKH Prinses Beatrix. Kaars plaatst daarom een advertentie in de Telegraaf: ‘Te koop aangeboden: een Lemsteraak, gebouwd door De Boer in Lemmer als ‘De Groene Draeck’. Het resultaat was een enorme belangstelling van potentiële kopers.
Fred Spaulding, een scheepsarchitect uit Dunbar, had ‘De Groene Draeck’ in aanbouw mogen bezichtigen. Hij verwachtte niet veel goeds van de zeileigenschappen van een dergelijk schip, maar toen hij er een proeftocht mee mocht maken, werd hij zo enthousiast, dat hij zich meteen een Lemsteraak aanschafte. Dat werd de Catharina VD4, die in Monnickendam te koop lag. Hij liet de aak in Amsterdam op de werf ‘Westhaven’ wel wat moderniseren. Het schip werd voorzien van een midzwaard, een torentuig, een preekstoel en een roer met ophaalbaar blad. Zaken waar mensen vertrouwd mee waren die op scherpe jachten voeren. Uiteindelijk werden alle aanpassingen aan het schip de eigenaar financieel wat te veel. Spaulding ging failliet en de aak werd verkocht in 1962 aan de werf Westhaven, die de aak doorverkocht aan Driessen uit Veghel. De aak heette nu ‘Dorien’ en werd door de nieuwe eigenaar voorzien van een normaal grootzeil voor een Lemsteraak.
Vijf jaren later kwam het jacht in bezit van H. Snijder uit Ede, die de aak onder leiding van de scheepsarchitect H. Lunstroo terug liet brengen in de originele staat. (Bron: Huitema, 1982, p. 241)

De Lemsteraak 'LE28 Eersteling' tijdens  SSRP 60 jaar Behoud(t) het Goede en Zevenwolden 150 jier Foar de Wyn in Lemmer.

2015: SSRP 60 jaar Behoud(t) het Goede en Zevenwolden 150 jier Foar de Wyn

Bijgaand een foto, de Lemmeraak WON10, met mijn vader Abe van der Bijl, Gerardus, Jelle Poepjes en de knecht Oane van der Laan. Ze zijn aan het ijsvissen geweest en staan op het ijs in de haven van Makkum met de WON10 op de achtergrond. Het was voor 1937, want nadien is het schip verkocht naar Blom in Hindeloopen.