Ortelius

Er bestaat een Volgende meting voor dit schip onder meetnummer: AE16788B. Deze meting komt niet voor in de database, mogelijk omdat het een buitenlandse meting is.

De 'Gerlache' en zijn broertje, de 'Ortelius', zijn de twee schooltjalken van de stad. Samen vervoeren ze al jaren Antwerpse schoolkinderen op tochtjes door de haven. Die stappen 's morgens aan boord aan de Londenbrug, varen tot in Berendrecht en komen in de namiddag weer aan de Londenbrug aan. In de zomer varen de 'Ortelius' en de 'Gerlache' ook met Kindervreugd naar Nederland. Dan logeren de kinderen aan boord, want de tjalken zijn voorzien van slaapplaatsen, sanitair en een keukentje. 

Als medewerker bij het Antwerpse MAS verricht ik heden een vooronderzoek voor de waardestelling van de maritieme collectie. Daarbij komt voortdurend nieuwe informatie naar boven over de schepen die we in huis hebben. De webstek van de SSRP is eveneens al een welkome bron gebleken. Meerdere schepen in beheer van het MAS (voormalig Nationaal Scheepvaartmuseum) zijn U allicht bekend, want ingeschreven in het Stamboek.

Recent kwamen wat nieuwigheden naar boven rond de Antwerpse schooltjalken 'Ortelius' en 'De Gerlache', na opzoekwerk in het stadsarchief, gecombineerd met data uit de Liggers Scheepmetingsdienst. Ik geef ze hieronder mee, eventueel ter aanvulling van de SSRP-pagina’s van beide tjalken.

'Ortelius':

• - gebouwd in 1898 op werf A. De Goede, Zwartsluis
• - gemeten in 1903 en 1941, steeds als ‘Res Nova’, in Amsterdam, voor eigenaar P. Bouwman. Meetnummers respectievelijk A10860N en A1796N.
• - op 6 april 1949 gemeten in Antwerpen, voor toenmalig eigenaar burgemeester Lode Craeybeckx. Inschrijvingsnummer AE16788B.

'De Gerlache':

• gebouwd in 1895 op werf J. Van Goor, Zwartsluis
• gemeten in 1917, als ‘De Zwerver’ te Zwartsluis voor eigenaar J. J. Dijkstra uit Lemmer. Meetnummer Zs372N.
• gemeten in 1931, als ‘Dankbaarheid’ te Meppel voor eigenaar J. vd. Stag / Jan van der Steeg. Meetnummer Mp466N.
• op 6 april 1949 gemeten in Antwerpen, voor toenmalig eigenaar burgemeester Lode Craeybeckx. Inschrijvingsnummer AE16787B.

Van wie beide tjalken na WO-II werden overgekocht is nog niet geweten. Burgemeester Lode Craeybeckx kocht de schepen samen aan op eigen naam, om ze vervolgens aan de stad Antwerpen over te dragen. Informatie over oorspronkelijke eigenaars was door deze tussenstap niet te vinden in het stadsarchief. Ik zoek wel nog contact met de zoon van Craeybeckx. Bij een gesprek met een oud-schipper van de tjalken binnenkort komt wie weet nog meer naar boven.

Omgekeerd: mocht bij de SSRP nog meer informatie voorhanden zijn die niet op de webstek gepubliceerd is houd ik me graag aanbevolen.

Eerder was ik in contact met Pieter Klein (binnenvaarttaal.nl). Hij opperde dat de schepen mogelijk in handen kwamen van de Nederlandse staat tijdens het oorlogsgewoel, om vervolgens verkocht te worden in 1947/1948. Er zou een registratie bestaan van deze schepen. Heeft U soms enig idee of die te raadplegen zou zijn; op te vragen bij een Nederlands ministerie of in staatsarchief? Daarnaast wordt op de website van de SSRP is een overzicht gegeven van verschillende scheeps- en meetregisters. Zou naar Uw vermoeden een van die registers een ‘go-to’ zijn voor de beide tjalken?

Na jarenlange onzekerheid over de toekomst van de schooltjalken 'De Gerlache' en de 'Ortelius' heeft het college een duidelijke beslissing genomen over de toekomst van beide schepen. 'De Gerlache' zal opnieuw actief ingezet worden bij nautische evenementen en kleine havenrondvaarten en de 'Ortelius' wordt, omwille van de slechte staat, van de hand gedaan.

De twee schooltjalken hebben een lange geschiedenis. In het verleden werden ze ingezet voor havenrondvaarten met schoolkinderen. De schepen geraakten echter in verval en de rondvaarten werden stopgezet. De 'Ortelius' is in zodanig slechte staat dat herstel niet meer mogelijk is. Daarom besliste het college het schip van de hand doen. 'De Gerlache' daarentegen is al die jaren onderhouden gebleven.

Het college heeft nu beslist om 'De Gerlache', die in 2014 beschermd werd als varend roerend erfgoed – opnieuw actief in te zetten. Het schip maakt ondertussen deel uit van de collectie maritiem erfgoed van de stad en zal ingezet worden voor nautische evenementen zoals The Tall Ships Races en voor kleine havenrondvaarten.

Schepen Caroline Bastiaens licht toe: “Antwerpen blijft de thuishaven van 'De Gerlache'. De tjalk krijgt een plaats in het nieuwe maritieme museum van de stad. We streven naar een erkenning als ‘opengesteld varend erfgoed’ van de Vlaamse overheid voor dit schip en 'De Gerlache'zal dan ook, net als in het verleden, toegankelijk blijven voor het grote publiek, vooral voor kinderen en jongeren.”

Schepen Claude Marinower is opgelucht dat er eindelijk een beslissing viel: “'De Gerlache' maakt deel uit van het collectieve geheugen van onze stad, dus ik ben blij dat er na bijna vier jaar van onduidelijkheid eindelijk een knoop is doorgehakt en het schip nu in al zijn glorie hersteld kan worden. De bedoeling is 'De Gerlache' opnieuw actief in te zetten vanaf 2019 en zo alle Antwerpenaars, van jong tot oud, weer warm te maken voor onze prachtige haven en haar maritieme geschiedenis. Zoals Lode Craeybeckx het wilde.”

Verantwoordelijke schepenen: Caroline Bastiaens, schepen voor cultuur – Claude Marinower, schepen voor rechtszaken en onderwijs

Een uniek stukje Antwerpse geschiedenis staat te koop. Het gaat deze keer niet om een vastgoedproject, maar om een tjalk, ofwel een historisch zeilend vrachtschip. De ‘Ortelius’ is vernoemd naar Antwerps cartograaf Abraham Ortelius. AG VESPA verkoopt het schip via biedingen onder gesloten omslag.
Het verhaal van de 5 meter brede en 22 meter lange tjalk begint in 1898. In tegenstelling tot wat de naam van het schip doet vermoeden, werd de ‘Ortelius’ initieel gebruikt als vrachtschip. Pas zo’n halve eeuw later, in 1945, werd het samen met de tjalk ‘De Gerlache’ aangekocht door toenmalig Antwerps burgemeester, Lode Craeybeckx en geschonken aan de stad. Daarna kreeg het schip een herbestemming en werd het omgedoopt tot schooltjalk. Dankzij dit unieke karakter en de herbestemming die het kreeg, werd het schip beschermd als varend erfgoed.
De ‘Ortelius’ moest schoolgaande jeugd warm maken voor de watersport en voer korte rondvaarten op de Schelde alsook langere uitstappen naar Nederland. Passagiers konden dan aan boord van de tjalk blijven overnachten.
De ‘Ortelius’ werd in 2005 uit de vaart genomen en heeft momenteel zijn thuishaven op de Droogdokkensite.

“Nieuw leven voor een stukje Antwerpse geschiedenis”

In het najaar van 2018 nam het stadsbestuur een beslissing over de toekomst van de ‘Ortelius’ en ‘De Gerlache’. De ‘Ortelius’ wordt van de hand gedaan en ‘De Gerlache’ zal opnieuw actief ingezet worden bij nautische evenementen en kleine havenrondvaarten. Voor ‘De Gerlache’ - in beheer van het MAS – wordt momenteel een beheersprogramma uitgewerkt samen met Onroerend erfgoed om het schip opnieuw varend te maken.
De ‘Ortelius’ wacht op een nieuwe eigenaar om het schip in glorie te herstellen. “We zijn op zoek naar een nieuw leven voor een stukje Antwerpse geschiedenis”, stelt schepen Fons Duchateau, “Met de net iets oudere tjalk ‘De Gerlache’ hebben we als stad een soortgelijk schip in eigendom van de stad. Dat schip wordt beheerd door het MAS. Het is een beleidskeuze om geen ‘duplicaten’ in onze portefeuille te houden. We hopen natuurlijk dat de ‘Ortelius’ na renovatie nog steeds een stukje varend erfgoed kan blijven.”
Geïnteresseerde kandidaat-kopers kunnen onder gesloten omslag een bod uitbrengen, mits ook een duidelijk projectvoorstel wordt ingeleverd. De biedingen sluiten af op vrijdag 26 april 2019 om 14 uur.

AG VESPA, het gemeentebedrijf voor vastgoed en stadsprojecten Antwerpen probeert sinds een jaar een uniek stukje Antwerpse geschiedenis te verkopen. Een tjalk met een rijke historiek. Met zijn 5 meter breedte en 22 meter lengte is de ‘Ortelius’ vernoemd naar Antwerps cartograaf Abraham Ortelius. AG VESPA verkoopt het schip via biedingen onder gesloten omslag. De eerste startprijs in februari 2019 was vastgelegd op 15000,00 Euro, helaas kwam er geen bod op het schip tot nu.

Van vrachtschip naar schooltjalk
Het verhaal van de tjalk begint in 1898 toen ze werd gebouwd als vrachtschip. Een halve eeuw later, in 1945, werd het schip samen met de tjalk ‘De Gerlache’ aangekocht door toenmalig Antwerps burgemeester, Lode Craeybeckx en geschonken aan de stad. Daarna kreeg het schip een herbestemming en werd het omgedoopt tot schooltjalk. Dankzij dit unieke karakter en de herbestemming die het kreeg, werd het schip beschermd als varend erfgoed.
De ‘Ortelius’ moest schoolgaande jeugd warm maken voor de watersport en voer korte rondvaarten op de Schelde alsook langere uitstapjes naar Nederland. Passagiers konden dan aan boord van de tjalk blijven overnachten. De tjalk werd in 2005 uit de vaart genomen en heeft momenteel zijn thuishaven op de Droogdokkensite, waar het op een koper wacht voor een grondige renovatie. Het schip verkeert momenteel in een deplorabele staat.

‘De Gerlache’ blijft
‘De Gerlache’ zal opnieuw actief ingezet worden bij nautische evenementen en kleine havenrondvaarten.
Voor ‘De Gerlache’ – in beheer van het MAS | Museum aan de Stroom wordt momenteel een beheersprogramma uitgewerkt samen met Onroerend erfgoed om het schip opnieuw varend te maken. Schepen Fons Duchateau hoopt dat de ‘Ortelius’ na renovatie nog steeds een stukje varend erfgoed kan blijven.

Meer informatie over de verkoop van de Ortelius vind je hier

Aanvankelijk bedroeg het minimumbod 15.000 euro. Maar dat bleek teveel voor de kosten die aan het schip zijn verbonden. Daarom verlaagde het schepencollege de minimale biedingsprijs tot een symbolische euro. Aan de verkoop waren wel voorwaarden verbonden, zoals een duidelijke visie op de restauratie en toekomstig gebruik.
Het college besloot om de Ortelius te verkopen aan Pieter Ghysels, zaakvoerder van het zeilreisbureau Atlasail. ‘Met zijn bedrijf heeft deze zeeman de nodige ervaring met klassieke zeilschepen en zeilreizen’, zegt Fons Duchateau (N-VA), voorzitter van AG Vespa. ‘We zijn opgetogen over het feit dat een ervaren bedrijf dit varend erfgoed niet alleen in onze haven herstelt, maar ook voor een ruim publiek toegankelijk gaat maken.’

Restauratie
De tjalk ligt momenteel op de Droogdokkensite in Antwerpen. Hij zal over land naar een werf in Doel vervoerd worden voor de renovatie. Het doel is om het schip in twee jaar op te knappen. ‘We hopen het zeilschip zo snel mogelijk te water te laten en in te zetten voor boottochten, opleidingen, teambuildings, schoolreizen, deelnames aan maritieme festivals, enzovoort’, zegt Ghysels. ‘In 2022 mag Antwerpen voor de zevende keer de mooiste en grootste zeilschepen ter wereld verwelkomen met de internationale Tall Ships Races. Als alles goed gaat, zijn we ook van de partij.’
De tjalk wordt opgenomen in de vzw de Maakschappij in Doel. Zo wordt het schip toegankelijk voor iedereen die mee zijn schouders onder de restauratie wil zetten. ‘Het restauratieproject is een uiterst geschikt platform voor het aanleren van ambachten als hout- en staalbewerking, motormechanica, elektriciteit en zelfs loodgieterij’, zegt Ghysels.

Historisch
Het verhaal van de 5 meter brede en 22 meter lange tjalk begint in 1898. Het schip is vernoemd naar Antwerps cartograaf Abraham Ortelius en werd aanvankelijk als vrachtschip gebruikt. In 1945 werd het samen met de tjalk 'De Gerlache' aangekocht door toenmalig Antwerps burgemeester Lode Craeybeckx en geschonken aan de stad. Daarna kreeg het schip een herbestemming en werd het omgedoopt tot schooltjalk. De 'Ortelius' en 'De Gerlache' moesten schoolgaande jeugd warm maken voor de watersport. Ze deden korte rondvaarten op de Schelde en ook langere uitstappen naar Nederland. De schoolkinderen konden dan aan boord blijven overnachten.

De 'Ortelius' werd in 2005 uit de vaart genomen. 'De Gerlache' is sinds 2014 in beheer van het Museum aan de Stroom (MAS).

In Doel mogen ze binnenkort een stukje erfgoed ontvangen. Het 125 jaar oude schip 'Ortelius' wordt naar daar gebracht om het te restaureren. Momenteel staat het schip op de Droogdokkensite in Antwerpen, maar daar moet het weg. De VZW 'De Maatschappij' uit Doel heeft de voormalige schooltjalk voor een symbolische euro overgekocht en hoopt het binnen enkele jaren weer op het water te krijgen. Het gemeentebestuur van Beveren hoopt op zijn beurt dat dergelijke renovatieprojecten het dorpje Doel kunnen helpen heropleven.

https://www.tvoost.be/nieuws/historisch-schip-ortelius-wordt-in-doel-gerestaureerd

Het historische schip Ortelius is verhuisd van de Droogdokkensite in Antwerpen naar het dorp Doel in Oost-Vlaanderen voor renovatie. Dat was geen eenvoudige klus, want het vaartuig is 23 meter lang. Vooral de tocht door de Liefkenshoektunnel was moeilijk.

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/11/20/doel-verwelkomt-23-meter-lang-schip-ortelius-uit-antwerpen

Meer foto's en films op de facebookpagina van Atelier de Nijs in Doel.

Onder de naam #orteliusmoetvaren wordt deze week de aftrap gegeven van de crowdfunding voor schoolschip Ortelius en Atelier De Nijs in Doel. Daarmee worden ook de eerste restauratiewerkzaamheden ingezet.

De Strontvaart is niet een uniek bedrijf dat alleen in Nederland werd uitgeoefend. Ook in België werd met stront gevaren. De Ortelius, een 23 meter lange zeiltjalk uit 1898, vervoerde tussen het eind van de eeuwwisseling en 1945 uitwerpselen van Antwerpen naar de Kempen. In 1945 werd het samen met de tjalk ‘De Gerlache’ aangekocht door toenmalig Antwerps burgemeester, Lode Craeybeckx, en geschonken aan de stad. Daarna kreeg het schip een herbestemming als schoolschip. Dankzij dit unieke karakter en de herbestemming die het kreeg, werd het schip beschermd als varend erfgoed. Sinds 2005 lag het aan wal op de Antwerpse droogdoksite. Vzw ‘De Maakschappij’, opgericht door bewoners van Doel, ontfermde zich over het schip en bracht het gevaarte eind 2021 naar hartje Doel. Daar zal het een grondige restauratie krijgen om opnieuw ingezet te worden voor groepsexcursies op de Schelde.

Crowdfunding
Met de crowdfunding wil vzw De Maakschappij €19.000 ophalen. Koning Boudewijnstichting voegt aan dat bedrag nog eens € 6000 toe. Daarmee zal de vzw het atelier opnieuw operationeel en publiek toegankelijk maken en de eerste noodzakelijke stappen zetten voor de restauratie van de Ortelius. De crowdfundingscampagne loopt tot 10 mei en gebeurt met de steun van Koning Boudewijnstichting – Hart voor Waas.
Het atelier is na 20 jaar leegstand toe aan enkele noodzakelijke herstellingswerken. Het gebouw wordt opnieuw wind- en waterdicht gemaakt en omgebouwd tot atelierruimte met de noodzakelijke voorzieningen inzake elektriciteit, water en brandveiligheid. Zo kan de ruimte ingezet worden voor publieke evenementen én kan ze dienstdoen als werfplek voor de restauratie van de Ortelius. Ook in de beveiliging van de Ortelius is voorzien, in afwachting van de eigenlijke restauratiewerkzaamheden. De restauratiewerken zelf zullen, aangezien het schip beschermd erfgoed is, tot 80% gesubsidieerd worden door de Vlaamse Overheid. Streekfonds Oostvlaanderen Crowdfunding is hier te vinden.

Een ruimer doel
De Ortelius en Atelier De Nijs zijn er niet alleen van en voor Doel. Vzw De Maakschappij zet in op participatie van een ruimere groep geïnteresseerden. Via samenwerking met onder meer de VDAB zullen workshops en opleiding voorzien worden in hout- en staalbewerking, motormechanica en loodgieterij. Door het delen van kennis en expertise rond deze ambachten wil de vzw kansen creëren op de arbeidsmarkt. Op die manier wordt de restauratie van de Ortelius een verbindend project en een hefboom voor ontwikkeling in de streek.