WL18 'Fasant'
Peter Tolsma en IJsbrand Dijkstra schrijven in het boek "De mosselaak WL18 'Fasant', een echt "Lemmerjacht" (2020):
We weten dat in 1916/1917 twee Zeeuwen elk een nieuwe mosselaak bestelden bij Gebr. De Boer in Lemmer. Het zijn beiden vissers die de schepen, behalve voor de mosselteelt in Zeeland zelf, met name willen gebruiken voor de vangst van mosselzaad op de Waddenzee om ze daarna in te zetten voor snel transport naar hun mosselpercelen in Zeeland.
De vissers in kwestie zijn: P. Verschraegen. Hij bestelt de 'Fasant', aangeduid in het werfboek als motoraak met werfnummer 173 en de Gebroeders Schot. Zij laten de motorvischaak 'Maria Cristina' bouwen met werfnummer 176.
Het speurwerk naar de herkomst wordt uitgebreid beschreven in het boek
Het is leuk om te zien dat dankzij veel speurwerk, eenduidig de opdrachtgever en de overgang van scheepseigenaren in de loop der tijd kon worden vastgesteld. Ook is nu de eerste naam en de definitieve bouwdatum van het schip daardoor duidelijk geworden. Uit de verschillende bronnen was dit mogelijk, het werfboek, visserijregister, scheepskadaster en Kromhoutregister.
De naam was: 'Fasant' en het bouwjaar 1916. Soms wordt deze naam anders gespeld Fazant, maar in het Zeeuwse Visserijregister staat het duidelijk met een "s". Daarom geven IJsbrand en Alda het schip in 2020, naast het visserijnummer WL18, haar oorspronkelijke naam FASANT terug.
De Mosselaak
Een mosselaak is een wat bredere en achter wat vollere Lemsteraak, iets minder diepstekend dan de andere Lemsteraken, speciaal ingericht voor het vervoer van mosselzaad en mosselen van de Zuiderzee en de Waddenzee naar Zeeland. Een aantal Zeeuwse vissers maakte jaarlijks die tochten, om dat zaad in haar eigen percelen in Zeeland weer uit te kunnen zetten. Daar groeide de mossel verder en werd, na een aantal keren te zijn verwaterd, geoogst en verhandeld. De Lemster mosselaak bleek een snelle zeiler en een zeer hanteerbaar schip in vergelijking met de Hengsten en Hoogaarsen die de gebruikelijke Zeeuwse vissersschepen wel `Lemmerjachten'.
Op grond van het feit dat er een flink aantal van deze schepen in Bruinisse lag, werd er ook wel over 'Bruinisser jachten' gesproken. Het woord jacht is hier in de oud-vaderlandse betekenis afgeleid van 'jagen' hetgeen `snel varen' als betekenis had. Volgens zeggen scheelde het de vissers, die naar de Waddenzee en terug voeren vanuit Zeeland ,een volle dag om deze reis te volbrengen. En ook voor het naar de markt brengen van mosselen was die snelheid natuurlijk belangrijk. Geen wonder dus dat een flink aantal Zeeuwen bij De Boer in Lemmer, Stapel in Enkhuizen, Appelo te Zwartsluis en Van Goor in Kampen een mosselaak bestelden. In Zeeland zelf kwam naar aanleiding van deze aken bij scheepsbouwers de gedachte op om hun eigen schepen, die daar geschikt voor waren, van een soortgelijke kont te voorzien. Zo ontstond o.a. de Lemmerhengst.
Lijnenplan gemaakt in 1993 in de periode van eigenaar J.W. van den Berg uit Beetsterzwaag
Eigenschappen
| Plaquette nummer: | 1378 | Zeil nummer: | |
|---|---|---|---|
| Categorie: | A | Tekening nummer: | |
| Type: | Mosselaak |
Bouw
| Bouwjaar: | 1916 | Ontwerper: | H. de Boer |
|---|---|---|---|
| Werf: | Gebr. de Boer | Werf plaats: | Lemmer |
| Motor: | Inbouw | Motor type: | |
| Materiaal romp: | Staal | Materiaal kajuit: | Staal |
| Materiaal zeil: | Dacron | ||
| Onderwaterschip: | Rond | Kiel: |
Afmetingen
| Lengte stevens: | 14,28 m | Breedte berghout: | 4,65 m |
|---|---|---|---|
| Diepgang: | 1,10 m | Masthoogte water: | 18,50 m |
| Oppervlakte grootzeil: | 64,36 m2 | Oppervlakte fok: | 43,42 m2 |
| Oppervlakte botterfok: | 0,00 m2 | Oppervlakte kluiver: | 20,00 m2 |
| Oppervlakte totaal: | 150,76 m2 | Oppervlakte overig: | 22,98 m2 |
Register Varend Erfgoed Nederland
| Registratie nummer: | 2012 | Registratie datum: | 17-03-2022 |
|---|---|---|---|
| Geregistreerd als: | Varend Monument® |
Tot nu toe bekende eigenaren en namen van het schip
| 1916 – 1919 | P. Verschraegen, Zierikzee / Boekhoute (B) ( ZZ35 'Fasant') |
|---|---|
| 1919 – 1924 | Leon Wijne, Philippine ( PI48 'Drie Gebroeders') |
| 1924 – 1924 | NV. ACBvM (NMB) ( vergunninghouder A. van Hurck), Philippine ( PI47 'Drie Gebroeders') |
| 1924 – 1928 | Gebr. C., J., W., J. de Rooy, Yerseke ( YE50 'Vijf Gebroeders') |
| 1928 – 1942 | Gebr. C., J., J. de Rooy, Yerseke ( YE50 'Drie Gebroeders') |
| 1942 – 1951 | Joh. en A. de Rooy, Wyk auf För/Nordeich ( YE50 'Drie Gebroeders') |
| 1951 – 1956 | E. de Vries, Delfzijl-Farmsum ( DZ78 'Ria') |
| 1956 – 1959 | J.P. Visser, Moddergat Nes ( WL18 'Jonge Cornelis') |
| 1959 – 1970 | M. en J. Post, Dokkumer Nieuwe Zijlen ( WL18 'Drie Gebroeders') |
| 1970 – 1972 | Stofberg en zn BV, Enkhuizen ( WL18 'Drie Gebroeders') |
| 1972 – 1972 | Gerrit Portengen, Weesp / Muiden ( WL18 'Drie Gebroeders') |
| 1972 – 1980 | Harry Smit / Piet Dekker, Muiden ( WL18 'Drie Gebroeders') |
| 1980 – 1985 | J.P. van Loohuizen en H. van Loohuizen-Schulp, Muiden ( WL18 'Drie Gebroeders') |
| 1985 – 2001 | J.W. van den Berg, Beetsterzwaag ( WL18 'Aleida Johanna') |
| 2001 – 2020 | IJ. Dijkstra, Aarlanderveen ( WL18) |
| 2020 – Nu (laatst bekend) | IJ. Dijkstra, Aarlanderveen ( WL18 'Fasant') |
Geschiedenis
1916
1916
1916: Mosselaak ZZ35 'Fasant'
Het werfboek van Gebr. de Boer zegt: Fasant ZZ35 voor P. Verschraegen. Ingebouwd de Kromhout-motor M1 1311 20pk.
Het visserijregister vermeldt over dat schip van Verschraegen: ZZ 35 Fasant lemmerjacht of lemmeraak. Eigenaar P. Verschraegen te Zierikzee. Inschrijving visserijregister 11 december
1916: Bruto inhoud 25 m3 Netto 20 m3, Voortstuwing: motor; type en pk's onbekend. Aantal bemanningsleden: 3. Visserij: mosselvisserij in de Zuiderzee en de Zeeuwse Stromen.
1928
1928
1928: De YE50 'Vijf Gebroeders' als Mosselaak
1960
1960
1960: De WL18 in zijn laatste jaren als garnalenvisser
1970
1970
1970: De aak wordt door de Fa. Stofberg gekocht uit de visserij en wordt daarna verbouwd voor de chartervaart
In 1970 komt de aak uit de visserij. Ze wordt gekocht door de Fa. Stofberg in Leimuiden. Daarna wordt zij verbouwd en ingericht voor de chartervaart die in opkomst is gekomen.
1975
1975
1975: De WL18 'Fasant' op het Heegermeer
1981
1981
1981: Scheepsmeetbrief en Teboekstelling - 16430 B ROTT 1981
1984
15 april 1984
15 april 1984: J.W. van den Berg uit Beetsterzwaag koopt de aak, noemt haar WL18 'Aleida Johanna'
2001
2001
2001: IJ. Dijkstra koopt de aak en laat er een kajuit op bouwen
In 2001 koopt de huidige eigenaar het schip. Het is dan aan een grote restauratie toe. Heine Deelstra uit Gaastmeer wordt ingeschakeld om een plan te maken, en op de werf van Lex Tichelaar, de SRF, wordt dit uitgevoerd. Er komt een Lemsteraakroef op, en alle achterstallige onderhoud wordt uitgevoerd. Johan Prins verzorgt in de jaren daarna het intimmeren en al het andere houtwerk aan het schip. Door deze refit is alleen aan het casco nog te zien dat het hier om een oude mosselaak gaat.
2011
2011
2011: Foto's
2013
30 april 2013
30 april 2013: Deelnemer Koningsvaart 2013 in Amsterdam ter gelegenheid van de troonswisseling
2016
7 juli 2016
7 juli 2016: De WL18 op Langeoog (Dld)
2020
september 2020
september 2020: Het boek "De mosselaak WL18 'Fasant'" - Het verhaal van de WL18; een echt "Lemmerjacht" door Peter Tolsma m.m.v. IJsbrand Dijkstra
Dit boek gaat over de geschiedenis van de aak WL18 'Fasant'. Bij de zoektocht naar de geschiedenis blijkt het schip niet alleen ouder te zijn dan werd aangenomen, maar ook blijken tal van andere verhalen en anekdotes niet te kloppen. De scheepswerf Gebr. De Boer in Lemmer is met zekerheid de werf waar de WL18 werd gebouwd. Maar welk schip is de eigenlijke oorspronkelijke voorganger?
De 'Fasant'' van P. Verschraegen, aangeduid in het werfboek als motoraak met werfnummer 173 of de motorvischaak 'Maria Cristina' van de Gebroeders Schot met werfnummer 176.
Deze twee schepen komen in aanmerking als oorspronkelijke voorganger van het schip dat tegenwoordig met WL18 het visserijnummer uit West Dongeradeel draagt.
Om te achterhalen welk van beide schepen nu de enige echte voorganger is van deze aak, is getracht de geschiedenis van beide schepen te achterhalen en te beschrijven. Naast de eigen bevindingen van IJsbrand Dijkstra heeft Peter Tolsma uit Workum intensief research verricht om tot een sluitend verhaal te komen.
Het Kromhoutarchief geeft daarbij definitief uitsluitsel.
november 2020
november 2020: Spiegel der Zeilvaart nummer 9 - De verborgen geschiedenis van de WL18
In de jaren 1916/1917 werden er door de Gebr. De Boer in Lemmer twee schepen gebouwd voor Zeeuwse mosselvissers, de ZZ8 van de Gebr. Schot (een veel voorkomende Zeeuwse naam) uit Zierikzee en de ZZ35 van P. Verschraegen. Iedereen nam min of meer aan dat de ZZ8 'Maria Christina' de latere WL18 moest zijn, maar vanaf het begin van mijn onderzoek bleek dat er in de levensgeschiedenis van de mosselaak WL18 omissies zaten en dat het eigendom in bepaalde jaren onduidelijk was. De ZZ8 werd door Gebr. de Boer geleverd met "motorfondatie", maar zonder motor. Pas later zou blijken dat juist het hoofdstuk 'motor' een cruciale rol zou spelen in het identificeren van de WL18.
SdZ 2020 nr9 november - De verborgen geschiedenis van de WL18