2018 nummer 10: Een blik op de Criteria voor Inschrijving in het Stamboek

Overdenking

De SSRP, ons Stamboek, is een Stichting die zich als Behoudsorganisatie sterk maakt voor traditioneel Nederlandse schepen, die als jacht gebruikt worden. Dit kunnen schepen zijn die al in 1820 gebouwd zijn, maar even goed kunnen ze nu gebouwd worden en binnenkort te water worden gelaten. Om ingeschreven te kunnen zijn moeten ze aan Criteria voldoen, waarvan de basis in 1969 is geformuleerd. Vervolgens zijn deze daarna regelmatig geactualiseerd. Voor het laatst in 2017. Dit alles in de geest zoals dat bij een Stamboek verwacht mag worden.

Alle schepen die in het Stamboek ingeschreven of opgenomen zijn, hadden op enig moment een eigenaar, die deze Criteria onderschreef. Een volgende eigenaar van een rond of platbodem kan anders over de Criteria van het Stamboek oordelen en hoeft de inschrijving van zijn of haar schip niet in het Stamboek te vervolgen. Het kan dus heel goed gebeuren, dat een schip met een stamboekplaquette verdwenen lijkt. Evengoed kan het uitgerust zijn met accessoires, die bij een herinschrijving niet automatisch geaccepteerd worden. Simpelweg omdat er veranderingen aangebracht zijn, die niet stroken met de Criteria.

Archief, Museum, Restaureren en Stamboek, woorden die ogenschijnlijk iets met elkaar te maken hebben. Zeker hebben ze een relatie met de SSRP.

Misschien is dit de plek om de Van Dale er bij te pakken om te kijken wat deze zegt over het woord “Stamboek”.

Van Dale: Betekenis 'stamboek' stam·boek (het; o; meervoud: stamboeken) register van de afstamming van dieren

We kennen allemaal stamboeken van honden- en kattenrassen. Uit de landbouw stamboeken van paarden- en koeienrassen, maar ook van ander vee. Deze stamboeken zijn vaak ontstaan in de 19e eeuw. (Het KFPS, het stamboek van het Friese Paard is opgericht in 1879, het Groninger Paardenstamboek is opgericht in 1896). Dat een paard uit 1879 een ander paard is, dan dat van 2018 zal duidelijk zijn. Er is bijna altijd selectief gefokt. Soms was het gebruiksdoel belangrijker, een andere keer het uiterlijk of het karakter. In algemene zin kun je zeggen dat een stamboek beschrijft, wat de ontwikkeling van een dierras is. Prenten en foto’s ondersteunen dit. Ik kan me nog herinneren dat er bij rundvee vlektekeningen gemaakt werden. Tegenwoordig worden andere registratievormen gebruikt. (Je zult maar koe zijn met van die afschuwelijke gele dingen in de oren). Er zijn in ieder geval databanken ontstaan, waarbij ver in het verleden terug gezocht kan worden.

De hiervoor beschreven denkwijze en de manier van vastlegging kom je bij “ons” Stamboek letterlijk tegen. Er zijn twee kanttekeningen, die geplaatst moet worden:

1. De levensduur van een schip is over het algemeen veel langer dan die van een dier.
2. Een schip kan verbouwd zijn en voor zover er gebruik gemaakt is van bouwtekeningen kan hier van afgeweken zijn. Bij een dier ligt dit allemaal anders. Het vlekkenpatroon van een koe zal tijdens haar leven niet meer veranderen. Wanneer een schipper oordeelt dat er iets aan het schip verandert moet worden dan gebeurt dat. Een schip kun je uit het oog verliezen en terug vinden.

Soms vormen de scheepsbeschrijvingen een boek op zich. Vanaf 1953 is er binnen het Stamboek gericht informatie over onze traditioneel Nederlandse schepen verzameld en vastgelegd. Het is verrassend om te zien hoeveel materiaal er in het verleden met een brief en een postzegel in het Stamboek bij elkaar is gebracht. Maar, misschien nog verbazingwekkender is de hoeveelheid materiaal en kennis die er daarna bij is gekomen en nog steeds bij komt. Inzichten moeten hier en daar zelfs bijgesteld worden.

Van Dale: Betekenis 'restaureren' res·tau·re·ren (restaureerde, heeft gerestaureerd) gebouwen, kunstwerken enz. in hun oude staat herstellen

In de criteria van de SSRP wordt het begrip restaureren (of een vervoeging ervan) wel genoemd maar er wordt geen waardeoordeel over gegeven. Over het algemeen wordt iets gerestaureerd, waarvan verondersteld wordt, dat (historische) waarde restauratie lonend maakt. Soms wordt er geld door overheid of fondsen beschikbaar gesteld om restauratie mogelijk te maken. Eigenaren van traditionele Nederlandse schepen moeten vaak zelf voor de kosten ervan opdraaien.

Opvallend is dat er veel schepen gerestaureerd zijn, waarvan nauwelijks restauratieverslagen zijn gemaakt, laat staan restauratieplannen. De verschillende scheepsbouwers begonnen gewoon. Ze sloopten hout of ijzer weg en vervingen het. Er zijn schepen verlengd en ingekort. Vaak is wel bij benadering bekend hoeveel dat was, maar exact is het vrijwel nooit beschreven. De restauratiecommissie, die er ooit geweest is, heeft er altijd naar gestreefd restauraties zo goed mogelijk te documenteren. Deze werden in de SSRP jaarverslagen en bij de schepen gepubliceerd. Met het stoppen van subsidiemogelijkheden, kwam er helaas een einde aan deze vorm van vastlegging.

In het hierna gegeven voorbeeld van het Fries jacht is er in haar geschiedenis ergens iets heel erg fout gelopen:
Reparaties en restauraties kunnen veel effect hebben op het uiterlijk van een boot. Van een Fries jacht (Aeolus 1894) weten we uit oorspronkelijke werfboeken dat ze 5.17 meter lang is geweest. Dat ze nu 5.34 meter lang is, komt dat ze uitgezakt is.
De oorspronkelijke constructie, met al haar beperkingen, slecht onderhoud en een slechte restauratie hebben aan deze afwijking in haar lengtemaat een bijdrage geleverd! 17 cm op een lengte van 5.17 meter. Aan de opgegeven maten in de werfboeken hoef je niet te twijfelen. Juist doordat er op verschillende momenten en op verschillende plekken informatie was vastgelegd, was de geschiedenis ervan te achterhalen. De archieffunctie van het de SSRP speelde hierin een rol.

Het archief van de SSRP is voor een groot gedeelte gedigitaliseerd en via de website te raadplegen. Het is (en wordt nog steeds) voor het grootste gedeelte gevuld met informatie uit archieven, oude boeken en tijdschriften en door de vroegere en huidige eigenaren van de opgenomen schepen. Zij hebben, ook U, foto’s en informatie beschikbaar gesteld, die terug te vinden zijn. Er zijn uitgebreidere onderzoeken en publicaties te vinden met een duidelijk historisch karakter. Het daadwerkelijke fysieke archief van de SSRP wordt bewaard in het Fries Scheepvaart Museum in Sneek.

Van Dale: Betekenis 'museum' mu·se·um (het; o; meervoud: museums, musea; verkleinwoord: museumpje) 1 gebouw waarin voorwerpen van kunst of wetenschap worden tentoongesteld

Het woord museum is via het Latijn afkomstig van het Griekse woord mouseion, een plaats of tempel gewijd aan de Muzen, de Griekse godinnen van de kunsten. Het Mouseion van Alexandrië in het oude Egypte ligt aan de basis van het Latijnse woord museum in de huidige betekenis; dat Mouseion, waartoe ook de beroemde bibliotheek van Alexandrië behoorde, was namelijk een opleidingscentrum, waar geleerden waren vrijgesteld om zich geheel te wijden aan de studie van geschriften (wikipedia).

De Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten is geen museum, ook al zijn er museale schepen in de Schepenlijst opgenomen. Inmiddels is de website van de SSRP wel al bijna een soort museum geworden. We weten dat musea soms adviseren eerst de website van de SSRP te raadplegen, wanneer het om een historisch onderzoek naar een schip gaat. Blijft overeind dat de SSRP een Stamboek is. Een titel die ooit met inzicht gekozen is.

Ik wil u uitnodigen de criteria eens door te nemen en voor uzelf uw schip hieraan te toetsen

Misschien loopt u tegen verrassende conclusies aan. Het eerste deel is goed leesbaar en geeft een helder inzicht hoe of de SSRP denkt over het varend houden van Ronde en Platbodemjachten en wat de grondgedachten zijn, hoe het Stamboek ooit is ontstaan.
Het tweede gedeelte gaat voor een aantal scheepstypes vooral over verhoudingen en getallen. Meetlint en rekenmachine zijn hierbij onontbeerlijk. Vooral nuttig voor een ontwerper die een Rond of Platbodemjacht wil ontwerpen. 
Zo ontdekte ik bij het lezen van de Criteria en het projecteren ervan op mijn eigen hoogaars, dat de vorm van het berghout en de achtersteven “niet juist” zijn. Het schip is in 1963 gebouwd, voordat er van criteria zelfs maar sprake was. Voor mij in ieder geval geen reden dit te gaan veranderen. Ik zie dat als een vorm van heiligschennis wanneer het gedaan zou worden. Het schip blijft een hoogaars en voldoet qua vormgeving en uitrusting aan de inzichten van de stijlperiode waarin ze is gebouwd.

Scheepstypologieën

Tenslotte: In het boek “Scheepstypologieën” staat geschreven: “De uiteenlopende eisen, die aan de schepen gesteld werden en de grote invloed van de schippers/eigenaren op de bouw, de tuigage en de uitrusting van het schip hebben ertoe geleid, dat zelfs binnen één scheepstype belangrijke onderlinge verschillen zijn opgetreden. Dit betekent dat „Het Originele Schip" van een bepaald type niet bestaat”.
Dirk Huizinga heeft dit later herhaald in zijn publicatie "Dè Lemsteraak bestaat niet".

Het Vlugschrift "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" 
wordt samengesteld door Gerard ten Cate.

Alle vlugschriften "Behoud(t) het Goede" zijn in de SSRP-website verzameld in "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" in onze verhalenbundel "Goed" Gebundeld.
Hierin bundelen we ons maandelijkse vlugschrift "Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede"; de verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven van Dirk Huizinga en onze Stamboekbijdrages in de Spiegel der Zeilvaart.