2019 nummer 10: Kent u de benaming “Frieslands lage midden”?

Schouwen van hout?

Wanneer je het zovaak aangehaalde Nederlandsch Jachtregister 1924-1925 er op naslaat, kun je ontdekken dat juist in de omgeving van Akkrum de nodige (open) wedstrijdschouwen geregistreerd waren. Er waren drie klassen waarin gevaren werd. Schouwen van 4,75m, schouwen van 5,50m en schouwen van 6,25m. De Pôlle-schouwen gebouwd door Postma in Grouw waren beroemd.
Tegenwoordig zijn we geneigd te denken dat houten schouwen van eikenhout gebouwd horen te zijn, maar zeker bij de wedstrijdschouwen uit het begin van de 20e eeuw was dat lang niet altijd zo. Vaak waren ze van het lichtere grenenhout gebouwd. De kleine schouwen zeilden met spriettuigen, de grotere met gaffeltuigen. Een heel bekend gegeven uit het verleden was dat schouwen, tjotters en Friese jachten waar wedstrijden mee gezeild werden meerdere tuigen hadden. Voor licht weer soms hele grote.

Het tuig

Toen ooit ter sprake kwam dat ze op de 'Dolphijn', de visaak die in 1868 door Van der Zee was gebouwd, een schip van 6,90 meter lang, een nieuw tuig nodig hadden, had Wester nog een wedstrijdtuig van een schouw liggen. Deze dacht dat het tuig wel zou passen. De eigenaren van de Dolphijn hadden zo hun twijfels. Het bleek perfect te passen en heeft daarna jarenlang dienst gedaan.

De NNWB – schouw

Bij het Noord Nederlands Watersportverbond was een van de wedstrijdklassen de schouw van 4,75 x 1,42 m. Wie weet of de “oude” 4.75m schouw dezelfde was als die van de NNWB? Van de NNWB – schouw bestonden tekeningen aan de hand waarvan ze gebouwd werden. Van de “oude” was de Gijsbert Japix een scheepje dat veel wedstrijden gewonnen heeft. Het was gebouwd op de werf van, daar is het weer, Van der Zee in Joure. Ongetwijfeld op het oog gebouwd. Of het een snel schip was of dat haar eigenaar veel wedstrijdinzicht had …… we zullen er waarschijnlijk nooit meer achter komen. In 1951 waren er nog acht NNWB-schouwen geregistreerd.

Open schouwen

De Brandsma en Van der Meulen schouwen zijn wezenlijk andere schouwen. Ze hebben een vloeiender zeeglijn en hun afmetingen zijn veel diverser. De GWS-schouw komt qua vorm wel heel dicht in de buurt van de oude wedstrijdschouwen. Deze zijn echter van staal gemaakt. De handelsmaat van staalplaat was hier bepalend voor het ontwerp. Met deze scheepjes wordt nog altijd fanatiek wedstrijd gezeild. Ze vallen op met hun spriettuigen. Ondergewaardeerde scheepjes? 

Hoe kwam ik op dit verhaal?

Op Instagram vond ik een foto van de 'Puut', een schouw die ik nog ken uit de 70er jaren van de reünie in Heeg. Ze zeilt tegenwoordig in Finland! De GWS schouwen zeilden er toen nog mee in hun eigen competitie.

Reacties op het verhaal van Gerard ten Cate

• Eelco van Schaik, eigenaar van de open schouw 'Puut'

  Leuk om de Puut weer eens terug te vinden in een berichtje vandaar dat ik denk toch ook even reageren……. Als eerste een vraag…. De volledige geschiedenis van de 'Puut' in de jaren 70 is voor helaas nog niet duidelijk.& Wij hebben de 'Puut' in de 90-er jaren gekocht. Wij hebben haar via Piersma gekocht van de heer Blauw uit Groningen. De 'Puut' heeft daar voor ook al in Zeeland gevaren (eigenaar in Vlissingen ? ) Maar opdrachtgever/ bouwjaar zijn niet duidelijk. Toen mijn broer en ik in de 90er jaren de 'Puut' kochten was ze naamloos en we zijn na onze eerste restauratie van uit Zeeland naar Friesland gezeild en bij vd Meulen langs geweest. Ook de werf kon ons geen precies bouwjaar geven, maar ze vertelden wel, dat gezien de inrichting, de 'Puut' van ruim voor 1970 moest zijn, omdat toen de schouwen met teak voordek zijn gaan bouwen. Voor 1966/67 was er alleen een achterhuisje en soms een voorbak in de zelfde vorm als het achterhuisje/ bankje. De 'Puut' zit er dus midden tussen in met deels verhoogd voordek , “midden kuip” en vlakke achter vloer waarop je kan slapen.
  Meer info uit 70-jaren welkom !!!!!!!
  Daarmee kom ik op het volgende: schouwen van vd Meulen en Brandsma hebben meer zeeg, maar zijn daardoor niet minder origineel. Elke bouwer zijn eigen stijl en als je in het boekje van 100 jaar Brandsma kijkt, staat op pagina 29 een oude foto van een 12-voets schouw uit 1920. Een schouwtje met zeeg!!!!
  Het verschil tussen bouwers is ook leuk te zien op de bijgevoegde foto’s van 'Puut' en 'Duifje' zeilend en in de haven in Kokkola. 'Puut' een typische vd Meulen en 'Duifje' gebouwd door N. Bulthuis (de foto's kunt u bekijken op de pagina van de 'Puut').
  Over 'Duifje' nog het volgende: één van de eerste opdrachten voor Pier Piersma is volgens mijn info het plaatsen van zetboorden (groene deel) op 'Duifje' geweest. Voor deze “verhoging" schepte ze vlug water en de originele zwaardbout gaten zitten nog (lager) in het schip. De zwaarden van de 'Puut' waren, toen we haar in 90-er jaren hadden, al niet best meer en SB is zelfs krom! Nog steeds zijn deze zwaarden in gebruik maar eiken voor nieuwe zwaarden is er, dus deze winter heb ik wat te doen.

• Pier Piersma Heeg
  Pier heeft in 1977 en 1979 twee open schouwen van 4.75m en iets groter gebouwd. De open schouw 'Twee Gebroeders' in 1977 voor G. de Jong in Koudum en de 'Wetterfaem' in 1979 voor J. de Jong in Oppenhuizen. Van beide schouwen weten we heel weinig. Wie weet meer?

• Robin van Son
  Schouwen hadden vroeger ook een bedelbalk!

Het Vlugschrift "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" 
wordt samengesteld door Gerard ten Cate.

Alle vlugschriften "Behoud(t) het Goede" zijn in de SSRP-website verzameld in "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" in onze verhalenbundel "Goed" Gebundeld.
Hierin bundelen we ons maandelijkse vlugschrift "Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede"; de verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven van Dirk Huizinga en onze Stamboekbijdrages in de Spiegel der Zeilvaart.