Jachtwerf Joh. van der Meulen & Zn Sneek

W.H. de Vosprijs 2023 toegekend aan Henk van der Meulen

De W.H. de Vosprijs wordt toegekend aan degene die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor het door de Stichting nagestreefde doel, dan wel blijk heeft gegeven van uitermate grote zorg en toewijding bij het onderhoud en de instandhouding van zijn of haar jacht. De prijs is een glazen herinnering, met daarin weergegeven de afbeelding van het zilveren model van de Lemsteraak 'De Onrust', dat zich in het Fries Scheepvaart Museum bevindt.

Het bestuur van de Stichting Ronde en Platbodemjachten (SSRP) heeft besloten de W.H. de Vosprijs 2023 tijdens tijdens de Voorjaarsbijeenkomst in het Fries Scheepvaart Museum in Sneek op zaterdag 15 april uit te reiken aan Henk van der Meulen.

W.H. de Vosprijs 2023 toegekend aan Henk van der Meulen

Een beknopte geschiedenis

In het Jubileumboek 'De houttovenaars' staat de volgende beknopte geschiedenis opgeschreven:
Een eik van 125 jaar oud is een levend monument. Op een aantal plaatsen in ons land zijn er gelukkig nog zulke monumentale bomen te bewonderen. Hetzelfde geldt voor een houtwerf in Friesland, die al 125 jaar schepen bouwt, restaureert en repareert met voornamelijk hetzelfde eikenhout. De Van der Meulens zijn de trotse bezitters van een vergelijkbaar 'levend' monument. Daarbij moeten we bedenken, dat het 125-jarig - bestaan alleen komt, doordat de werf pas in 1880 officieel is ingeschreven in het handelsregister te Leeuwarden. De werkelijke geschiedenis gaat veel verder terug. Zoals uit de stamboom van van de Meulen duidelijk blijkt, was de eerste bekende in het geslacht ene Douwe Jelles, die leefde van 1768 tot 1808.

Douwe Jelles was waarschijnlijk molenaarsknecht bij zijn schoonvader Tjeerd Jans te Oudehaske. Na het vroege overlijden van Douwe Jelles bleef de 37-jarige weduwe Lolke Tjeerds achter met haar vier jaar oude zoontje Tjeerd Douwes. Zij overleefde haar echtgenoot bijna vijftig jaar en overleed zelf op haar 88ste. Vermoedelijk heeft zij de toen nog 'bijnaam' Van der Meulen aangenomen; in de tijd van Napoleon zijn achternamen verplicht gesteld. De naam Van der Meulen kon immers zowel door de molenaar (Tjeerd Jans) als de knecht (Douwe Jelles) worden gebruikt.

Zoon Tjeerd Douwes van der Meulen was bij zijn huwelijk in 1835 met Klaske Hendriks van der Meer al scheepstimmerman te Langweer. Hij heeft het scheepstimmervak daar geleerd en vestigde zich na zijn huwelijk als zelfstandig skût-makker op de 'Skûtmakkerspolle ' in Terkaple. Toen de beide echtelieden in 1867 kort na elkaar overleden, nam hun in 1836 geboren zoon Hendrik Tjeerds op 31-jarige leeftijd de helling in Terkaple over. Hij trouwde met Trijntje Johannes Huitema en in 1872 zag hun zoon Johannes Hendriks het levenslicht, de pake van de ons bekende Johannes. Op de helling zelf werd de meeste tijd besteed aan nieuwbouw en restauratie van vissersvaartuigen en boerenpramen.

Het zakelijke bloed kruipt waar het niet gaan kan en daarom zochten Hendrik Tjeerds en zijn zoon Johannes Hendriks naar een grotere en beter gelegen helling. Die vonden ze in Broek bij Joure en rond 1900 begonnen ze daar. In 1901 overleed Hendrik Tjeerds en zoon Johannes Hendriks, die inmiddels op 27 mei 1901 was getrouwd met Wijpkje Zijlstra, zette de werf voort. Johannes Hendriks was een uitstekend vakman en bouwde ook veel nieuwe schepen. Naast houten pramen liepen ook visaakjes van de helling. Het bleef echter een bescheiden werf mede door de opkomst van ijzeren schepen. Ook de motor als krachtbron deed zijn intrede, terwijl door de verbetering van het wegennet het vervoer over water van en naar boerderijen afnam.

De beroemde 'werf op 'e jouwer', waar eens Eeltjebaas en zijn zoon Aukebaas fraaie jachten en boeiers hadden gebouwd

Toch bleven de ondernemende Van der Meulens naar nieuwe wegen zoeken en dat leidde ertoe dat Johannes Hendriks in 1940 verhuisde naar de beroemde 'werf op 'e jouwer', waar eens Eeltjebaas en zijn zoon Aukebaas fraaie jachten en boeiers hadden gebouwd. Johannes Hendriks bereikte daar de respectabele leeftijd van 86 jaar en heeft eigenlijk tot de laatste snik meegewerkt. De werf had hij inmiddels overgedragen aan zijn beide zoons: Tjeerd en Johan. Zij hebben hier vele nu nog varende schepen gebouwd, verbouwd en gerestaureerd.

Beide firmanten waren inmiddels getrouwd. Tjeerd had Geertje van der Zwaag op zijn pad gevonden en zij trouwden op 26 januari 1934. In de periode van 1934 tot 1942 kregen zij zes kinderen. De twee jongens Johannes (1936) en Henk (1950) raakten na hun schooltijd als vanzelfsprekend op de werf aan het werk. Tjeerds broer Johan trouwde op 20 oktober 1939 met Gettje de Vries. Zij kregen vier kinderen.

Rond 1962 gingen hun vader en oom, de beide broers Tjeerd en Johan, uit elkaar. Johan nam een botenverhuur in Oudehaske over van de plaatselijke groenteboer. Een logische stap omdat het onderhoud aan de verhuurvloot al langere tijd behoorde tot de klussen van de gebroeders.

Waterkampioen april 1970 - Tsjeard van der Meulen Gouden Skûtmaker

Het begon ook allemaal met hout, meer dan een halve eeuw geleden. Al heel vroeg raakte de heer Van der Meulen vertrouwd met de scherpe geur van vers gezaagd eiken, op het werfje van zijn vader in Broek bij Joure. Menige boerenpraam, schouw en tjotter gleed daar van de kleine helling. Nauwelijks bekomen van de lagere-schooljaren stond de kleine Tsjeard al bij zijn oudste broer en zijn vader tot zijn knieën in de krullen. Dat was april 1920. Hoewel het bedrijfje niet had te klagen over werk zag de toekomst er niet zo gunstig uit, want er werden al schuiten van ijzer gebouwd. Maar er kwamen andere mogelijkheden. „In Joure zeilden al - het zal midden twintig zijn geweest - enkele jachten die voor plezier werden gebruikt, en wij gingen ons ook met de watersport bezighouden. Zeker toen de klasse schouw van 4,75 meter kwam. Daar waren we goed druk mee".
Bepalend voor de geschiedenis van de firma Joh. van der Meulen - de naam is nog steeds aan het bedrijf verbonden is geweest het overlijden van Auke van der Zee in 1939, die in de voetsporen was getreden van zijn illustere vader de scheepsbouwmeester Eelt je Holtrop van der Zee die de werf "op 'e Jouwer" wijd en zijd bekend maakte. Somber stond er in die dagen in de Jouster Courant: "Nu de laatste "Baes" op ruim 8S-jarige leeftijd is heengegaan, zal de werf zeker worden weggeruimd en zullen de vrijkomende terreinen voor woningen verkocht worden. In later jaren zal dan helaas niets meer herinneren aan dit eeuwenoude en voor Joure zo belangrijke bedrijf". De pessimisten kregen ongelijk. De oude werf kwam in handen van Douwe Egberts, en Van der Meulen die
het bedrijf kon huren, waagde de sprong naar Joure. Niet lang daarna brak de oorlog uit, waarover wat de werf aangaat weinig te vertellen valt. Een tijd die door de heer Van der Meulen gekenmerkt wordt door twee woorden - onderduiken en klompenmaken.
Na die moeilijke jaren kwam de Jouster werf weer tot nieuw leven.

Verhuizing naar Sneek

Tjeerd verhuisde in 1962 naar de eerste ijzerwerf in Friesland, in 1889 in Sneek gesticht door Berend Barkmeijer, scheepsbouwer te Zuidhorn. 's Winters werkte broer johan nog wel regelmatig in Sneek. Tjeerd richtte een nieuwe firma op en zoon Johannes werd medefirmant. Uiteraard werd er vanaf de overname weinig met staal of ijzer gewerkt. Na 74 jaar ontstond in Sneek met de komst van de Van der Meulens een echte houtwerf.

Hier begint zo op min of meer toevallige wijze de 'productieperiode' van velerlei typen schouwen. Voor de verhuizing naar Sneek had Johannes in Joure al kennis gekregen aan een leuke meid uit die omgeving en dus trouwde hij op 23 februari 1960 met Wally Stuiver. Toen heit Tjeerd in 1974 wat gezondheidsproblemen kreeg, leek het hem verstandig de werf over te dragen aan zijn beide zoons en zo ontstond de firma bestaande uit Johannes en Henk Tzn. Henk was inmiddels getrouwd met Bettie de Vries. De beide gezinnen woonden in het dubbele hellinghuis aan de Woudvaart. Heit Tjeerd en mem Geertje trokken in een nieuwe seniorenwoning aan de overkant van de vaart.

In 1978 kwam aan de samenwerking tussen de beide broers een eind. Broer Henk trok zich terug uit de firma en Johannes ging alleen door. In ditzelfde jaar werd het zogenoemde grote schiphuis gebouwd met een twintigtal boxen van 3.50 bij 10 meter. Het was niet alleen een prima berging voor verkochte schepen, maar ook meteen een toonzaal voor potentiële kopers, die daar het nieuwbouwprogramma van de werf in het echt konden bewonderen. Johannes en Wally hadden vier kinderen gekregen en het was we er niet de oudste die de aanleg en aspiraties had om de werf voort te zetten.

Henk, geboren in 1966, nam in 1991 op 25-jarige leeftijd de werf van Johannes over. In dat jaar werd de eenmanszaak Henk van der Meulen Jzn. opgericht. Johannes bleef de botenverhuur doen en fungeerde daarnaast voor Henk als coach op afstand. Letterlijk op afstand, want Johannes en Wally gingen wonen onder 'de rook van de watertoren' te Joure. Henk trouwde op 28 juni 1991 met Franciska Deijnum en het stel betrok het verbouwde hellinghuis. Vanaf 1999 wonen ze daar met hun vier kinderen: drie jongens en een meisje. Johannes en Wally wonen al weer een aantal jaren in Sneek, een paar honderd meter van de werf af.

Zoals het nu lijkt is bij deze jongste generatie Van der Meulens wel weer een gegadigde te vinden die zorg kan dragen voor de continuïteit van het bedrijf.

Tijdschrift "Watersport" 1974 - Van der Meulen houdt het bij hout

Aan het einde van de achttiende eeuw werd de beroepsvaart, in de contreien der lage landen bij de zee, nog bijna uitsluitend bedreven in houten vaartuigen. Schouwen, botters en in de binnenlanden boten om agrarische vrachten of melkbussen te vervoeren. In het waterrijke Friesland stichtte Johannes van der Meulen in 1880 te Broek bij Joure een houtbouwwerf. Watersport was er toenmaals zeker nog niet bij. Het enige en echte bouwmateriaal was hout, een opvatting die kleinzoon Johan van der Meulen (37) nog steeds huldigt en in praktijk brengt op de werf welke gevestigd is aan de Woudvaartkade in Sneek.
Vader Tjeerd van der Meulen (66) mengt zich in het gesprek in het kantoortje naast de houtwerf: „Hout, ik ben ermee opgegroeid. Er is ons wel eens voor de voeten gegooid waarom we niet in staal gingen bouwen (staal, een deftig woord voor ijzer). Dat lawaai, dat beuken, staat ons niet aan. Het eindprodukt in hout is enorm veel fraaier".

Spiegel der Zeilvaart juni 1984 nummer 5 - Van der Meulen schuitmakers bij Sneek

De geschiedenis van het Friese ronde schip valt niet los te denken van het geslacht van „skûtmakkers' van der Meulen, dat al anderhalve eeuw schepen bouwt in Sneek en omgeving. Deze familie zet daarmee letterlijk de traditie voort van beroemde bouwers als vader en zoon Holtrop van der Zee, ten dele zelfs van hun werf te Joure. Vóór de openlegging van allerlei gebieden in de Friese merenstreek door bus en auto ging het vervoer voornamelijk over water en beschikte iedere boerderij over een of meer platte schepen, waarmee de koeien of de zuivel naar elders gebracht werden. Die pramen konden nauwelijks gemist worden en daarom zeilde de scheepmaker naar de boeren in hun met zwanen bekroonde hofsteden.

Tijdschrift "Watersport" Nieuwtjes november 1980: 100 jaar jachtbouw

De werf firma Joh. van der Meulen & Zn. te Sneek bestaat 100 jaar. De feestelijkheden rond dit jubileum vonden op 19 en 20 september plaats.
Honderd jaar geleden liet Hendrik Tjeerds van der Meulen (1836-1901) zich inschrijven in het Handelsregister te Leeuwarden. In feite was dit niet het echte begin van de onderneming. Dat begon bij Tjeerd Douwes van der Meulen (1804 1867) die het oude Friese vak van „skûtmakker" uitoefende. Deze Tjeerd reisde met een houten speciaal ingerichte praam, zeilend, jagend en bomend zijn boerenrelaties af. De praam was als het ware een drijvende helling. Voor zijn zoon Hendrik wilde Tjeerd Douwes een echte helling. Die kwam tot stand in Broek bij Joure. Daar bleven de Van der Meulen werkzaam tot 1940. Toen verhuisde het bedrijf naar de beroemde werf „Op de Jouwer" waar eens Eeltje Holtrop van der Zee, Eeltsjebaas en zijn zoon Aukebaas hun fraaie Friese jachten en boeiers „op het oog" bouwden.
In de vijftig- en zestiger jaren werden door Van der Meulen prachtige jachten kundig gerestaureerd. De boeier 'Bever', de boeier 'Maartje', de Enkhuizer Bol 'Eudia'. Schepen voor de grondleggers van de Stichting Stamboek voor Ronde en Platbodemjachten , de heren Huitema en Van Waning.
In 1963 kwam de werf naar Sneek, de huidige vestiging waarvan Johannes van der Meulen, die in 1950 net van school in de jachtbouw kwam, de leiding heeft. Hij heeft rond de werf een vriendenkring van platbodem-eigenaars klanten van de werf opgebouwd.
Van der Meulen vaart zelf en kent zijn schepen, schouwen, kajuitschouwen, zeeschouwen, Staverse jollen ter dege. Joh. van der Meulen & Zn. bouwt verder nog exclusieve eikenhouten motorschouwen. Veel vrienden van de werf en vrienden van traditionele schepen zullen het 100-jarig Van der Meulen jubileum waardig meevieren.

Spiegel der Zeilvaart juni 2014 nummer 5: 125 jaar scheepswerven aan de Woudvaart

De lange historie van jachtwerf Joh. Van der Meulen aan de Woudvaart in Sneek fascineerde Jelmer Kuipers, specialist op het gebied van de Friese ijzervloot. Voor Spiegel der Zeilvaart selecteerde hij de hoogte- en dieptepunten.
Het was de tijd van de wederopbouw. Als de wind uit het zuiden kwam, hoorde je in Sneek het geluid van het klinken van de nagels, afkomstig van de scheepswerf aan de Woudvaart. Niemand die klaagde over geluidsoverlast. In plaats daarvan zei men: 'Hoor, bij Fikkers hebben ze ook weer werk.' In de oorlogsjaren daarvoor had Fikkers sr. de werf overgenomen van de gebroeders Van der Werf. Deze broers Gerlof en Minne hadden geen andere oplossing gezien dan te verkopen toen de bezetters hen wilden dwingen om motorspitsen om te bouwen tot landingsvaartuigen waarmee de Duitsers het Verenigd Koninkrijk zouden veroveren. Of Fikkers dit uiteindelijk wel gedaan heeft, is niet bekend. Het is een ontbrekende bladzijde uit de verder rijk gedocumenteerde geschiedenis van de huidige scheepswerf, die begint als in 1889 aan de Steenwijkervaart (de oude naam van de Woudvaart) het eerste in Friesland gebouwde ijzeren schip van de helling glijdt. Eerder dat jaar had de Groningse scheepsbouwer Berend Barkmeyer voor zijn twee zonen een oude dakpannenfabriek (een 'panwerk') opgekocht om een werf te beginnen.

De schepen van Joh. van der Meulen

Schouwen bouwen gebeurde ook al in de laatste jaren te Joure. In 1960 gleed er zelfs een kajuitschouw van 8 m van de helling. Vanaf 1964 is sprake van een constante bouwstroom van schouwen en schouwtjes, zo blijkt uit de nauwkeurige schepenlijst die opgenomen is in het Jubileumboek. Zestien schouwen zijn er gebouwd in 1964. Een aanloopjaar, zo bleek later. In 1965  kwam de grote klapper met in één seizoen de oplevering van 36 nieuwe schepen. De grootste was een 6.75m schouw: het 'Friese jacht' onder de schouwen. Tot 1980 is de productie van schouwen, naast vele restauraties, de levensader geweest voor de werf. Na de open schouwen volgden de kajuitschouwen, een schip met meer comfort. In 1977 is de eerste vissermanschouw van 8 m gebouwd in een serie van 4 en in 1984 is als laatste de 'Jonge Hiltje' ('Greate Wierd', 'Fleanende Fisker') van 9m gebouwd.

'T SKOUSPUL

In 1980 vierde de Jachtwerf Joh. van der Meulen op grootse wijze haar 100-jarig bestaan. Ter gelegenheid daarvan werd een reünie gehouden voor schepen die gebouwd of gerestaureerd waren op de jubilerende werf. In januari 1981 werd besloten hier een terugkerend evenement van te maken. De Jubileumreünie van 1980 blijkt dan de eerste te zijn van een jaarlijkse reünie die traditiegetrouw in het laatste weekend van september wordt gehouden.

Op de vrijdagavond ervaringen uitwisselen en uiteraard sterke verhalen vertellen en aanhoren, dat alles in een bijzonder gezellige sfeer. Jaren lang werd - al dagen van te voren - de loods en de werkplaats voor de reünie klaargemaakt. Op de zaterdag eerst het welkomstwoord van Pieter Postma en 's middags de toeristische vaartocht, dobbel-varen of puzzeltocht over het water. Op deze dag kan zelfs een rustiek Fries dorpje dienen als scène voor een crimeserie en een drassig weiland als wedstrijdbaan voor sportende Skouspelers. Er wordt op die zaterdagmiddag fanatiek gestreden om de al jaren felbegeerde Ve-De-Em-bokaal. De laatste jaren organiseren de winnaars van het jaar daarvoor de activiteit op de zaterdagmiddag. 's Avonds het koud buffet met culinaire bijdragen van alle deelnemers; in een bepaald jaar zelfs klaargemaakt en gepresenteerd op het vlak van een vissermanschouw in aanbouw. Daarna de feestavond in de werkplaats, waar oude en gebroken zwaarden nog dienst doen als salontafel.

De volgende morgen, na het palaver, vindt er op een aantal punten een metamorfose plaats. Rustige rond- en platbodemvaarders veranderen in fanatieke wedstrijdzeilers: it mes dwers yn'e bek! Jeugdige reünisten blijken kundige scheepsbouwmeesters te zijn: onder hun handen zijn klompen omgetoverd in wedstrijdscheepjes. De Witte en Zwarte Brekken - het el dorado voor hengelsporters - worden voor een dag woelig wedstrijdwater. Na de strijd op het water volgt op de werf de prijsuitreiking.

Voor het gastvrije onthaal staat al vijfentwintig jaar de familie Van der Meulen garant, eerst Johannes en Wally, nu Henk en Ciska. Op de werf die de bakermat vormt van de meeste van de schepen keert na dit traditionele weekend de 'rust' weer.

Verslag 't Skouspul 1984 in het tijdschrift "Watersport"

Het weekend van 28, 29 en 30 september 1984 stond voor een dertigtal schouwbezitters in het teken van de jaarlijkse reünie op hun werf te Sneek. Zij komen uit het hele land naar de Selfhelpweg, waar Johan van der Meulen zijn grote werf aan de Woudvaart heeft. Velen nemen de moeite om reeds te voren hun schouw over te zeilen, om toch maar niets van het aantrekkelijke programma te missen. De vaartuigen die deelnemen, zijn allemaal door Van der Meulen gebouwd en zelfs was er een bij van omstreeks 1938. Dit is trouwens een goed bewijs voor de kwaliteit en de gegarandeerde waterdichtheid van zijn schepen. Zo bouwt hij open schouwen van 6 m en 6,75 m in puur Frans eiken, kajuitschouwen met een grotere holte van 6 m, 7 m en 7,50 m, terwijl de vorstelijke blanke zeeschouwen een klasse apart vormen. Deze zijn gekenmerkt door een oplopende boeg en een grote gezinsruimte in een kajuit of onder het voordek. (Ze zijn dan gebouwd als een „visserman".) Ook in Duitse wateren worden ze steeds meer opgemerkt.

W.H. de Vosprijs voor Johannes van der Meulen

In 2006 heeft de SSRP Johannes van der Meulen, vader van Henk, de W.H. de Vosprijs uitgereikt tijdens de Winterreünie in Naarden. Dit vanwege al zijn verdiensten voor het Ronde en Platbodemjacht.

Nieuwbouw en Restauraties

Henk van der Meulen heeft met zijn medewerkers vele houten Ronde en Platbodemjachten nieuw gebouwd en gerestaureerd. Veel van deze schepen staan ingeschreven in het Stamboek.

Het Jubileumboek ter ere van het 125-jarig bestaan

Een werf die 125 jaar bestaat verdient een boek. De term tovenaars suggereert misschien dat over die een en een kwart eeuw een sprookjesachtig verhaal te vertellen valt. Niets is minder waar. Dit boek gaat over zeven generaties van traditionele houtbouwers.

Een beschrijving van dit boek is opgenomen in het hoofdstuk publicaties in onze bibliotheek.