2025 nummer 4: Tijdscapsules
Wat er allemaal ooit is vastgelegd ....
Weet u het nog? De eerste keer dat u het Zuiderzeemuseum bezocht? Wanneer ik voor mezelf spreek, dan zal dat ongeveer vijfenvijftig jaar geleden geweest zijn. Mijn vader werkte bij het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. In het kader van de stads- en dorpsvernieuwing wist hij een oud gebouw dat geschikt was voor het openluchtmuseum in Enkhuizen. Het openluchtmuseum dat toen nog in ontwikkeling was. Reden voor ons gezin om toen een bezoekje te brengen aan het Zuiderzeemuseum dat toen alleen nog maar een binnenmuseum was.
Als lagere schoolleerling, toen, was ik overweldigd door alles wat er in het museum te zien was. Een hele hal vol met schepen. Echte schepen! De indrukken die ik daar opdeed verwarden mij. Er lagen schepen die zo het water op konden, dacht ik. Als lagere school leerling vond ik het misdadig dat er niet mee gevaren werd. Dat deze schepen hier droog lagen!
Verstilde geschiedenis
Inmiddels decennia later bekijk ik de schepenhal met andere ogen. De schepenhal is ooit om de al opgestelde schepen heen gebouwd en ze lijken er nooit meer uit te zullen gaan komen. De denkbeeldige Zuiderzeehaven ligt vol en een andere opstelling is vrijwel onmogelijk. Een paar jaar geleden kon je nog tussen de schepen door lopen, nu kan dat niet meer. Je kunt nu, net als vroeger, slechts vanaf de omloop of steiger van bovenaf de schepen bekijken.
Met een klein groepje vrienden hebben we de afgelopen week een bezoekje aan het museum gebracht. Niet helemaal zonder reden. In de eerste plaats wilden we de tentoonstelling met scheepsmodellen uit de collectie van het museum bekijken. Het twee meter lange boeiermodel van de boeier Stanfries staat er prominent opgesteld. Dit model is in mijn beleving een tijdscapsule. Gebouwd door de befaamde boeierbouwer Auke van der Zee uit Joure voor zijn Amsterdamse collega Nicolaas Bernhard. Nog altijd zit het model in de oorspronkelijke verf en lak die Auke van der Zee eer ooit opgesmeerd heeft. Hij heeft het model vormgegeven en er is nog nooit aan gerestaureerd. Dichter bij Auke van der Zee kun je niet komen.
Cultureel erfgoed
In de schepenhal staan meerdere schepen die ik als tijdscapsule zou willen kwalificeren. Een beetje verdrukt tussen de schepen staat de 18e eeuwse ijszeiler Sperwer. Een ijsschuit die ik kwalificeer als cultureel erfgoed. Oud, mooi en verfijnd.
In de tweede plaats (het belangrijkste doel van onze missie), wilden we de tjotter Wilhelmina uit 1883 nogmaals bekijken. We wilden kijken in hoeverre deze vergelijkbaar was met een paar andere tjotters die door Eeltje en Auke van der Zee gebouwd waren. Dit alles in het kader van een tjotteronderzoek waar Robin van Son en ik mee aan het verzamelen, uitwerken en schrijven zijn. Detailbeschrijvingen over deze tjotter zullen we te gelegener tijd nog eens publiceren.
Studieobject
Met dank aan Meindert de Boer, conservator en museummedewerker Andries mochten wij in de schepenhal om de Wilhelmina van dichtbij te bekijken, er onderdoor te kruipen en foto’s te maken. Een scheepje in het blik, met gaten in het boeisel, met kale plekken. Geen glanzende tjotter ruim bedeeld met snijwerk zoals je ze op een reünie ziet deelnemen en zoals de tjotter “Kijk Uit ” uit 1855 die er achter ligt.
Hiervoor gebruikte ik al het begrip tijdscapsule. De Wilhelmina is een tijdscapsule, ongerestaureerd, zoals ze ruim zestig jaar geleden in de schepenhal is neergezet. Juist bij dit scheepje kun je nu, in 2025, nog zien hoe er toen gedacht werd over onderhoud en gebruik van schepen, hoe er mee omgegaan werd. De Wilhelmina is bijzonder, omdat ze in 1883 gebouwd was als tjotter voor de betonningsdienst van de Provinciale Waterstaat in Friesland. De verstevigingen en gebruikssporen zijn nog zichtbaar. Ik kan me niet losmaken van de gedachte dat dit scheepje wanneer ze ooit definitief als pleziervaartuig in gebruik genomen zou zijn geweest, ze “mooier” gemaakt zou zijn dan ze nu is.
Nu zoveel decennia later begrijp ik de keuze om haar in deze staat in de Schepenhal te plaatsen volledig. Een keuze die ik als lagere school leerling niet begreep.
Als tijdscapsule is de Wilhelmina voor ons een studie object geworden.
Kroniek van de botter MK63 van Peter Dorleijn
Wie weet nog dat Peter Dorleijn van de SSRP in 1973 de WHdeVosprijs heeft ontvangen met als reden: Dat hij de doelstelling van de Stichting volledig de zijne heeft gemaakt, zodat hij onafgebroken, gedurende een reeks van jaren aan de instandhouding van het oud-Nederlandse zeilschip van het type "botter" zijn vrije tijd en financiële reserves heeft besteed en dat de wijze, waarop hij eigenhandig zijn schip heeft gerestaureerd en in de oorspronkelijke staat van visbotter heeft teruggebracht velen tot navolging heeft gestimuleerd.
‘Ik vaar op alle winden’ is de kroniek van de in 1912 gebouwde botter MK63. In dit boek beschrijft auteur Peter Dorleijn wat hem er begin jaren zestig toe dreef om eigenaar van een botter te worden. In Spakenburg leerde hij van werfbaas Nieuwboer en de laatste bottervissers veel over onderhoud, reparatie/restauratie en het zeilen en vissen met een botter. Zóveel dat hij het in 1962 aandurfde het toen al enige tijd in de Vecht gezonken liggende ‘wrak’ van de MK63 te kopen en eigenhandig te beginnen aan het weer zeilklaar maken.
Het boek brengt in woord en beeld de visserijgeschiedenis van de botter, de eerste reparaties en (deel-)restauraties met de talrijke knelpunten die op te lossen waren. Aparte paragrafen zijn gewijd aan de Vereniging Botterbehoud en de Westwal Botterwedstrijden. Aandacht is er natuurlijk ook voor het op traditionele wijze vissen met de botter alsmede voor de vele zeilvakanties naar de Wadden en later naar Engeland en de Oostzee tot in Polen toe. Met de 113 jaar oude MK63 vaart Peter, zelf inmiddels 88 jaar, nog steeds op alle winden.
‘Ik vaar op alle winden’, 128 bladzijden in zwart/wit en kleur met hard cover, verschijnt in het najaar 2025 en gaat in de boekhandel €29,95 kosten. De voorintekenprijs voor donateurs van de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten bedraagt € 25,00 exclusief € 2,95 bijdrage in verzendkosten. Te bestellen via g.j.luijendijk@xs4all.nl o.v.v. MK63 SSRP.
Ter overname: diverse toebehoren voor een zeilschip
Wim Struijk schrijft ons:
Bij het opruimen van mijn ouderlijke woning in Herwijnen ben ik allerlei toebehoren voor een zeilschip tegengekomen. Als ik naar de spullen kijk, dan lijken ze van een of meerdere schouwen af te komen. Het betreft zwaarden, roeren, helmhouten, masten, riemen, katrollen en meerdere pikhaken. Alleen de boot zelf ontbreekt.
Hebben jullie interesse in deze spullen? De woning moet op zeer korte termijn leeg zijn, dus bij interesse graag zo snel mogelijk contact met mij opnemen. Mijn mobiele telefoonnummer is: 06 10921694.
Zien we u ook tijdens de jubileumreünie van de SSRP in augustus in Heeg?
Het Vlugschrift "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede"
wordt samengesteld door Gerard ten Cate.