Neeltje

Onderzoek historie door oud-eigenaren Dick Sluis en Ruud de Voogd (in 1999)
Bij de papieren zat een uittreksel uit het register van de haven van Londen, waaruit bleek dat in 1934 een eerste registratie aldaar heeft plaatsgevonden onder nummer 163534 (17.06 tons). Als naam staat vermeld "Miclou" en voorts dat het schip onder die naam uit Frankrijk was geïmporteerd. Over de in 1934 aanwezige motor staat vermeld "internal combustion, petrol, four stroke, 4 cyl.", gemaakt door "Ateliers de Mesmay, 37 quai Gayant, St. Quentin, France", bouwjaar 1929. Inmiddels hebben wij kunnen achterhalen dat de koper in 1934 een zekere Donald George Dowling "gentleman" moet zijn geweest, lid van de West Cliff Yacht Club, in 1945 opgegaan in de Thames Estuary Yacht Club. Een door ons verkregen uitvoerig register van de havenautoriteiten van Londen laat vanaf 1934 ca 11 mutaties van eigenaren van uiteenlopende pluimage zien.

Op het in Engeland aangetroffen schip was een stuurwiel gemonteerd met vermelding van de naam "Miclou" en voorts de plaatsnaam "Honfleur", een vissersplaatsje in Normandie onder de rook Le Havre. Ook beyond zich tegen het achterschot een paneeltje met de naam "Miclou". Miclou zou het franse woord voor klinknagel kunnen zijn.

Contacten met de secretaris van de Thames Estuary Yacht Club, aan wie is verzocht de archieven na te pluizen met betrekking tot het lid Donald George Dowling en het schip de Miclou, teneinde te kunnen achterhalen van welke (Franse) eigenaar het schip in 1934 werd gekocht, hebben tot op heden niet tot resultaten geleid. Zelfs het oudste lid van de voormalige West Cliff Yacht Club kon zich een persoon of een schip met deze namen niet herinneren.

H.J. de Vries uit St. Nicolaasga heeft het schip in 1978 min of meer als wrak aan de Oost-Engelse kust aangetroffen (Maldon, Essex). Na aankoop is het naar Nederland gebracht en in de eerste helft van de jaren tachtig bijna volledig gerestaureerd door Fa. R. van den Berg in Lemmer. De de teakhouten dekken en houten kajuit zijn vervangen door staal. Wel is nog een aantal (vermoedelijk) originele zaken aanwezig, zoals beslag op de rondhouten, patrijspoorten, koperen trapbeugels, ankerlier, koekoeken en kajuitdeurtjes met glas-in-lood panelen.

Historisch onderzoek door oud-eigenaren Dick Sluis en Ruud de Voogd

Sedert augustus 1997 zijn wij eigenaar van een boeieraak, ook wel genoemd Hollandse boeier, genaamd ‘De Dageraad’. De afmetingen zijn lengte 11.20 m, breedte 4.50 m, diepgang ca 0.80 m. Het schip is van ijzer en oorspronkelijk geklonken. Het heeft aan elke zijde, inclusief de kielgang, acht gangen waarvan de bovenste zes naar kop en kont sterk verjongen. Uiteraard zijn wij erg nieuwsgierig naar bet verleden van onze aak, doch zij geeft haar geheimen niet makkelijk prijs. Ondanks bet nodige speurwerk blijft een aantal vragen open, met name met betrekking tot bet bouwjaar, waar bet schip is gebouwd en in opdracht van wie.

Hiaten in de historie van de boeieraak 'De Dageraad' (v.h. 'Miclou')

Bij de aankoop werd ons medegedeeld dat het bouwjaar 1903 zou zijn, en dat bet schip gebouwd zou zijn bij scheepswerf "De Dageraad" te Woubrugge (weduwe J. Boot). In bet schip hangt ook een koperen werfplaatje van deze werf. Het schip is geregistreerd in het stamboek van de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten onder nummer 1483, categorie A.

De eer-vorige eigenaar heeft bet schip in 1978 min of meer als wrak aan de Oost- Engelse kust aangetroffen (Maldon, Essex). Na aankoop is het naar Nederland gebracht en in de eerste helft van de jaren tachtig bijna volledig gerestaureerd, waarbij de teakhouten dekken en houten kajuit zijn vervangen door staal. Wel is nog een aantal (vermoedelijk) originele zaken aanwezig, zoals beslag op de rondhouten, patrijspoorten, koperen trapbeugels, ankerlier, koekoeken en kajuitdeurtjes met glas- in-lood panelen.

Bij de papieren zat een uittreksel uit bet register van de haven van Louden, waaruit bleek dat in 1934 een eerste registratie aldaar heeft plaatsgevonden onder nummer 163534 (17.06 tons). Als naam staat vermeld "Miclou" en voorts dat bet schip onder die naam uit Frankrijk was geïmporteerd. Over de in 1934 aanwezige motor staat vermeld "internal combustion, petrol, four stroke, 4 cyl.", gemaakt door "Ateliers de Mesmay, 37 quai Gayant, St. Quentin, France", bouwjaar 1929.

Inmiddels hebben wij kunnen achterhalen dat de koper in 1934 een zekere Donald George Dowling "gentleman" moet zijn geweest, lid van de West Cliff Yacht Club, in 1945 opgegaan in de Thames Estuary Yacht Club. Een door ons verkregen uitvoerig register van de havenautoriteiten van Louden laat vanaf 1934 ca 11 mutaties van eigenaren van uiteenlopende pluimage zien. Maar wij zijn natuurlijk met name ook benieuwd naar de geschiedenis van voor 1934. Op het in Engeland aangetroffen schip was een stuurwiel gemonteerd met vermelding van de naam "Miclou" en voorts de plaatsnaam "Honfleur", een vissersplaatsje in Normandië onder de rook Le Havre. Ook bevond zich tegen het achterschot een paneeltje met de naam "Miclou". Miclou zou bet Franse woord voor klinknagel kunnen zijn.

Het werfboek van de werf van weduwe J. Boot, dat door ons is ingezien bij bet Scheepvaartmuseum te Amsterdam, vermeldt over de periode 1897 tot en met 1911 geen schip met een omschrijving, die aan bet uiterlijk en de maten van ‘De Dageraad’ beantwoordt. Het zou kunnen zijn dat bet schip "op speculatie" is gebouwd, zodat het mogelijk niet in bet werfboek is opgenomen, dan wel dat bet direct als plezier- jacht is gebouwd, hetgeen evenmin aanleiding zou kunnen zijn geweest voor vermelding in bet werfboek. Wij hebben op dit moment echter geen zekerheid dat de bouw daadwerkelijk in Woubrugge heeft plaatsgevonden en evenmin hebben wij kunnen achterhalen wie de opdrachtgever/eerste eigenaar is geweest.

Wij hebben door een kennis die goed thuis is in Honfleur onderzoek laten doen bij diverse instanties, doch ook dat is zonder concrete resultaten gebleven. Ook contacten met de secretaris van de Thames Estuary Yacht Club, aan wie is verzocht de archieven na te pluizen met betrekking tot bet lid Donald George Dowling en bet schip de Miclou, teneinde te kunnen achterhalen van welke (Franse) eigenaar bet schip in 1934 werd gekocht, hebben tot op heden niet tot resultaten geleid. Zelfs bet oudste lid van de voormalige West Cliff Yacht Club kon zich een persoon of een schip met deze namen niet herinneren.

Wat ons nog rest is bet volgen van een laatste tip, te weten bet uitpluizen van een archief van werf "De Dageraad" van weduwe J. Boot in bet archief van de provincie Zuid-Holland. Dit schijnt echter omvangrijk te zijn. Het is maar de vraag of daarin iets te vinden is, gezien bet feit dat bet schip niet in bet werfboek is vermeld. Wij zijn erg benieuwd naar meer gegevens over de historie van onze boeieraak vanaf de bouw tot in ieder geval 1934. Wellicht dat iemand meer weet of ons een tip kan geven, zodat wij de puzzel kunnen afmaken.

Dick Sluis en Ruud de Voogd 

Dirk Huizinga schrijft in de laatste versie van het boek "Lemsteraken voor de recreatie", waarvan de eerste versie eind 2012 verscheen en daarna doorlopend aangepast en uitgebreid werd en nog steeds wordt:

Hoofdstuk 3 Voorbeelden van ijzeren visaken uit Drachten: 

• Visaak TD2 'Neeltje' uit Eernewoude
• Bouwer en ontwerper Jan Oebeles van der Werff. Scheepswerf aan het Buitensvallaat te Drachten. Bouwcontract getekend op 6 december 1909.
• Opdrachtgever Auke Veenstra, visser en handelaar te Eernewoude.
• Functie visaak voor het binnenwater en in 1911 voor de Zuiderzee geregistreerd in de gemeente Tietjerksteradiel als TD2.

De visaak die Auke Veenstra in 1909 liet bouwen in Drachten, viel op door z'n lengte van 40 voet. Normaal zijn visaken voor de binnenvisserij 23 - 32 voet, zo tussen de 6.50 en 9.20 meter lengte. Visaken van 40 voet werden gebouwd voor de visserij op zee. De Lemsteraken hadden meer zeeg, een smaller vlak en een iets wekere kim dan de ijzeren visaak die Van der Werff bouwde voor Veenstra. De Wieringeraken van Zwolsman waren veel lomper en zwaarder dan de visaakjes voor het Friese binnenwater. De `Neeltje' was qua vorm een visaak voor het binnenwater, maar wel met een ongebruikelijke lengte.

Het Werf(f)boek

In het `Werf(f)boek' dat A. van der Werff in 2009 publiceerde is niet alleen de geschiedenis van de scheepsbouwersfamilie Van der Werff opgenomen, maar staan ook lijsten van gebouwde schepen. De werfboeken van scheepswerf `De Nijverheid' aan het Buitenstvallaat worden bewaard in het Fries Scheepvaart Museum te Sneek. Onder nummer 52 is de "staalijzeren Visschersaak" opgenomen, die Jan Oebeles van der Werff in 1909 voor opdrachtgever Auke Veenstra bouwde.

Opdrachtgever Auke Veenstra

Auke Veenstra was zelf visser en handelaar. Op de 40-voets aak uit Drachten liet hij zijn zwager, Arend Roelofs Toering uit Eernewoude vissen op de Zuiderzee (visserijregistratie voor de Zuiderzee in 1911 voor Arend Toering: TD2), terwijl hij zelf blijkbaar wel eens op de Zuiderzee viste met de kleinere aak die Arend Toering rond 1910 bij Auke van der Zee in Joure had laten bouwen (visserijregistratie gemeente 1911 voor Feenstra: TD1). Auke Veenstra is geboren in Irnsum op 2 april 1 876 en overleed in Drachten op 13 maart 1953. Hij trouwde in 1907 met Neeltje Toering, dochter van Keimpe Willems Toering en Jantje Roelofs Mast. De Eernewoudster visser Arend Roelofs Toering was een neef van Neeltje Toering. Voor Toering was De Lemmer de uitvalsbasis om ansjovis te vangen.

De aak wordt in 1919 verkocht en gaat naar naar IJmuiden

Toering deed zijn aak na de Eerste Wereldoorlog, in 1919, van de hand. Op zijn Visserijregistratie is vermeld dat hij zich op 6 mei als kustvisser in Tietjerksteradeel liet uitschrijven en dat de aak naar IJmuiden ging. Arend Toering bleef na 1919 binnenvisser in Eernewoude. Decennia later breken enige liefhebbers van ronde schepen zich het hoofd over de oorsprong van een fraai gelijnde `boeier' die ontdekt is in een Engelse haven. Ze vinden later een naamplaat van jachtwerf wed.J. Boot uit Woubrugge, maar de voorgeschiedenis van deze `boeier' blijft ongewis. Doordat er vooral gezocht werd naar `een boeier', zag men blijkbaar niet dat de romp van het schip duidelijk die van een visaak voor het Friese binnenwater is.

In 1929 eerst naar Frankrijk, vijf jaar later naar Engeland

Wel werd de geschiedenis van dit schip vanaf omstreeks 1929 beter bekend. Na de vermoedelijke verbouwing tot boeierjacht in Woubrugge werd het schip via IJmuiden naar Frankrijk gebracht, met als thuishaven Honfleur, Normandië. Vijf jaren later, in 1934, werd de boeier verkocht aan D.G. Dowling in Engeland en geregistreerd in het Register of the Port of London onder nr. 163534. Uit dit Register blijkt de `boeier' in de jaren die volgden nog tien andere eigenaren te krijgen. Het jacht lag aanvankelijk in de Thamesmonding, maar ook wel op de Solent en de River Hamble in Zuid Engeland. Na de oorlog woonde er zelfs een Canadees met zijn gezin op de `boeier' en werd ermee langs de kust gezeild.

Terug uit Engeland in 1978

In 1978 troffen dus twee platbodemliefhebbers uit Friesland, Harry de Vries en diens zwager Rein van den Berg, het schip in zwaar verwaarloosde toestand aan in een haventje te Maldon (Essex). De Vries kocht de `boeier' voor 1200 Engelse ponden. Het wrak haalden de mannen daarna met een viskotter op en sleepten het naast de kotter naar De Lemmer. Daar kwam de Miclou achter de mastenmakerij van Van der Neut op het droge te staan. Tijdens de tocht over de Noordzee kwam de Miclou steeds dieper te liggen. Ze lekte, zodat het een wonder is dat ze De Lemmer zonder ernstige problemen bereikt heeft. Samen begonnen De Vries en Van den Berg aan de restauratie van het schip. Rein van den Berg had aan de Polderdijk vlakbij Van der Neut de smederij van zijn vader overgenomen en was inmiddels actief in het scheepsreparatiewerk. Hij was ook betrokken bij de restauratie van de grote Lemsteraak `Rommerswael' van Croles. Tijdens de sloop van het wrak kwam het werfplaatje van scheepswerf Wed.J. Boot te Woubrugge tevoorschijn. Dat werd gezien als een concrete aanwijzing waar deze `boeier' gebouwd was. De restauratie verliep volgens plan. Het geheel opgeknapte schip, waarbij de houten dekken en kajuit zijn vervangen door stalen, kreeg de naam `De Dageraad' (naar de naam van de jachtwerf van Wed. J. Boot) en werd in 19 82 verkocht als `boeieraak'.

De aak is nu voorzien van stalen dekken en een stalen kajuit. De romp is gerestaureerd. Het met het boeisel geïntegreerde zetboord is niet origineel en maakt de romp minder slank dan ze oorspronkelijk was.

'De Dageraad' als charterschip

Het schip werd vervolgens geëxploiteerd door `Master Charters' op Colijnsplaat. Als charterschip werd de `Dageraad' gepresenteerd als een uit de 19e eeuw stammende boeieraak, "een oud-Hollandse boeier", waarmee men zorgeloos kon genieten op de Oosterschelde.

De aak krijgt de naam 'Miclou' terug

1997 werd de `Dageraad' verkocht aan Dick Sluis, advocaat te Amsterdam. Deze gaf zijn `boeieraak' de naam `Miclou' terug. Vele personen en instanties in binnen- en buitenland werden door deze nieuwe eigenaar aangeschreven met de vraag of zij misschien iets wisten over de geschiedenis van de `Miclou'. Dankzij dit jarenlange onderzoek werd haar geschiedenis vanaf ca. 1929 bekend, maar haar oorsprong bleef ongewis.
Hans Vandersmissen, maritiem publicist, reageerde op een artikel van D. Sluis over de 'Miclou' in de Waterkampioen (WK, 2001-7, p. 14) Voor Vandersmissen kon er wat betreft de 'Miclou' absoluut geen sprake zijn van een `oud-Hollandse boeier'. Het schip had veel te weinig zeeg. En hij vervolgde: "Voor een (Friese) boeier is het boeisel in de mooie kop echter te smal". Wel deed het model hem denken aan een Lemsteraak. Hij stelde voor de 'Miclou' een `Lemsterjacht' te noemen, gezien de voorgeschiedenis van het schip als jacht. Dick Sluis ging verder op zoek in Friesland. Twaalf jaren later schrijft hij in een e-mail: "Ik ben op het spoor gezet van werf Van der Werff, Buitenstvallaat, Drachten, door ene Simon van der Meulen die een schildersbedrijf in Warten (onder Leeuwarden) heeft. Deze - wat vreemde- man, met zelf een antieke aak, ook gebouwd bij Van der Werff, bekeek het klinkwerk van de Miclou aan de binnenkant van kop en kont en wist "voor 99.9% zeker" dat ook zij bij Van der Werff gebouwd is." In 2012 verkocht Sluis de aak aan J.H. Freije en C.J. Koningsberger. Door het werfboek en bestek van de visaak uit het Fries Scheepvaart Museum werd duidelijk, dat de 'Miclou' niet als boeier was gebouwd, maar van oorsprong een 40-voets visaak voor het Friese binnenwater is. Daarvan is er maar één gebouwd, in Drachten bij Van der Werff.

De aak valt op door een opmerkelijk fraai verloop van de zes smalle gangen in de kop. 'Van voren en achteren met smalle boegen en strokende naden', schreef Van der Werff in het bestek. Zowel de vorm van de romp als de bouw ervan dijn kenmerkend voor een Friese visaak. Het enige dat anders is dan bij een dergelijke visaakje, is de lengte van 40 voet. Normaal is dit type visaak 7 à 8 meter lang. De grotere gingen tot 32 voet, ruim 9 meter. Met 40 voet, meer dan elf meter, is de 'Miclou' een uitzondering. Bij mijn weten is er slechts één visaak voor het binnenwater gebouwd van 40 voet en wel bij Van der Werff in Drachten.

De nieuwe eigenaren hebben de aak laten opknappen en het schip haar eerste naam (`Neeltje') terug gegeven.

Bovenstaande aak is niet zomaar een schip. Ze heeft jaren een verborgen leven geleid vol misverstanden, terwijl de eigenaren van de aak voortdurend op zoek waren naar haar ware aard. Dat lijkt niet zo moeilijk, zou je denken, maar in werkelijkheid kan dat bijna onuitvoerbaar zijn als er geen historische gegevens bewaard zijn gebleven. Zo kwam het, dat deze aak jarenlang als 'boeier' over het water ging. Dat idee was gebaseerd op de verfijnde bouw van het schip en de fraaie houten opbouw en betimmering. Verfijnde bouw, want de kop en de kont zijn opgebouwd uit zes smalle gangen die keurig aansluiten op de voor- en de achtersteven. Dat zie je alleen bij een luxe jacht. Het schip werd in 1978 'ontdekt' door Harry de Vries en diens zwager Rein van den Berg, beiden uit Friesland. Het lag zwaar verwaarloosd in een haventje te Maldon (Essex), aan de Engelse oostkust. Zij zagen de fraaie lijn van deze platbodem en kochten het schip. Met een viskotter uit De Lemmer werd 'de boeier' opgehaald, waarbij het scheepje op de Noordzee dreigde te zinken vanwege lekkage. In De Lemmer werd het schip op het droge gezet en kon het gerestaureerd worden.

Lees het hele verhaal van Dirk in onze rubriek "Verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven".

Van sommige oude schepen is de geschiedenis vrij nauwkeurig beschreven. Van begin tot het einde, of als ze nog varen, tot het heden. Vooral bij voormalige werkscheepjes is dat minder vaak het geval dan bij jachten, hoewel de ‘witte vlekken’ in de geschiedenis bij jachten evenmin te verwaarlozen zijn. Op de foto zien we een visaak op de Langweerder Wielen. De mannen op de aak kennen de geschiedenis van de aak, maar waarom zouden vissers die geschiedenis opschrijven? Zij gebruiken het schip totdat het niet meer voldoet en dan wordt het verkocht. Vele jaren later kan zo’n visaak verbouwd tot jacht in het bezit komen van een watersporter die wel nieuwsgierig is naar dat verleden en die de geschiedenis van zijn scheepje tracht te achterhalen. Bij dit aakje is dat met vallen en opstaan gelukt en verliep dat ook nog eens zo bijzonder, dat het een ‘verhaaltje’ waard is.

Lees het hele verhaal van Dirk in onze rubriek "Verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven".