Neptunus

Bovenstaande pagina is onderdeel van het Nederlandsch Jachtregister 1924-1925, een uitgave van A.N.W.B. Toeristenbond voor Nederland in 1925.

Een aantal opmerkelijke ronde jachten werd ooit gebouwd op de werf "Kromwâl" aan de Frane kervaart nabij Britswerd. Deze scheepswerf, die meer dan 260 jaar ter plaatse heeft bestaan, werd geliquideerd na het overlijden van de laatste werfeigenaar, Ids Gerbens van der Werf in 1967. De hier vermelde bijzonderheden danken wij aan diens zoon, de heer A. van der Werf te Culemborg. 
Het is een gelukkige omstandigheid, dat de nazaten van Ids van der Werf de nog bestaande werfboeken en een groot aantal andere bescheiden, die betrekking hebben op de periode na 1900, aan het Fries Scheepvaart Museum hebben afgestaan, waardoor wij in staat waren een indruk te krijgen van de in die periode gebouwde houten ronde jachten. Het blijkt, dat tussen 1909 en 1921 dertien `zeiljagten' van stapel zijn gelopen, waaronder met zekerheid

• 4 tjotters, drie van 4,80 m en één van 4,70 m lengte
• 4 Friese jachten, twee van 5,75 m en twee van 6,00 meter
• 1 boeier van 8,00 meter.

De boeier en de twee grootste Friese jachten werden gebouwd in opdracht van de heer P.B.W. Kersten, eigenaar van de "Nederlandsche Wa­penhandel" v/h Joh. Munts te Amsterdam. Van deze schepen zijn lijnentekeningen bewaard gebleven (gesigneerd S. v.d. Werf, Britswerd) en ook de bestekken en de aannemingsover­eenkomst, met daarin de overeengekomen prijs.

Van de 6 meter lange tweelingjachten gebouwd voor de heer Kersten, is veel meer bekend. Deze moet ze, en waarschijnlijk ook de gelijktijdig voor hem gebouwde boeier 'De Greate Bear', hebben beschouwd als speculatieobjecten. Uit verslagen van wedstrijden blijkt namelijk, dat reeds in 1921 het jacht "Henriëtte" eigendom is van W. de Hoop te Rotterdam en de "Hermanna" in 1922 van A. Broeders, eveneens te Rotterdam. Dit blijkt ook uit het Nederlandsch Jachtregister van 1924-­25, waarin tevens de door de KVNWV uitgegeven zeilnummers staan vermeld, respectievelijk OD11 en OE32.

Slechts één van deze jachten bestaat heden nog; onder de naam "Neptunus" wordt het als museumstuk bewaard in de schepenhal van het Zuiderzee Museum te Enkhuizen.

Archief van de werf in Britswerd in het Fries Scheepvaart Museum

Onder de archivalia van de Kromwâl-werf, die in het Fries Scheepvaart Museum worden bewaard, bevinden zich ook ontwerptekeningen van het snijwerk voor bedel- en hennebalk van de voor Kersten gebouwde jachten, zie bijgaande afbeeldingen. Vergelijken wij deze tekeningen met de foto's, die wij aan boord van de boeier "Lytse Wytske" hebben genomen van het daarop overgezette snijwerk, dan blijkt hieruit ondubbelzinnig de identiteit van het jacht waarvan dit snijwerk afkomstig is. Exact hetzelfde snijwerk is ook aanwezig op het jacht "Neptunus", dat in het Zuiderzee Museum wordt bewaard, zodat dit inderdaad het zusterschip is van het in Zoutkamp aan zijn einde gekomen jacht. Interessant in dit verband is nog het volgende: De heer A. van der Werf te Culemborg vertelde ons van zijn vader te hebben gehoord, dat het snijwerkmotief was overgenomen van een heel oud Fries jacht, dat op Kromwâl was gesloopt.

De 'Neptunus', gebouwd als 'Harmanna' in "Het Friese jacht"

Zoals gezegd, de twee jachten van 6 m lengte, die op Kromwâl zijn gebouwd voor de wapenhandelaar Kersten, vinden wij terug in het Ne-derlandsch Jachtregister onder de namen "Henriëtte" en "Hermanna". Als eigenaren staan vermeld respectievelijk de heren W. de Hoop en A. Broeders, beiden woonachtig te Rotterdam. De thuishaven is de Rotterdamsche Zeilvereeniging. Welke van deze twee zusterschepen uiteindelijk in Enkhuizen terecht gekomen is, hebben wij niet met zekerheid kunnen achterhalen, ten eerste, omdat de naam is gewijzigd en ten tweede, omdat wij niet weten van wie de voorlaatste eigenaar, de heer C. Breedt Bruijn te Wormerveer, de "Neptunus" heeft gekocht. Wij vermoeden echter, dat het het jacht "Hermanna" moet zijn geweest en wel op grond van het volgende.

'Harmanna' is waarschijnlijk 'Neptunus'

De heer Breedt Bruijn vervulde een administratieve functie op het kantoor van de meelfabriek Wessanen-Laan te Wormerveer. Hij was daar hoofd van de afdeling transport en regelde o.a. de verscheping van graan vanuit de Rotterdamse haven naar de fabriek en omgekeerd het vervoer van meel naar de bakkerijen aldaar. Anderzijds bezat de heer Broeders, eigenaar van de"Hermanna", een aantal broodbakkerijen in Rotterdam. Hij zal zeker relaties hebben gehad met de meelfabriek. Het ligt zelfs voor de hand te veronderstellen, dat de heren Breedt Bruijn en Broeders elkaar kenden, gezien de functie van eerstgenoemde. De heer Breedt Bruijn was een fervent watersporter en reeds in het bezit van een Fries jacht. Het Nederlandsch Jachtregister van 1924-25 vermeldt zijn naam als eigenaar van een 'tjotter' genaamd "Neptunus" met afmetingen 5,80 x 2,40 meter, gebouwd in 1889. 

A. Broeders verkoopt het jacht

Van dit jacht, dat toen reeds 30 jaar oud was, bezit de familie nog een foto uit 1921 met de eigenaar en zijn echtgenote aan boord. Toen nu in 1928 de amper 10 jaar oude "Hermanna" te koop werd aangeboden, zal dit niet aan de heer Breedt Bruijn zijn ontgaan. Naar een mededeling van zijn zoon de heer C. Breedt Bruijn te Leusden, kwam zijn vader in 1929 in het bezit van het in Britswerd gebouwde jacht. De naam "Neptunus" werd meegenomen naar de nieuwe aanwinst. Een sluitend bewijs, dat deze "Neptunus" identiek is met de "Hermanna" van Broeders is er niet, aangezien de heer Breedt Bruijn Jr niet kon vertellen van wie zijn vader het jacht had gekocht.

Feesten en wedstrijden

Wat de vroegste historie van de "Hermanna" betreft, de heer Broeders moet dit jacht tenminste vanaf 1922 reeds in bezit gehad hebben, mogelijk al vanaf 1920, zoals blijkt uit vermeldingen in verslagen van zeilwedstrijden in de tijdschriften "De Watersport" en "Ons Element". Het was bij de KVNWV als wedstrijdjacht geregistreerd onder nummer OE32, zoals blijkt uit het Nederlandsch Jachtregister (in het archief van de KVNWV vonden wij geen vermelding). In 1926 neemt de "Hermanna" met andere ronde jachten deel aan de feesten ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van zowel de Koninklijke Roei- en Zeilvereeniging "De Maas" als de Dordrechtsche Roei- en Zeilvereeniging, waarbij o.m. op de Nieuwe Maas zeilwedstrijden werden georganiseerd. Bijgaande foto geeft hiervan een beeld. Ook in 1927 wordt de "Hermanna" nog als deelnemer aan wedstrijden genoemd, maar dat is dan haar laatste actieve jaar in de Rotterdamse contreien.

Eigen aangepast schiphuis

De heer Breedt Bruijn Jr vertelde ons nog de volgende bijzonderheden. De "Neptunus" kreeg te Knollendam een schiphuis, waar het met staande mast kon liggen ! Het schip is daar eenmaal door de bliksem getroffen, hetgeen schade aan mast en mastkoker veroorzaakte. De heer Breedt Bruijn liet toen een bliksemafleider maken, die met een vlaggelijn boven de top van de mast werd gehesen en via een geïsoleerde metalen draad was verbonden met een loden plaat op de bodem van het water. Het voordek werd verhoogd en het boeisel van spuigaten voorzien om in de kuip minder last van buiswater te hebben. Het jacht werd intensief gebruikt. Elk vaarbaar weekeind van april tot november werd er gezeild. Grote vacantietochten werden gemaakt; één daarvan voerde vóór de Tweede Wereldoorlog via de grote rivieren helemaal tot aan Arnhem en dat alles zonder motor.

Zuiderzee Museum Enkhuizen

Na 27 jaar trouwe dienst koopt dan in 1956 het Zuiderzee Museum in Enkhuizen het jacht voor zijn verzameling oud-vaderlandse schepen en jachten. Het komt aanvankelijk te liggen naast de Jouwster boeier "Sperwer" in de Oosterhaven en krijgt na de bouw van de overdekte schepenhal aldaar een plaats. Het Zuiderzee Museum heeft later het voordek weer op de originele hoogte teruggebracht. Op een van de foto's is te zien, dat de bedelbalk aan de onderzijde ingekort is geweest.

Technische gegevens

Hoofdafmetingen

• Lengte over de stevens    6,04 m
• Grootste breedte over de berghouten    2,87 m
• Holte op het grootspant    1,16 m
• Zeiloppervlak: Grootzeil + fok    36,4 m2

Bijzonderheden

• geen kielbalk
• over de gehele lengte licht gepiekt
• vlaktilling 13 °
• kielgang + 7 huidgangen
• laag voordek met bedelbalk
• snijwerk op bedel- en hennebalk, kluisborden en beretanden
• roer bekroond met eenvoudige klik

Kenmerken

De kenmerken van dit jacht (die we ook terug-vinden bij de twee bewaard gebleven boeiers) zijn:

• Hoge en bolle kop
• Naar verhouding zeer grote breedte en holte Forse zeeg
• Vol achterschip
• Opmerkelijk houtsnijwerk aan bedelbalk en hennebalk.