Pallieter

In 1878 kocht Jacobus Johannes Beekhuis molen “De Hoop” in Sneek. Deze molen stond aan de Waterpoortgracht, tegenover waar nu de werf van Van der Meulen is gevestigd. Beekhuis produceerde daar zeemleer. Sinds de 15e eeuw was hier al een “vellebloterij” gevestigd. De molen is in 1910 afgebroken.
De gebroeders De Jong kregen in 1906 opdracht tot de bouw van de tjotter die 'Pallieter' zou gaan heten. De opdrachtgever was Jacobus Johannes Beekhuis of zijn zoon Willem Beekhuis. Het is niet bekend of de tjotter in de beginjaren tot 1910 nog is gebruikt voor het vervoer van de lederen zemen en of het schip oorspronkelijk voor dit doel is gebouwd.

Willem Beekhuis was apotheek houdend huisarts. Hij gebruikte de tjotter voor het bezoeken van patiënten In die tijd was het vervoer over water veruit het handigste. De vaarwegen waren rijkelijk aanwezig, de landwegen bijna niet. Willem Beekhuis had een kist waar alle medicijnen en andere benodigdheden in zaten. Deze paste geheel in de achterbank. Samen met de heren Ham en Duursma zeilde Willem ook wedstrijden. Tot 1923 kwamen ze regelmatig voor in uitslagen van de Sneeker Zeil Club met zeilnummer OF47 (rood). Dat deze nummers en letters rood waren betekende dat de meting plaats had gevonden in Friesland onder de verantwoording van de NNWB.

Na het overlijden van Willem Beekhuis werd de Pallieter door de erven verkocht aan S.J.Olij en L. van der Wey. Helaas is het exacte jaar niet te traceren. Vermoedelijk 1928 want in dat jaar staat de Pallieter met zeilnummer OF 47 weer in deelnemerslijsten van de NNWB en de SZC met als stuurman S.J. Olij of L. van der Wey. Simon Johan Olij was een actief watersporter. Hij was mede oprichter van de SZC (De Sneeker Zeil Club) en de NNWB (De Noord Nederlandse Watersport Bond).

Zoals hiervoor al beschreven verhuisde de “boot” mee naar de Zaanstreek en bleef tot het eind van de jaren zestig in de familie.

De Olij’s kwamen oorspronkelijk uit de Zaanstreek. In de tweede helft van de negentiende eeuw “emigreerde” de familie naar Friesland. Johannes Olij begon in De Lemmer een boerderij annex stalhouderij/café aan de Buorren. Hier zag in 1874 Simon Johan Olij het levenslicht. In 1882 vertrok  een gedeelte van de familie, waaronder Simon Johan, naar Sneek. Zijn oom bouwde daar aan het Zomerrak/Houkesloot een korenmolen: “De Windlust”. Door de Olij’s werd hier koren en kaneel gemalen. Tevens produceerden ze veekoeken. Voor het vervoer van deze producten hadden ze diverse zeilbootjes. Op 5 december 1914 brandde de molen tijdens een storm helemaal af, alleen het molenhuis bleef overeind. Zelfs nu nog. Nadat de molen was afgebrand, begon Simon Johan samen met L. van der Wey een kleine scheepswerf. Eind jaren twintig werd door de “Pallieter” aangekocht. Een tjotter van ruim vijf meter lang en ongeveer twee meter breed gebouwd in 1906 door de gebroeders De Jong in Heeg.

Toen de familie Olij in de crisistijd van de jaren dertig terug verhuisde naar de Zaanstreek, ging “de boot”, zoals het schip binnen de familie bekend stond mee naar de andere kant van de net afgesloten Zuiderzee. De Pallieter bleef in de familie tot het eind van de jaren zestig.

In 1966 kwam de tjotter in handen van H.W. van Kimpen. Deze had een werfje op de Zaanse Schans te Zaandijk. Van Kimpen verhuisde in 1970 met werf en tjotter naar Dedemsvaart. Het onderwaterschip zat toen al in het blik. De tjotter kreeg ligplaats bij Wolter Huisman te Ronduite.

In 1973 werd Bouke de Vries uit Medemblik eigenaar. In 1975 haalde hij al het blik van het onderwaterschip en zette het in de polyester. Hij gaf haar de naam Aurora en liet haar inschrijven bij het Stamboek van de Stichting Ronde en Platbodemjachten. Ze kreeg plaquettenummer 813 toegewezen. Na deze “restauratie” kreeg ze ligplaats in Elahuizen aan de Fluessen.

In 1979 was de Aurora weer te koop en kwam in handen van W. ter Veld uit Loosdrecht. Deze voer de tjotter tot er niet veel meer dan brandhout restte.

Tjotter 'Aurora' gered: De 'Pallieter' boven water

Toen ik (Jan Brilleman) dit in het vroege voorjaar van 2004 hoorde, draaide mijn maag om. De 'Aurora' is een tjotter van 5,20 meter lang en 2,05 meter breed. Ze zou in 1915 zijn gebouwd door de gebroeders De Jong in Heeg. Te weten Berend (1859 - 1921) en Michiel (1867 - 1940).

Dr. Ir. J.Vermeer omschrijft de 'Aurora' in het boek “Tjotters en Boatsjes” als een “elegante boot”. Het is een schip zonder enige opsmuk. Geen snijwerk op de bedel- en hennebalk. Ook de kop van het roer en het boeisel bevatten geen snijwerk. Mijn interesse was gewekt. Tijd voor Aktie. Een tjotter in de kachel anno 2004! In mijn ogen valt dat onder de noemer culturele misdaad.

Na wat heen en weer bellen, wachten en bellen, stond ik half mei 2004 op de stoep bij de eigenaar van de tjotter, waarboven het zwaard van Damocles hing: De heer Ter Veld in Breukelen. De tjotter lag in een schiphuis in Loosdrecht en wat ik daar zag was één groot drama. De eens statige elegante tjotter was in verregaande staat van verwaarlozing. Fok en Grootzeil lagen nog in het schip en zaten onder de spinnenpoep. Mast en giek lagen naast de mik en alles was vies en smerig. Van binnen en buiten zat ze in de polyester. Ze had zowel letterlijk als figuurlijk haar doodskleed al aan. Toen ik aan boord stapte voelde ik meteen een contact en dacht: “Tjotter, jij gaat niet in de fik”.

Twee weken later belde de heer Ter Veld, dat het schip opgetuigd en zeilkaar was. Ondertussen was Charles Koek, van het Friese jacht Willemijntje, ook gaan kijken en gaf me de opbeurende boodschap: “Alleen de rondhouten en de zeilen zijn nog goed”. Na wat loven en bieden werd ik op 8 juni 2004 toch eigenaar van een paar goede rondhouten en zeilen. De tjotter zelf had wat aandacht nodig, hetgeen uiteindelijk uitmondt in een complete restauratie.

Pompen

Na alle zwarte en dus verrotte bladeren eruit te hebben geschept en al het water naar de goede kant van de pomp te hebben gepompt, waren we klaar voor vertrek richting Amsterdam. We hadden een prachtige dag uitgezocht: regen, onweer en harde wind. Dit had het voordeel dat het niet al te duidelijk werd, wat lekwater was en wat regenwater. De hele tocht van Loosdrecht naar Amsterdam via Weesp en Diemen moest er worden gehoosd.
In Amsterdam hebben we de tjotter bij de werf op het Prinseneiland op de buitenhelling drooggezet en kon de eigenlijke reddingsoperatie beginnen.

Bet-over-grootvader

Een paar dagen later was ik de mast aan het kaal krabben, toen ik iemand heel verbaasd hoorde zeggen: “Daar ligt de boot van mijn bet-over-grootvader”. Het was een jonge man genaamd Olij uit Amsterdam. Hij wist te vertellen dat zijn familie jarenlang met dit schip had gevaren. Het was gebruikt geweest voor “Nut en Nocht”, beroep en plezier. Uiteindelijk heb ik middels een flink gesprek het wel een wee van de familie Olij kunnen achterhalen en de rol die de tjotter daarbinnen heeft gespeeld.

Aanname: de 'Aurora' en de 'Pallieter' één en hetzelfde schip

De heer Vermeer heeft gelijk. Eigenlijk is de geschiedenis van de Aurora niet bekend. In de werfboeken komt deze tjotter niet voor. Ook het Nederlandsch Jachtregister van 1924/25 zwijgt in alle talen. Pas in 1975 komt een tjotter met de naam Aurora in beeld als het wordt aangemeld bij de SSRP (Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten). Als we de jaartallen bekijken en we nemen de herkenning van van de heer Olij jr. erbij, dan zouden we tot een gevolgtrekking kunnen komen. Heel voorzichtig zouden we dan aan kunnen nemen, dat de Aurora en de Pallieter één en hetzelfde schip is. De heer Vermeer beschreef in zijn “Tjotters en Boatsjes” de mogelijkheid al, maar had toen weinig houvast.

De foto's van de restauratie door Ivor van Klink m.m.v. Jan Brilleman

Sinds 1 januari 2006 heet de tjotter weer “Pallieter”.

In het SSRP jaarverslag 2006 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:
Het verloop van de door Ivor van Klink in Makkum uitgevoerde algehele restauratie van de tjotter Pallieter (voorheen Aurora) is door eigenaar Jan Brilleman in een uitgebreid verslag vastgelegd. Ook is veel onderzoek gedaan naar de historie van het schip, waarbij het leuk is dat er een link is tussen de historie en de restauratie.

Eerste eigenaar Willem Beekhuis was apotheekhoudend huisarts en zou de tjotter gebruikt hebben om patiënten te bezoeken. Een kist met medicijnen e.d. werd in de stuurdoft opgeborgen. Het uitzonderlijk brede luik in de stuurdoft is bij de restauratie gehandhaafd. Een open deur is dat zowel over smaak als over authenticiteit kan worden gediscussieerd: als het op het schilderen van varende monumenten aankomt kunnen beide discussies tegelijk spelen: De eigenaar van de Pallieter gaf zelf in zijn verslag al aan dat de donkere kleur die het blanke hout heeft gekregen wel wat stof doet opwaaien. Onafhankelijk van oordelen over de kleur van de Pallieter is het interessant om eens af te vragen of de ‘blanke jachten’ vroeger net zo licht waren als tegenwoordig.

Oude foto’s lijken te laten zien dat het blanke werk tamelijk donker was. Ook het sporadische oude blank gelakte werk is doorgaans donker, maar dat kan natuurlijk ook door verkleuring en laagopbouw zijn gekomen. De Pallieter stimuleert in ieder geval de discussie en wie weet geeft het aanleiding tot nader onderzoek. Tot slot is vermeldenswaardig dat de huid van de Pallieter boven de waterlijn met spijkers op de inhouten bevestigd is. Stuk voor stuk zijn de ronde koppen van de bronzen nagels vierkant geslagen om het authentieke uiterlijk te bereiken. De spijkergaten zijn als vanouds met stopverf afgesmeerd.

In het SSRP jaarverslag 2007 wordt melding gemaakt van de volgende tewaterlating:
In een sfeervolle loods op het Prinseneiland in Amsterdam kwamen vele bekenden op 21 april 2007 de familie Brilleman feliciteren met hun herboren tjotter 'Pallieter'. De aanwezigen kregen een zeer lezenswaardig boekje over de historie en restauratie van de 'Pallieter' (ex 'Aurora') uitgereikt. Met een ligplaats voor het clubhuis van W.V. Nieuwe Meer is de 'Pallieter' inmiddels een welkome aanvulling van wedstrijdvelden op Hollandse Plassen. Overigens wordt een aanzienlijk aantal ronde jachten van de Hollandse Plassen dezer jaren grondig onder handen genomen: naast de 'Pallieter' ook de 'Frans Naerebout', de 'Hommel' en 'Lutjepotje'.

In 2013 kreeg het Stamboek de beschikking over uitgebreide documentatie van de tjotter 'Pallieter' en daarbij een uitgebreid fotoboek van de restauratie van de tjotter. Een waardevol document met als doel het meest belangrijke te digitaliseren en de resultaten te publiceren op de website van de SSRP. Gerard ten Cate heeft in de winter van 2013/2014 veel tijd besteed aan de transcriptie van de, door Jan Brilleman, met de pen geschreven geschiedenis van de tjotter. Daarnaast heeft hij de belangrijkste foto's van de restauratie gedigitaliseerd. Het resultaat staat hieronder.

Met medewerking van Jan van Wijlen en Jelmer Kuiper

Op het Rond- en Platbodempaviljoen van Boot Holland 2014 stond de 'Pallieter' uitgereid te pronken.