2017 nummer 12: De Staverse jol en andere kleine scheepjes
Wat er allemaal ooit is vastgelegd ....
De foto stamt uit 1965 en is gemaakt door Theo Kampa. Een eskader Staverse jollen zeilend tijdens de Stamboek Reünie in Lemmer. Deze foto is ook terug te vinden op onze website en het Instagram account van de SSRP (stamboekssrp). In het Nederlandsch Jachtregister van 1924-1925 staat een opsomming van veel, op dat moment in Nederland varende pleziervaartuigen. Veel, niet alle, want er zijn de nodige uitzonderingen bekend, die niet opgenomen zijn. Het is een bron voor historisch onderzoek. Veel schepen die in het Stamboek zijn opgenomen zijn er in terug te vinden.
De heer Vermeer heeft voor zijn boeken het Jachtregister nageplozen op alle tjotters, boeiers en Friese jachten. Voor zover bekend is er nog nooit een diepgaande beschouwing of een analyse gemaakt aan de hand van de gegevens, die in het Jachtregister zijn opgenomen. Er is altijd naar individuele vermeldingen gekeken.
Ronde en Platbodemjachten in het Register 1924-1925
Voor het Stamboek hebben we een overzicht gemaakt van alle (mogelijke) Ronde en Platbodemjachten, die in het register voor komen. We hebben er 468 geteld. Mogelijke, want er worden nog wel eens type aanduidingen gebruikt waar we nu vreemd tegen aan kijken. Wat is een Lemster jol of een Hindeloper jol? Zijn dit Staverse jollen? Of is het een type aanduiding, die hun eigenaren er toen aan hebben gegeven? Het is onduidelijk. Wat is bijvoorbeeld een botteraak of een botaak? Je weet niet altijd over welke type schip er werkelijk wordt gesproken en er staan overduidelijk fouten in.
Wanneer je naar de Ronde en Platbodemjachten kijkt vallen er bij een eerste beschouwing een aantal zaken op:
- Heel veel tjotters staan geregistreerd met eigenaren, die in of bij Rotterdam wonen.
- De Lemsteraak komt maar weinig voor. De meesten daarvan hebben dan ook nog eens een ligplaats in de Veerhaven bij de Koninklijke Roei- en Zeilvereniging De Maas. Eveneens in Rotterdam.
- Heel veel wedstrijdschouwen van 4.75m, 5.50m en die van 6.25m hebben een ligplaats in “het lage midden” van Friesland. In het gebied zo ruwweg tussen Grouw en Sneek.
- De naam van Eeltje Holtrop van der Zee als bouwer van ronde jachten komt in het jachtregister niet voor. De naam van zijn zoon Auke wel. Alle Van der Zee schepen zijn aan hem toegeschreven. Eeltje was blijkbaar uit het collectieve geheugen verdwenen. Publicaties van de oud stamboekbestuurders Van Waning, Van Slooten en Huitema hebben hem weer uit de vergetelheid getrokken.
- En, van de 486 schepen, zijn 35 getypeerd als Staverse jol. De Hindeloper jol en de Lemster jol heb ik gemakshalve hier maar bij gerekend. Qua genoteerde afmetingen zouden ze een Staverse jol kunnen zijn. Hier is geen verder onderzoek naar gedaan.
Van beroep naar plezier
Op zich is het natuurlijk heel verklaarbaar dat juist deze scheepjes wanneer ze niet meer bruikbaar waren voor de visserij aangepast werden voor de pleziervaart. Ze waren goedkoop en ook toen waren het evenals nu plezierig hanteerbare scheepjes. Hun lengte lag toen vaak ergens rond de zes meter. Vaak waren ze van hout maar ook waren er van staal. Als jacht werd er vaak een kajuit geplaatst. Later zijn er zelfs Staverse jollen van wel negen meter ontworpen.
Vanaf 1967 organiseerden de jolleneigenaren zelf een reünie in Stavoren. Toen de belangstelling hiervoor afnam heeft de Regionale Friese Reünie de Staverse jol een plek gegeven in haar programma. Jaarlijks geven hier een aantal jollen acte de presence. Vaak hebben ze een kajuit. Tijdens de visserijdagen in Workum varen er jaarlijks een aantal mee die na afloop met vis aan de afslag komen. Deze varen als visserman. De Staverse jollen kom je bij een paar behoudsorganisaties tegen. Binnen het Stamboek zijn er de nodige opgenomen, maar ook bij de Vereniging Botterbehoud en de Landelijke Vereniging tot Behoud van het Historisch Bedrijfsvaartuig kun je ze vinden.
Jachtontwerper J.K. Gipon was erg gecharmeerd van de Staverse jol. Hij heeft de nodige houten jollen opgemeten en getekend. De werf van Kooijman en De Vries heeft de nodige nieuwe jollen gebouwd naar ontwerp van de heer Gipon. Voor zich zelf had hij een kleine visserman Staversejol (5.20m) ontworpen, waar hij mee in de Biesbosch voer. Een scheepje met een bolle kop. Toen hij later naar Balk in Friesland verhuisde en met zijn jol op het Slotermeer ging zeilen, bleek deze kop te bol te zijn voor de golven, die daar konden lopen. Hij heeft met deze ervaring later een aanpassing in dat ontwerp gemaakt door er een iets slanker voorschip bij te tekenen. Of er jollen met deze aanpassing zijn gebouwd is ons onbekend.
Natuurlijk zijn er meerdere ontwerpers en werven geweest die Staverse jollen hebben getekend en gebouwd. Dirk Huizinga heeft hier uitgebreid over gepubliceerd. Wie zijn boeken over de Staverse jol wil lezen, kan ze downloaden en ze kunnen als PDF document makkelijk worden geprint. Dirk Huizinga heeft mede hiervoor in 2013 de Van Waningprijs van de SSRP gekregen.
Alle vlugschriften "Behoud(t) het Goede" zijn in de SSRP-website verzameld in "Uit het Stamboek - Behoud(t) het goede" in onze verhalenbundel "Goed" Gebundeld.
Hierin bundelen we ons maandelijkse vlugschrift "Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede"; de verhaaltjes over maritieme zaken uit het dagelijks leven van Dirk Huizinga en onze Stamboekbijdrages in de Spiegel der Zeilvaart.