MD3

Het Visserijregister, dat 40.000 kaarten telt, is te bekijken op zuiderzeecollectie.nl. Alle kaarten gescand en inmiddels is meer dan de helft overgetypt. Al deze scans en data zijn op zuiderzeecollectie.nl te bekijken en te doorzoeken.

Met heel veel plezier las ik het artikel over de Lemsteraak "Nettie" in uw nr. 2 van deze jaargang. (Overigens: ik ben altijd blij als uw blad weer met de post binnenkomt.) Maar het stuk over de "Nettie" riep ineens een hele oude herinnering in me op die ik aan u mee wil delen, naar aanleiding van een aan het eind van mijn brief te doen verzoek.
In 1947 was ik als jurist voor civiele zaken werkzaam op het Ministerie van Oorlog, nu departement van defensie. Op een dag in het voorjaar of de zomer van dat jaar verscheen aan mijn bureau een majoor van de genie. Hij vertelde, dat hij voor de oorlog officier was geweest van het toenmalige corps pontonniers en torpedisten (na de bevrijding opgegaan in de genie) en dat tot zijn materieel twee grote zeilende schokkers hadden behoord. Die waren natuurlijk in handen van de bezetters gevallen. Nu was hem ter ore gekomen dat die schokkers in het bezit waren geraakt van vissers aan de Moerdijk en hij vroeg zich af of daar niet een onrechtmatige transactie met de bezetters aan ten grondslag zou liggen, zodat de schokkers waar hij blijkbaar erg op gesteld was geweest, teruggevorderd konden worden.
Wel, dat was iets wat me heel erg aansprak Ik heb van jonge leeftijd af gezeild en was erg épris geraakt van ronde en platbodemschepen. Ik heb dadelijk een zgn. staffcar gerequireerd, a.h.w. een bestelauto ingericht als een kantoortje, met tafel, stoelen, kastje en een klein tafeltje met stoel voor een typist. Ik nam een sergeant-schrijver mee die ook de auto bestuurde. Zo ben ik langs de havens aan het Hollands Diep gaan rijden op zoek naar de schokkers van de majoor. Er waren meer schokkers in gebruik bij vissers, maar op aanwijzing van Moerdijkers en Lage Zwaluwers „vond" ik de schepen die ik hebben moest. Ik was verschillende „instanties" afgegaan en ik hoorde inwoners, vissers, die me konden vertellen in mijn rijdende kantoortje wat ze van de transacties met de bezetter wisten en dat was nogal wat. Men wist in die dorpen alles van elkaar en wie in de oorlog goed geweest was, zoals we dat noemden, wilde anderen die zich met de bezetter hadden ingelaten en als dubieus werden beschouwd niet dekken.
Ik heb alle verklaringen behoorlijk laten opschrijven en ondertekenen. De bezitters van de schokkers kreeg ik niet te pakken, die waren aan het vissen. Maar ik had genoeg en ben met alles naar mijn bureau teruggekeerd. Vervolgens heb ik voor de Staat een verzoek ingediend bij het toentertijd bevoegde gerecht om teruggave van de schokkers. Ik kon dat zelf doen, voor een procedure van dien aard was een procureur niet vereist. Zelf was ik een tijd advocaat en procureur geweest, maar in die tijd was ik niet als zodanig ingeschreven. De vissers voerden verweer, door middel van een advocaat. Tot pleidooien toe. Ik deed alles met buitengewoon veel plezier, omdat ik graag de schokkers wilde redden voor de majoor, nog afgezien van het rijksbelang. Dadelijk na de pleidooien verliet ik het ministerie om een andere betrekking te aanvaarden. Maar toen ik daar een week of zes bezig was, verscheen een briefkaart van mijn oude ministeriecolle ga's met de tekst: „Je hebt je schokkers terug!" Enorm plezier, dus.
Nu, na het lezen over de 'Nettie' en de torpedisten, ben ik nieuwsgierig geworden naar de verdere lotgevallen van mijn schokkers. Er zijn bijna 50 jaar verstreken. Zou er iemand zijn, die het weet? Zouden er lezers van uw blad zijn die weten waar twee zeilende schokkers van de genie die in 1947 nog aanwezig waren, gebleven zijn? Een recherche, beginnend bij het departement van defensie en dan verder lijkt mij wat boven mijn krachten te gaan. Welke namen de schokkers droegen weet ik niet meer.

Mr. A. W. Thöne uit Epe

In antwoord op de brief in SdZ 1994 nr. 4 reageer ik op de brief van mr. A.W. Thöne te Epe.
Er zijn vier schokkers geweest.

• De eerste is door mijn opa Willem Brandt gekocht in 1922 en had als nummer KL6. Het schip is later in de Bruine Vloot terecht gekomen als MD3 in Enkhuizen. Op de KL6 heb ik van mijn 15 tot 25ste jaar gevaren.
• De tweede schokker is de KL23 en is bergingsvaartuig op het kanaal van Eindhoven.
• De derde was de KL26 en de laatste thuishaven was Lauwersoog.
• De laatste was de "Witte Olifant" en had het nummer KL11.

De andere schokkers waren Urker schokkers, ze waren van hout. 

Tot slot heeft de heer Frits Loomeijer een paar jaar geleden in Schuttevaer een artikel over de vier schepen geschreven.

L. Kooijman, Den Oever

Na 52 jaar gaat de MD3 de rommelhoek verlaten. Ze gaat terug naar Middelharnis (MD), waar ze oorspronkelijk ook vandaan kwam. Het bijna 18 meter lange schip wordt van een stichting die het schip in de oude glorie wil behouden.

Henk Hortensius (1945) is een heel bekende charterschipper in Enkhuizen. Zijn schokker MD 3 vaart al vele jaren vanuit de rommelhoek. Henk vertelde graag prachtige verhalen, maar hij beleefde ze ook echt. Hij begon in de jaren ’60 in de visserij onder zeil, hij viste vanuit Marken op paling. Maar het zeilen was zijn leven, en dat zou het blijven. Hij ging na de visserij zeilen met gasten, eerst op de houten Volendammer kwak VD19, daarna op een waalschokker, de Baraban. Daarmee was Henk één van de erste charteschippers. In 1970 kocht Henk de schokker MD3. Henk heeft het schip uit de visserij gekocht. het schip viste met ankerkuil maar door de afsluiting van de Zeeuwse stromen hield deze visserij op. Henk heeft het schip zelf omgebouwd naar charterschip. In de zeventiger en tachtiger jaren voer hij regelmatig met het schip op zee, ze had het zeilnummer TSH29 (Tall ship Holland nr 29). De zeereizen waren voornamelijk tochten naar England, Helgoland en de Oostzee.

Naast schipper is Henk Hortensius ook blokkenmaker en smid geweest. Hij maakte prachtige houten blokken voor grotere schepen, van iepenhout met gesmeed beslag. Gedurende 25 zomers werkte Henk in het Zuiderzee Museum, waar hij met zijn boeiende verhalen vele toehoorders plezierde. Hij voer er als schipper en demonstreerde het vak van smid. De MD 3 voer in die tijd met verschillende inval schippers.
Twee jaar geleden moest Henk stoppen met varen nadat hij een hersenbloeding kreeg. Hierna is hij niet meer de oude geworden, zijn rechter been werkt niet goed meer en hij heeft geen controle over zijn rechter arm en hand. Om nog te zeilen met de zware schokker én het schip goed te onderhouden is teveel. Daarom is het mooi dat voor de MD3 nu een plek gevonden is waar ze met zorg zal worden behandeld. Eén van de bestuursleden van de nieuwe stichting heeft in zijn jeugd nog op de KL6 (nu MD3) gevaren.

De “schokker” MD3 viste vanaf 1956 tot 1968 op het Haringvliet vanuit Middelharnis. De MD3 is destijds eigendom geweest (1956-1970) van de familie Groen. Het schip werd in 1970 verkocht. De huidige eigenaar heeft het schip 50 jaar in zijn bezit gehad. Met de aankoop en de eerste kosten is een bedrag gemoeid van € 64.000. Doel is om de aankoop van de MD3 en daarbij de eerste kosten komend jaar en het jaar daarna te dekken met de verkoop van zogenaamde “Scheepsparten” zoals in het verleden in Middelharnis gebruikelijk was.

De serie Zeekoorts gaat over mensen die zeilen voor hun beroep. Henk Hortensius zeilde een leven lang op zijn torpedistenschokker MD3, maar verkocht het schip terug naar waar het vandaan komt: Middelharnis. Lijdt hij nog aan Zeekoorts? 'Na mijn pensioen ben ik weer gaan varen, nog een dikke tien jaar lang. Ik kon er niet genoeg van krijgen.'
`Toen ik begon met gasten was het nog rustig op het water. Ik voer nooit met meer dan twaalf gasten en daar zat van alles bij. Studenten, vriendenclubjes, een ploeg uitgetreden nonnen, een vrouwelijke rechter, een socioloog, homo's van alles. Alles kon en alles was prima, het was een vrijgevochten tijd, op het losbandige af. Als het mooi weer was lagen de vrouwen topless aan dek te zonnen, daar keek niemand van op, behalve een gelovige buurman die vond dat ik me dood moest schamen. Op de Oostzee was het ook nog vrijheid blijheid, al deden de Denen toen soms ook al moeilijk. Ik heb er nooit last mee gehad, maar Evert Verkerk, die met de Witte Olifant voer (eenzelfde torpedistenschokker als de MD3, red.) werd een keer aan de ketting gelegd in Svendborg. 's Nachts zaagde hij die gewoon door en vertrok met de noorderzon. Daar maakte hij geen vrienden mee, maar ach, hij scharrelde wel door.
In de jaren negentig kreeg ik ruzie met Caspar Mooyman van Zeilvaart Enkhuizen, die de boekingen verzorgde. Caspar wilde dat alles mooier en luxer werd. Ook de MD3 moest op de schop, maar daar had ik helemaal geen zin in. Uit kwaaiigheid ben ik ermee opgehouden en heb een zetschipper op het schip gezet. Zelf ben ik buitenbeslagblokken gaan maken in het Zuiderzeemuseum. Ook mooi, en ik was er ook aardig eigen baas.

Onlangs is de MD3 weer geactiveerd in het Stamboek, een oude, zogeheten Torpedistenschokker, waarvan tussen 1882 en 1908 vier ijzeren exemplaren zijn gebouwd. Deze schokkers weken behoorlijk af van de visschokkers die we kennen van de Zuiderzee. In januari 2022 heeft de Stichting Visserij Historie Middelharnis de MD3 in eigendom gekregen met als doel de geschiedenis van de visserij van Middelharnis onder de aandacht te brengen. Een belangrijke taak daarbij is het beheren en onderhouden van het varend erfgoed met behulp van vrijwilligers. Maar wat heeft een torpedisten-schokker te maken met de visserij? Dit type werd gebouwd voor het Korps Torpedisten, een onderdeel van de artillerie. Het doel van de schepen was om in de zeegaten van Zuidwest-Nederland elektrisch bediende mijnen neer te laten die vanaf de wal tot ontploffing gebracht konden worden. De torpedistenschokkers werden gestationeerd in Brielle. In 1872 was de Nieuwe Waterweg geopend.

Spiegel der Zeilvaart nummer 4 - Schokkers: honderden zijn er geweest

Hellevoetsluis – In het droogdok Jan Blanken ligt deze weken een prachtig oud schip, de Torpedo Schokker MD3. Een groep enthousiaste vrijwilligers werkt heel erg hard aan het opknappen van dit bijzondere schip. Onder de brandende zon wordt er geschrapt, geverfd en getimmerd.

Chris de Wit is liefhebber van oude schepen. Hij ligt met zijn varend erfgoed schepen vlak bij het dok in de haven. Toen hij een oude schokker het dok in zag varen kon hij zijn ogen niet geloven. “Dit is echt historie en het schip heeft hier ooit nog rond gevaren. Ik vind dat schepen die echt wat betekend hebben, veel aandacht verdienen. ”

Jan Jorissen, penningmeester en bevlogen lid van ‘Stichting Visserij Historie Middelharnis’ is het daar natuurlijk mee eens. “Dit is een uniek schip in een redelijk goede staat. Korps Torpedisten stond naast de marine en was opgericht om de zeearmen van Nederland te beschermen tegen vijanden. Het schip werd dan in een zeearm gesleept en legde de mijnen klaar, die in die tijd torpedo’s werden genoemd. Vanaf de wal werd uitgekeken naar de vijand en als het nodig was kon zo’n mijn opgeblazen worden en de vijand tot zinken worden gebracht. Boem”, zei Jan lachend. “In 1922 was dit systeem hopeloos achterhaald. Na het mijnen leggen kwam het schip in de visserij terecht. In 1953 kwam het schip in bezit van de familie Groen in Middelharnis. Het had een visserijnummer nodig en kwam zo aan de naam MD3. De MD3 werd gebruikt voor kuilvissen en voor de palingvangst.

In 1970 werd het schip gekocht door ene Henk Hortensius. Over die man kan ik wel honderd verhalen vertellen. Hij gebruikte het schip als charter en voer vanuit zijn thuishaven Enkhuizen naar Duitsland, Denemarken Zweden en Engeland. Toen Henk wat ouder werd is hij met zijn schip voor het Zuiderzeemuseum gaan varen. Op zijn 78e raakte hij invalide. Hij belde onze stichting of wij zijn schip over wilden nemen. Hij vond dat het schip terug hoorde in haar oude thuishaven, Middelharnis.

Op 22-02-2022 werd de koop beklonken bij de notaris. Met een paar mensen van onze stichting zijn we de dag erop met de auto naar Enkhuizen gereden. Met zeil en vliegwerk zijn we in 4 dagen naar Middelharnis gevaren. Het was een ijskoude tocht met heel veel hindernissen. Aan de kade van Middelharnis was de ontvangst hartverwarmend. Het was een bijzonder gevoel om vorige week het dok binnen te varen. Met ons historische schip door die enorme sluisdeuren heen was een fantastische ervaring. We hebben nu een hele enthousiaste groep vrijwilligers. Veel van ons zijn boven de 70 maar we werken nog als paarden. Het is een heel sociaal gebeuren.”