Mercurius

Bovenstaande pagina is onderdeel van het Nederlandsch Jachtregister 1924-1925, een uitgave van A.N.W.B. Toeristenbond voor Nederland in 1925.

Rondbladerende in oude jaarverslagen en notulenboeken der Koninklijke Zeilvereeniging Oostergoo, ontmoet ik tallooze wedstrijdverslagen uit lang vervlogen jaren. Welk een contrast moeten die wedstrijden hebben opgeleverd met onze huidige hoogtijdagen van de zeilsport, nu dikwijls meer dan tien klassen van start gaan en de groote klasse der 16 M.2-ers zelfs in drieën moet worden gesplitst.
Menig programma uit de vorige eeuw vermeldt slechts een onderlinge krachtmeting van „Boeyers en Jagten" met daarnaast nog een wedstrijd van beurt- en vrachtschepen en een enkele klasse „booten" van geringer afmetingen. „Boeijers en jagten", waarbij met jachten werden bedoeld de groote open ronde schepen. die in Friesland nog steeds als „friesch jacht" bekend staan en in Holland als groote tjotters zouden worden betiteld: met die twee woorden kon de geheele vloot vrijwel worden omvat.
Meer en meer zijn de boeiers en jachten van het wedstrijdtooneel verdwenen en nog slechts Oostergoo neemt jaarlijks geregeld een klasse dezer prachtige schepen in haar programma op. Want mooi zijn ze. Onvergelijkelijk mooi, deze statige ronde schepen met hun blinkend koper, hun beeldhouwwerk en hun gouden leeuwtjes op het roer. Maar langzaam en zeker verdwijnen ze: de zeilsport vond aanhangers in steeds wijder kring. de meeste beoefenaren verlangen het meer handzame, single-handed scherpe schip, dat in ieder geval zonder schipper gemakkelijk te bevaren is. En zoo is het aantal inschrijvers op Oostergoodag geslonken tot de drie getrouwen: de boeiers Albatros en Constanter en het jacht Mercurius. waarbij zich nog een enkele maal de Frisia voegt.
De rest is verdwenen: Argo en Tjet Rixt hebben motoren gekregen; de eigenaar der Maria is tot geen deelname aan wedstrijden te bewegen. de Hou Moed ligt al enkele jaren op het droge en is voor een zachte prijs te koop. Welke ondernemende kongsie jonge zeilers koopt eens dit prachtige schip om er mee op Oostergoodag te verschijnen? En mogen wij de OB22 die wij dit jaar herhaaldelijk op de Friesche meren zagen. daar ook eens verwachten?
Als gezegd: onder de drie getrouwen op den Oostergoo-wedstrijd bevindt zich de Mercurius en ik geloof niet te veel te zeggen, als ik beweer, dat het vooral aan het initiatief van den eigenaar, den heer R. Buisman te danken is, dat wij nog jaarlijks kunnen genieten van de start van onze echt-nationale schepen.

Toen Eeltje Holtrop van der Zee op 7 juli 1868 in zijn Dagboek aantekende: 'Een jagt gemaakt voor de Heer A. Houtsma van Leeuwarden', zal hij niet beseft hebben, dat hij historische woorden schreef! Op die dag leverde hij het eerste 'jagt' af, dat model zou staan voor meerdere opvolgers, waarover hij dan later schrijft: 'als Houtsma'.  Dit schip nu is de 'Mercurius', een naam, die het vanaf haar geboorte heeft gedragen tot de dag van heden toe.

Lees het hele verhaal in Stichtingsmonografie nummer 29 "Het Friese jacht 'Mercurius'"

De geschiedenis van de "Mercurius" is recentelijk zeer uitvoerig te boek gesteld door H.G. van Slooten. Aan die publicatie ontlenen wij het volgende:
De eerste eigenaar was een enthousiast zeiler; hij won prijzen in menige hardzeilpartij. Van Slooten geeft in een bijlage bij zijn monografie een uitputtende opsomming van de wedstrijden te Grouw van "Oostergoo" en "Frisia", waaraan Houtsma heeft meegedaan. In 1887 wordt het jacht in Grouw voor het laatst vermeld; in 1888 doet Houtsma nog mee aan de Sneeker Hard-zeildag. Hij overlijdt in 1894 te Leeuwarden. Als dan in 1896 de "Mercurius" door notariskantoor Albarda-Ottema wordt verkocht aan J.H.W. Wachtels, blijkt de eigenaar een jongeman genaamd J.G. Sissingh te zijn, fabrikant te Rotterdam. In welke relatie deze tot Houtsma stond en hoe hij in het bezit van de "Mercurius" is gekomen, is onbekend. De derde eigenaar Wachtels was handelaar in ijzer en buskruit te Leeuwarden. Hij was ongehuwd en associeerde zich, wat de "Mercurius" betreft, spoedig met zijn - eveneens ongehuwde - buurman S.A.B. Taconis, winkelier en tabaksfabrikant. Het jacht wordt door hen veel gebruikt voor pleziertochtjes, maar ook werd aan wed­strijden deelgenomen. Taconis was amateur fo­tograaf en hieraan danken wij een album met foto's uit het begin van deze eeuw, dat zich heden in het archief van de Ottema-Kingma­ Stichting bevindt.

R. Buisman eigenaar

In 1914, drie jaar na het overlijden van de heer Wachtels, komt de "Mercurius" in handen van R. Buisman, boterexporteur te Leeuwarden en destijds secretaris van de Zeilver. "Oostergoo". Tot zijn dood, bijna 50 jaar later in 1963, zal de heer Buisman eigenaar blijven. Als secretaris van 1907 tot 1925 en als voorzitter van 1925 tot 1957 (op 83-jarige leeftijd!) was hij de stuwende kracht binnen de Koninklijke Zeilvereeniging "Oostergoo" en verleende deze vereniging een heel eigen stijl. Dankzij zijn liefde voor het Friese ronde jacht is de belangstelling daarvoor levend gebleven tot de opbloei in de tweede helft van deze eeuw. Het is voor een groot deel aan invloed, inspanningen en relaties zijnerzijds te danken, dat hij erin kon slagen de boeier "Friso" van oud-commissaris van de koningin Van Harinxma thoe Slooten als statenjacht naar Friesland terug te halen. Als eerste ontving hij de W.H. de Vos-prijs tijdens de zomerreünie van de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten in Gorinchem in 1958.

Periode Buisman

Voordat de heer Buisman eigenaar werd van de "Mercurius" had hij al eerder een Fries jacht in bezit gehad, namelijk het jacht "Oostergoo". In de oudste wedstrijdverslagen van het tijdschrift "De Watersport" vinden wij dit jacht vermeld. Waarschijnlijk is dit jacht identiek met het verdwenen jacht "Neptunus". Van de wederwaardigheden van de "Mercurius" in de periode-Buisman zij hier een enkel evenement uit de latere tijd aangehaald. In 1947 maakte H.K.H. Prinses Juliana aan boord van de "Mercurius" een zeiltocht van de Hooidammen naar Grouw tijdens een bezoek, dat zij met het prinselijk jacht "Piet Hein" aan de provincie Friesland bracht. In 1948, bij het eeuwfeest van de Kon. Zeilver. "Oostergoo", alsook in 1953, bij de eerste reünie van Friese ronde jachten, eveneens door "Oostergoo" georganiseerd, was haar voorzitter de centrale figuur. Na het overlijden van de heer Buisman kwam.

Kingma's Bank eigenaar

het jacht in handen van Kingma's Bank N.V. te Leeuwarden. Het hield zijn thuishaven in Grouw, in hetzelfde schiphuis, dat de heer Buisman in 1914 had laten bouwen. Er wordt intensief gebruik gemaakt van het jacht voor vaartochtjes met relaties en vrienden van de directie en ook voor het deelnemen aan evenementen en zeilwedstrijden. In 1968 werd het 100-jarig bestaan gevierd; tesamen met de visaak "Dolphijn" en de tjotter "Tjits" vormde de "Mercurius" een ere-escorte tijdens de eerste Regionale Reünie voor Friese Ronde jachten en Schouwen in Heeg. Het jaar daarop is de "Mercurius" zelve admiraalschip in Heeg, met als admiraal aan boord de toenmalige commissaris van de koningin in Friesland, Mr H.P. Linthorst Homan. Nogmaals valt het jacht dezelfde eer te beurt in 1983, als de voorzitter van de Watersportvereniging "Heeg", de heer S. Pasma het saluut afneemt. In 1980 was de "Mercurius" aanwezig op de Friese zomerreünie van de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten, bij het 25-jarig bestaan van deze stichting. Tenslotte vermelden wij nog, dat in 1986 de jachtontwerper J.K. Gipon, op verzoek van de huidige eigenaar, de directie van de ABN • AMRO Bank te Leeuwarden, het jacht heeft opgemeten en in tekening gebracht. Deze tekeningen zijn, met de bovenvermelde historiebeschrijving door de heer Van Slooten, in 1988 gepubliceerd.

Opmerkingen

Hoofdafmetingen

• Lengte over de stevens    6,98 m
• Grootste breedte over de
• berghouten    2,85 m
• Holte op het grootspant    1,23 m
• Zeiloppervlak: Grootzeil + fok    47,8 m2

Bijzonderheden

• geen kielbalk
• over de gehele lengte gepiekt vlaktilling 12 °
• kielgang + 7 huidgangen laag voordek met bedelbalk veel snijwerk en bladkoper roer bekroond met leeuw

Opmerkingen

In tegenstelling tot het jacht "Dolphijn", dat in hetzelfde jaar tot stand kwam, heeft de "Mercurius", evenals de "Njord", een over de gehele lengte gepiekte bodem; overigens is de piek op het grootspant gematigder dan bij de "Njord". De waterlijnen verlopen zeer harmonisch. De stuizen zijn sterk gekromd. Ondanks de voor-beeldfunctie van de "Mercurius" voor later gebouwde Friese jachten, hebben deze een meer ei-vormige buitenomtrek en een iets hogere kop. De kluisborden zijn met gestyleerde bloemen versierd, maar anders dan bij het uit hetzelfde jaar stammende jacht "Dolphijn".

Het Fries jacht 'Mercurius is in 1868 door Eeltje Holtrop van der Zee in Joure voor de heer Houtsma in Leeuwarden op stapel gezet. De grootste successen heeft het jacht geboekt in de periode tussen 1914 en 1963 dat R. Buisman uit Leeuwarden, eigenaar was. Roelof Buisman is daarnaast ook bekend geworden in zijn bestuursperiode van de Koninklijke Zeilvereniging Oostergoo. De diverse Oostergoo-verslagen vermelden de Mercurius meermalen als eerste tussen 1914 en 1928.

Berend Mink, Jaap Meijer en Allard Slagman zijn sinds gistermiddag eigenaar van het Friese jacht Mercurius

De drie mannen namen het historische jacht over van ABN Amro. De bank was vanaf 1979 eigenaar van het schip. De Mercurius werd in 1868 gebouwd door Eeltje Holtrop van der Zee in Joure. Opdrachtgever was de Leeuwarder koopman A. Houtsma, een fervent wedstrijdzeiler. Holtrop van der Zee (Eeltjebaes) was tevreden over het resultaat, getuige het feit dat hij de Mercurius bij twee volgende projecten als maatstaf nam. ‘Gelijk als Houtsma’, staat er over deze projecten in de werfboeken. De Mercurius is bijna zeven meter lang en heeft een eikenhouten romp. Het schip werd in 1914 eigendom van Roelof Buisman, boterexporteur in Leeuwarden en destijds secretaris van de zeilvereniging Oostergoo. Buisman bleef eigenaar van het jacht tot zijn overlijden in 1963. Het schip kwam daarna in handen van Kingma’s Bank in Leeuwarden en vervolgens van ABN Amro. Beide banken gebruikten het jacht onder meer voor uitstapjes met zakelijke relaties.

Grou

De drie nieuwe eigenaren vormen een vriendengroepje met een grote liefde voor de zeilsport. Ze wisten uit de eerste hand dat ABN Amro van het schip af wilde. Berend Mink, eigenaar van een watersportbedrijf in Grou, vaart al achttien jaar voor de bank op de Mercurius. Hij heeft het jacht bovendien in onderhoud. ,,Ik wist dus dat it yn de ferkeap komme soe.”
It soe tige spitich wêze as it skip nei it Westen of België ferkocht wurde soe
Mink besloot het jacht te kopen, samen met Jaap Meijer uit Delfstrahuizen en Allard Slagman uit Hurdegaryp. ,,De Mercurius is Frysk erfguod. It soe tige spitich wêze as it skip nei it Westen of België ferkocht wurde soe”, verklaart hij de aanschaf. Over de koopsom doet Mink geen uitspraken. ,,Dat is tusken ús en de bank.”

Mercurius

Mink is opgetogen dat hij samen met zijn vrienden eigenaar van het jacht is geworden. De Mercurius is volgens hem bijzonder omdat het schip meteen is gebouwd als luxe jacht en nooit is ingezet als beurtschip. Dit laatste was bij Friese ronde jachten vaak wel gebruikelijk, zegt de Grouster. Uit watersportarchieven blijkt dat Roelof Buisman met de Mercurius aan vele zeilwedstrijden heeft meegedaan. Hij schreef zich voor die wedstrijden in namens zeilvereniging Oostergoo. Ook de drie nieuwe eigenaren zijn van plan lid te worden van deze in 1848 opgerichte koninklijke vereniging. Daarnaast gaan zij het jacht aan gasten verhuren. Het schip houdt waarschijnlijk Grou als thuisbasis.
De officiële overdracht werd opgeluisterd door diverse Friese notabelen. Daar waren de nieuwe eigenaren blij mee. ,,Minsken wurdearje ús ynset. Dat is moai”, aldus Mink.

Omroep Fryslân was ook bij de overdracht aanwezig en heeft op haar website het verhaal opgenomen met daarbij een filmpje van de overdracht.