Noorderling

De eerste brief is van de hand van mr G.M.L. Kam

De eerste brief is van de hand van mr G.M.L. Kam te 's Gravenhage. Deze geeft aan de secretaris van het stamboek gegevens door van zijn tjotter, die hij kennelijk reeds eerder had aangemeld (er is sprake van vroegere briefwisseling). De tjotter is dan ook reeds opgenomen in de eerste schepenlijst (1957) van de pas opgerichte Stichting Stamboek. De brief bevat de volgende gegevens:
Naam: "Drie Koningen"; bouwjaar onbekend (moet zeer oud zijn gezien de vorm, naar schatting: 1895, bouwer onbekend (naar de vorm te oordelen niet gebouwd door v/d Zee; afmetingen: 51/2 bij 21/2 meter, zeiloppervlak: 26 m2; ligplaats Jachthaven Jonkman Sassenheim.
Het schip blijkt reeds sedert 1949 in bezit van de heer Kam. Hij noemt als vorige eigenaar Jhr P. Six van Hillegom te Amsterdam (de naam was toen "Radja"). Meer bijzonderheden zijn hem niet bekend.

De tweede brief is van Jan Lunenburg

De inhoud van de tweede brief vormt een bevestiging van en tevens een aanvulling op bovenstaande gegevens. Deze brief is afkomstig van de kunstschilder Jan Lunenburg te Aalsmeer, destijds eigenaar van de tjotter "Doornroosje" (zie hiervoor bij "Nemo"). Bij zijn zwerftochten in de omgeving van Aalsmeer en Amsterdam speurde Lunenburg naar de aanwezigheid in jachthavens van ronde jachten. Hij rapporteerde zijn bevindingen in uitvoerige brieven aan conservator Halbertsma van het Fries Scheepvaart Museum, één van de leden van de Commissie Stamboek Friese Ronde Jachten (voorloopster van de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten). In een brief gedateerd 22 december 1955 meldt hij meer dan tien ronde en platbodemschepen te hebben gevonden, waaronder de tjotter "Drie Koningen".
Vermeldenswaard is zijn korte karakterisering van deze tjotter:
Prachtig schip. Lang 4,80M, breed 2,12M. Plusminus 90 jaar. Opgebouwd uit brede gangen. Niet gepiekt. In originele kleuren geschilderd. Zeer fraai snijwerk. Bedelbalk met vlammenspuwende draken.... Lag in reparatie bij Jonkman te Rijpwetering. Is in vaste stalling bij Jonkman te Sassenheim. De ouderdom werd mij opgegeven door de scheepmaker.

J.C. Wilmans wordt eigenaar in 1958

In 1958 ging de "Drie Koningen" over in handen van de heer J.C. Wilmans te Meppel. In dat jaar troffen wij haar aan op de werf van Tjeerd van der Meulen te Joure, waar zij een opknapbeurt kreeg. Het lijkt ons waarschijnlijk dat de toeschrijving aan Lantinga van Van der Meulen afkomstig is. De naam werd veranderd in "Noorderling", het vaargebied werd en is nog steeds het plassengebied in de kop van Overijssel met thuishaven "De Blauwe Hand" aan de Beulakerwiede. Een verdere opknapbeurt is in 1975 uitgevoerd door Piersma in Heeg.
Sedert 1989 verblijft de tjotter bij jachtwerf S. Lok te Zwartsluis, waar zij een grondige restauratie heeft ondergaan. De opmetingen zijn aldaar uitgevoerd door de heer J.K. Kuipers.
In 1994 ging de boot in eigendom over naar de zoon, de heer J.C. Wilmans te Wachtum.

Technische gegevens

Hoofdafmetingen

• Lengte over de stevens    4,82 m
• Grootste breedte buitenkant huid    2,13 m
• Holte op het grootspant    0,86 m
• Zeiloppervlak: Grootzeil + fok    20,7 m2

Bijzonderheden

• geen kielbalk
• licht V-vormige bodem
• vlaktilling ca. 4°
• kielgang, brede zandstrook en 2 smalle vulgangen
• hoekige kim
• 3 brede huidgangen boven de kim
• fraai snijwerk op bedelbalk en hennebalk (zie boven)
• eenvoudig snijwerk op boeisels (niet origineel)
• breed roer met in de kop snijwerk in de vorm van bloempjes en krullen

Opmerkingen

Hoewel niet zo breed als de fjouwerachten van Van der Zee, is dit toch een imposant stoere tjotter met een mooie ronde kop en een fraai geveegd achterschip. Zoals Lunenburg reeds opmerkte is het snijwerk op de bedelbalk zeer bijzonder; op de boeisels is het van mindere kwaliteit, waarschijnlijk als gevolg van latere restauraties. De bouwwijze is dezelfde als bij de tjotter "nemo" ex  "Anna Frederika". De toeschrijving aan Lantinga lijkt ons niet onaannemelijk. Doordat de geschiedenis van vóór de Tweede Wereldoorlog totaal onbekend is blijft dit toch een speculatie.

Inmiddels is een groot gedeelte van het onderwaterschip vernieuwd. Ik (Gerard ten Cate) heb Robin naar het "waarom zo?” gevraagd en hij kwam met een aantal steekwoorden en explicaties.

Antwoord van Robin: "Ik houd van details in afwerking zowel van hout als metaal. Een oud jacht moet je blijven intrigeren. Eigenlijk moet je er steeds weer nieuwe dingen aan blijven ontdekken. Dat maakt zulke jachtjes lekker en het beslag is daar en wezenlijk onderdeel van. Bij de Noorderling was er helaas weinig oud beslag over. De lummel en het lummelpotje waren van de gaffels van rvs spanners gemaakt. Iedereen kan een stuk ijzer buigen en er een gaatje in boren, maar het lijkt niet. Ik zoek naar andere oplossingen, het moet meer authentiek zijn.
Repareren is een plank, een spant, een schroef vervangen. Restaureren is eerst onderzoeken hoe het gezeten heeft, hoe het eruit gezien heeft, hoe het gemaakt is, wat er gebruikt is en vervolgens deze kennis gebruiken om het nieuwe deel te maken. Ik hou van de historie en het ontdekken van de geschiedenis en vooral hoe het er vroeger uitzag. Zichtbaar roestvrij staal hoort daar niet bij. Zeker niet bij een tjotter. Voor de bevestiging van de houten delen worden wel roestvrij stalen schroeven gebruikt. Wanneer de verwachting is dat de delen nog een keer los gehaald moeten worden, dan heb je bij het gebruik van roestvrij staal heel veel voordeel. De schroeven worden dan wel afgedopt met een eikenhouten propje.
Ik steek liever meer tijd in hetgeen ik doe. Alles moet goed passen. Tussen alle niet goed sluitende constructies kan water komen en wanneer dat niet goed droogt is de eerste bron voor houtrot een feit. Wanneer je met een paar keer extra schaven een beter sluitende naad krijgt, dan moet je dat doen. Je moet er ook rekening houden dat de schroeven de gangen goed tegen de leggers aan trekken. Ik vind het leuk om constructies uit te denken en problemen op te lossen. Zo heb ik drie maanden nagedacht hoe ik de boutgaten moest boren door het doft en de mastkokerwangen. Ik heb er met de nodige mensen over van gedachten gewisseld. Uiteindelijk heb ik een boormal gemaakt en in een half uur was het klaar. De boor kwam precies daar door het doft waar ik het wilde hebben."

Er zijn een aantal details waar ik u op wil wijzen:

• De witte loopplank is tevens een bank in de kuip en kan heel multifunctioneel weggenomen worden.
• De voorstag is van touw zoals dat vroeger bij deze scheepjes gebruikelijk was.
• De stootstrip op de boot is echt een ijzeren halfrond. Het geeft haar een stoer uiterlijk. De strip is veel zwaarder dan de messing halfronde strips die tegenwoordig in de handel verkrijgbaar zijn.
• De boot is helemaal gelakt of geverfd. Maar de lak is bij lange na niet zo hoogglanzend als de lakken die je tegenwoordig op onze boten ziet.

Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede - 2020 nummer 11

Op de werf van Martijn Perdijk, Wind&water, in Heeg krijgt Robin van Son voor al zijn verdiensten op het gebied van de instandhouding en documentatie van het Friese Ronde jacht de W.H. de Vosprijs uitgereikt.
De reis naar de werf in Heeg, maakt Robin maakt Robin helemaal in stijl, met de 'Noorderling', die wordt aangelegd voor de grote loods.

Tot nu toe bekende geschiedenis tjotter 'Noorderling', ter gelegenheid van uitreiking van de WH de Vosprijs 2021 aan Robin van Son 10 juli 2021

Deze tjotter is al heel lang (sinds 1957) bij de Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten bekend. Helaas is er nauwelijks informatie over haar vastgelegd voor een deel zijn dit zelfs gissingen. Zelfs Dr Ir J. Vermeer heeft in zijn boek Tjotters en Boatsjes zich tot deze stamboekinformatie moeten beperken. We hebben haar nooit op een reünie gezien. Een vrijwel onbekende tjotter.
Natuurlijk kun je dit gegeven naast je neerleggen en gewoon met de boot gaan zeilen, maar het verzamelen van kennis en informatie over zo’n scheepje is minstens zo leuk als het varen ermee en het onderhouden ervan. Je verdiepen in haar geschiedenis is een uitdaging. Kennis is niet alleen de geschiedenis van het schip, het is net zo goed de sociale context waarin ze is gebruikt, naast alle technische ins en outs. Ze mag gezien worden. Dit sluit aan bij de doelstellingen van de SSRP.
Het oudst bekende vastgelegde jaartal van de Noorderling was, tot Robin eigenaar werd, 1949. In dat jaar was vastgelegd dat eigenaar Jhr. P. Six van Hillegom uit Amsterdam de boot had verkocht en dat het een ligplaats in Sassenheim had. Ze heette toen Radja. Inmiddels hebben we met zekerheid het oudste jaartal bij kunnen stellen tot 1942. Geen spectaculaire stap, maar wel één die er mag zijn. We hebben vakantieverslagen terug gevonden, waarbij ze zelfs een tocht over de Rijn heeft gemaakt. Op de terugtocht uit Koblenz waren de ruimtes tussen de spanten gevuld met flessen wijn.