Vrouwe Adriana ARM17

De door ons voor deze gelegenheid gekozen admiraal, en die verkiezing door hem welwillend aanvaard, was ditmaal de Commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Holland. Aan boord van de "Vrouwe Alize" nam hij, bijgestaan door de burgemeester van Medemblik het saluut in ontvangst. Geen sinecure op deze winderige dag aan boord van de, in open vissermans-uitvoering terug gebrachte, Arnemuider Hoogaars, door Meerman gebouwd in 1895. Een geleende pet en gewoon een grote pot met garnalen, het past allemaal in het beeld van de echt oud-Nederlandse zeilschepen. Het schip zelve, na het saluut wegzeilende ender het oorspronkelijke spriettuig was daar de bekroning van.
Voor het gedurende vele jaren met zorg onderhouden van dit schip, het terugbrengen hiervan in de oorspronkelijke staat en hiermede op voortreffelijke wijze het streven van onze Stichting te hebben gediend en bevorderd, ontving de eigenaar de heer A. M. Scholtes te Warmond hiervoor de "W. H. de Vos-Wisselprijs".

Willem scholtes, oud-eigenaar, vertelt:

Willemijn, mijn dochter, komt thuis en vertelt dat ze bij de hoogaars is geweest in de werkplaats – de oude houtloods – te Zierikzee. Ze was er met vrienden en had de rondleidende gids niet verteld dat zij groot geworden is op dit schip en op haar 12e aan het roer Zierikzee binnenzeilde…

Zo gebeurt het dat deze gids bij het ankerspil gaat staan en vertelt dat dit nog een van de weinige originele onderdelen van het schip is. Hierop komt Willemijn naar voren en stelt zich aan de gids voor. Ook vertelt ze zachtjes aan deze man dat ze het zich nog zo goed kan herinneren dat dit brok hout in huis lag terwijl haar vader dit ankerspil aan het maken was… Hoezo origineel?
We hebben het hier over “mijn” hoogaars, de ARM17, die nu in bezit is van het Maritiem Museum te Zierikzee. Ik heb haar aan dit museum verkocht in 1996, nadat ik mijn halve leven op dit schip had doorgebracht en menig restauratie en reparatie had meegemaakt en zelf uitgevoerd. Eerst op de werf van Meerman te Arnemuiden, waar mijn vader dit schip in 1952 had gekocht, om vervolgens op verschillende werven onder handen te zijn genomen, waaronder bij Duivendijk te Tholen, Kromhout te Amsterdam en Bültjer te Ditzum. Deze hoogaars was volgens de werfbescheiden en de “oude” Meerman van omstreeks 1878. Meerman was toen al, in de zestiger jaren, in de tachtig, en de ARM17 was door zijn vader gebouwd.

Na Willemijns relaas ben ik zelf naar de houtloods te Zierikzee gegaan om e.a. eens te bekijken. Ik ben nooit betrokken geweest bij de herbouw en vond het, zeker na de interventie van Willemijn, interessant om zelf waar te nemen wat ze met het schip aan het doen waren. Op dat moment waren ze al een heel eind gevorderd en een van de eerste dingen die me opviel was het nieuwe vlak. Dit was van eikenhout in plaats van het originele iepen en het had krommingen die het nooit had gehad, met het diepste punt ter hoogte van het zeilwerk. Op mijn vraag waarom, vertelden ze me dat de projectleider dit zo besloten had, mede doordat dit zo beschreven is in een boek over hoogaarzen en het vlak, volgens dezelfde projectleider, was uitgezakt. Hij dacht dat het originele vlak ook hol was en daarom ook dat door het uitzakken het vlak recht geworden was. Ik vroeg hen of ze nog stukken hadden bewaard van het oude vlak en zij lieten me zo’n stuk zien; iepenhout! Ze hadden het bewaard omdat het vol met wurmgaten zat. Die wurmgangen kon je zo mooi op de doorsnede zien. Ook kon je zo mooi de originele dikte zien van het vlak; veel dikker dan een eiken vlak omdat iep nou eenmaal zwakker is dan eiken. Dat het oorspronkelijke vlak recht was zonder holte, is te verklaren uit o.a. de eigenschappen van dit soort iepenhout dat zich in tegenstelling tot eiken moeilijk laat buigen. Duivendijk uit Tholen heeft een keer het hele vlak met houten spieën dichtgemaakt; het zat zo vol met wurmgaten, het leek wel een vergiet! Ook hij verbaasde zich over het feit dat het vlak van iepenhout was gemaakt. De “oude” Meerman vertelde over dit soort vlakken, dat ze niet zoveel voorkwamen, zo’n 5 in totaal bij zijn weten. Het materiaal was goedkoper en doordat er geen holte in werd aangebracht was het ook nog eens goedkoper in het bouwen. Onder water bleef iepenhout goed bewaard en was dus prima te gebruiken. Het grote nadeel echter was dat het vlak niet op te branden was aan kont en voorschip, waar de Arnemuidse hoogaars om bekend stond.
Zo kan het dat er nu een museum schip rond vaart met een “verkeerd” vlak…

In 1993 is het schip, in desolate staat verkerend, door de Stichting Museumhaven aangekocht. Het is de enige en oudste spriettuig getuigde hoogaars die er nog in Nederland is.

Medio 2006 is de ARM17 in oude glorie gerestaureerd, na jaren noeste arbeid. Het werk is uitgevoerd door vrijwillige medewerkers(sters) van de stichting Museumhaven en medewerkers van de Zuidhoek, reïntegratie B.V. Zij hebben het werk met veel liefde voor het oude en groot vakmanschap uitgevoerd.

Voor meer informatie zie de website van de Stichting Museumhaven Zeeland in Zierikzee,

Het verhaal van oud-eigenaar Wim Scholtes uit 2005 over het iepenhouten vlak van een Hoogaars is in de Stamboekrubriek in het decembernummer 2013 van de Spiegel geplaatst. Hierop kwam de volgende reactie:

Leuk stuk in de Spiegel over de Arnemuidse hoogaars 'Vrouwe Alize', ik kan me schip goed herinneren dat het onder een wolk van zeilen, met als enige hoogaars de spriet, op de Oosterschelde voer. Wat betreft het vlak, iepen is ongeveer net zo sterk als eiken en is zelfs beter te buigen dan eiken. De elasticiteitsmodulus van iepen is beter dan van eiken, de buigsterkte iets minder, beide houtsoorten vallen onder de klasse; sterk. Ik denk dat iepen werd gebruikt vanwege de prijs, vroeger stonden op de Zeeuwse dijken veelal iepen en er waren in Zeeland ook wel zagerijen, eiken moest van verder weg komen. De loodsjollen werden van iepen gemaakt omdat het sterk en veerkrachtig is, de mindere duurzaamheid is hierbij geen probleem omdat de jollen na gebruik weer uit zee gehaald werden.

M. vr. gr. Wim Tasseron

De Arnemuidse hoogaars ARM17 'Vrouwe Adriana' is al jaren een beeldbepalende verschijning in de museumhaven in Zierikzee. Het schip is op Vrijdag 26 maart 1993 overgedragen in eigendom van de Stichting Museumhaven Zeeland. Op die dag heeft Willem Scholtes, de laatste eigenaar, het schip overgedragen aan de stichting. De aankoop is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Slavenkas Zierikzee. Begin jaren 2000 volgde een volledige herbouw door vrijwilligers, onder leiding van de heer PJ. Huijbrechts, de toenmalige voorzitter van de stichting en scheepstimmerman Peter Weeda. 
De geschiedenis van het schip is jarenlang onderwerp van discussie geweest. Sommigen geloven dat het schip in 1878 gebouwd zou zijn, anderen hebben het over het jaar 1903. De kaarten van het centrale visserijregister zijn niet eenduidig. Naar aanleiding van de eindeloze discussie heeft de stichting besloten om eens en vooral een eind te maken aan de onzekerheid, door alle bescheiden naast elkaar te leggen en op zoek te gaan naar datgene wat nog ontbreekt. Het hieronder volgende verslag, bedoeld om klaarheid te geven, zal mogelijk niet het einde van de discussie zijn. Gelijk hebben is immers nog geen gelijk krijgen!
Dit soort onderzoek verloopt doorgaans achterstevoren, omdat de recente geschiedenis nu eenmaal meer aanknopingspunten geeft. Vandaar dat we beginnen met de conclusie: de huidige ARM17 is gebouwd in 1906, op de werf van de Gebroeders Meerman in Arnemuiden, in opdracht van Joost Willem van den Heuvel uit Breskens.

Toentertijd zat J. C. van Dalsen in het bestuur. Ik heb de opdracht bevestiging van het nieuwe tuig voor me liggen met datum 28 juni 1993. Het verhaal staat in de Consent van voorjaar 1995. Ik had met mijn collega 2 jaar nodig om het te maken. De berekening en foto's zijn bewaard.

In vroegere tijden (en nu nog) kwamen de hoogaarzen langs Enkhuizen om bij de visgronden te komen en daar was op de Oosterhaven een zeilmaker Hooiveld, die bekend was met de Zeeuwen. In de zomer (op de heenreis) brachten zij de hun wintertuig. Hooiveld repareerde dat en op de terugreis pikten zij het weer op. Die zeilmakerij is nu een gebouw van het Zuiderzee museum. We hebben ook de meeste snijboeken van die zeilmaker en zodoende kon ik heel dicht bij de berekening komen die ooit is gebruikt voor dit soort zeilen.

Consent 1995-13: Een nieuwe garderobe voor een oude dame

Onder de titel van een nieuwe garderobe voor een oude dame werd eerder al melding gemaakt van de nieuwe zeilen, die vanuit het Zuiderzee Museum voor de hoogaars de Vrouw Adriana ARM17 werden overgebracht. In februari zijn de zeilen opgehaald. In de vroege ochtend vertrok het gezelschap, bestaande uit Jan Huijbrecht, Wout Horselenberg, Wim Schot, Piet Weeda en ondergetekende naar Enkhuizen.
Voor dat doel mocht de bestelbus van John van Dalsen geleend worden. Er moest immers 110 m2 zeil mee terug naar Zierikzee. Rond elf uur arriveerde de groep in het zonovergoten Enkhuizen bij het kantoor van het Zuiderzeemuseum. Gastheer was de heer Th. Fruithof, conservator maritieme aangelegenheden van het museum. Het museum (geopend in 1947/48, ruim 350.000 bezoekers in 1994) is nu geprivatiseerd en heeft een stichtingsvorm. De overheid geeft 80% subsidie; de resterende 20% komt van de bezoekers.

Met de gastheer werd de tocht voortgezet naar het buitenmuseum, waar de heer A.W. Bosma, zeilmaker, de groep verwelkomde. Bosma is al 9 jaar als zeilmaker werkzaam in het museum. Met collega R. Appelman is hij 7 maanden geleden begonnen aan de moeilijke klus.
Volgens Bosma "een uitdagende klus, omdat deze oudhollandse manier van zeilen weinig voorkomt". Zo kwam men in Engeland terecht en bij de heer Jules van Beijlen, oud-conservator van het Antwerps Scheepvaartmuseum. Dat was nodig, omdat de hoogaars is Zierikzee met een spriettuig is uitgerust.
Een zestal zeilen (waarvan de grootste 42 vierkante meter, met een totaal oppervlak van 110 vierkante meter) werd met veel toewijding vervaardigd. Het materiaal bestaat uit een bruin doek, dat is samengesteld uit 50% polyester en 50% katoen nr.2 met een gewicht van 940 gram per vierkante meter. De zeilen zijn afgewerkt met geteerd hennep en de verwerkte klossen zijn van essehout.
Het museum in Enkhuizen beschikt over een omvangrijke bibliotheek, waar veel naslag wordt gedaan naar oude zeilmakerstechnieken. Het oudste boek is van 1745. Niet alleen op papier, maar ook door het beoefenen van die technieken, wil men de kennis van het zeilmaken doorgeven aan de volgende generaties. Op deze manier worden ook ideële stichtingen geholpen. Regelmatig worden in het Zuiderzeemuseum thema-tentoonstellingen georganiseerd. 1996 is het jaar van het industriële erfgoed. Een slagers- en een schildersmuseum zijn momenteel in opbouw. Het aantal medewerkers in de winter is 45, in de zomer lopen er maar liefst 180 medewerkers rond.

Terug naar de zeilen. Nadat ze overhandigd zijn aan schipper Wim Schot, werd de kostbare partij ingeladen en ging de reis terug naar Zierikzee.

Oud-eigenaar Willem Scholtes schrijft:
Ik kwam een hoogaars tegen in een (zeer) oude prent die de naam 'De Vrouw Adriana' droeg…de ARM27.

https://www.ssrp.nl/stamboek/schepen/arm27-de-vrouw-adriana-9108

Eén van de oudste schepen van Zeeland, de ARM 17 uit 1878, is helemaal gerestaureerd en is binnenkort weer op het water te vinden. De hele winter hebben vrijwilligers eraan gewerkt om het houtrot op het voordek te repareren. Ze hoopten de klus op 1 april geklaard te hebben, maar dat viel een beetje tegen. "We kwamen schimmel tegen die het hout opvrat dus het was iets meer werk dan gedacht", zegt Peter Weeda van Museumhaven Zeeland.
Het voorste deel van het schip, ook wel de voorsteven genoemd, moest worden gesloopt. "We moesten de helft doorzagen omdat het hout rot was. Dat gedeelte hebben we weer helemaal opnieuw gebouwd", vertelt Weeda. De mannen waren na april nog niet klaar en het museum waar het schip stond gestald, wilde ook opengaan. "De boot moest naar buiten. Hierdoor konden we niet op natte dagen werken, waardoor de restauratie vertraging opliep."

Omroep Zeeland: Restauratie schip ARM 17 duurde langer dan verwacht