Bemalen, spuien en versponzen
3 december 2022
Het was een trendbreuk in het jarenlange overheidsbeleid rond de waterhuishouding. Na jarenlang het beleid rond de waterhuishouding over te hebben gelaten aan decentrale organisaties als de waterschappen die vooral de belangen van de landbouw en het bedrijfsleven behartigden, kondigde minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat in december 2022 aan de regie naar zich toe te trekken. De toekomstige problemen rond klimaat en waterbeheersing lijken dusdanig groot, dat de regering die niet zonder sturing aan de regio's over wil laten. Plotseling werd hardop gesproken over verhogen van het grondwaterpeil, over veenweidegebied met sponswerking om onverwachte regenoverschotten en regentekorten geleidelijk te kunnen opvangen en over het belang het veen niet te laten verdrogen om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Slecht nieuws voor boeren, maar interessant nieuws voor bootjesmensen en natuurliefhebbers.
Een overweging is, dat een hogere zeespiegel problemen gaat geven voor de waterbeheersing zoals we die gewend zijn. De verzilting langs de kust zal toenemen, wat tegengewerkt kan worden met een hoger waterpeil op het binnenwater. Zo'n hoger peil brengt weer eigen problemen met zich mee, want dat vergt een grotere capaciteit om te pompen, te bemalen en te spuien. Dat laatste zal natuurlijk structureel minder worden. Met spuien hebben we al eeuwen ervaring. Als het binnenwater in Friesland te hoog steeg, wat vooral in de winter voorkwam, dan moest er gespuid worden op de Zuiderzee. Helaas was dat met zuidwestenwind onmogelijk, zodat het Lage Midden van Friesland onder water kwam te staan. De reden was, dat er niet gepompt kon worden. Pas in 1920 kwam het eerste stoomgemaal gereed, het Ir. Woudagemaal bij Lemmer. Een prachtig gemaal, maar het was niet in staat Friesland te beschermen tegen overstromingen, mede omdat de aanvoerroute, het stroomkanaal, te veel hindernissen kende. Het Prinses Margrietkanaal kwam immers pas in 1951 gereed. Het water in de Friese boezem stond 66 cm. onder NAP, tegenwoordig is het 52 cm. Friesland kon vroeger dus pas spuien, als het binnenwater hoger kwam te staan dan het NAP dat gelijk viel met het Zuiderzeeniveau. Bij zuidwestenwind stond de Zuiderzee langs de Friese kust door opwaaiing hoger dan het NAP, dus kwam er van spuien weinig terecht. Het huidige IJsselmeer staat 's zomers 20 cm. onder NAP en 's winters 40 cm. Dat is dus duidelijk lager dan vroeger de Zuiderzee was! Geen wonder dat je met een beetje zeiljacht op het IJsselmeer aan de grond kunt lopen. In de winter is het peil lager, omdat het gevaar van stormen 's winters hoger is.
De sponswerking moet van het land komen. Ook dat is interessant. In de 17e t/m de eerste helft van de 20e eeuw hebben we het veen afgegraven. Friesland kwam daardoor twee tot zes meter lager te liggen! Het resultaat was wateroverlast. Dat is tegengegaan door veenpolders te maken. Het verveende land werd omgeven door een dijkje en drooggemalen, waarna de bodem geschikt werd gemaakt voor landbouw. Die bodem was een mengsel van zand, klei-, leem- en veenresten, die in de 20e eeuw verkaveld werd, omgeploegd en ingericht voor de boeren. Van de sponswerking van het restje veen was niet veel over. Vooral merkbaar was het inklinken door het moedwillig verlagen van het grondwaterpeil door de waterschappen, waardoor de houten funderingspalen van woningen in deze gebieden droog kwamen te staan en gingen rotten. De verzakkingen van de woningen en het herstel van de funderingen werden een verantwoordelijkheid van de bewoners en niet van de veroorzakers van het probleem.
Een hoger peil van de boezem klinkt echter als muziek in de oren van watersporters in Friesland. Nu kunnen ze nog regelmatig aan de grond lopen, ondanks het baggerwerk van de afgelopen jaren, maar een paar decimeter waterpeilverhoging zou wonderen doen.
Wanneer dat feest gaat beginnen, is echter onbekend. Zo'n koerswijziging wordt eerst aangekondigd en daarna wordt er nog jaren gepraat, voordat er een besluit wordt genomen. De snelste weg gaat daarom niet via Den Haag, maar via het eigen Waterschap, waarvoor je tegelijk met de Provinciale Statenverkiezing dit voorjaar je stem uit kunt brengen. Met daarbij iets meer democratie, want het aantal 'geborgde zetels' bij de waterschapsbesturen zal worden verminderd, zodat je stem uitbrengen er toe kan doen.
