De lading herdacht
19 februari 2023
Over die ene reis van het VOC-schip de Batavia, waarvan op de foto de bekende replica uit Lelystad is afgebeeld, is al veel gezegd en geschreven. Op de eerste reis in 1629 kreeg het schip averij. Het sloeg lek op Morning Reef voor de Australische westkust. Een deel van de bemanning bleef achter op een paar eilandjes, terwijl met een sloep getracht werd Batavia in Oost-Indië te bereiken om hulp te halen. Die Hollandse scheepslieden die op de eilandjes achterbleven sloegen echter aan het muiten, waarbij onder bizarre omstandigheden meer dan honderd schepelingen werden vermoord. Van belang daarbij was natuurlijk de lading kisten met zilver en goud en de kostbare juwelen. Hebzucht is immers een sterke drijfveer om vreemde dingen te doen. Er was geen interesse voor de 130 grote blokken zandsteen die als ballast onder in het schip waren gestouwd, maar bedoeld waren voor een poort in de nieuwbouw van Kasteel Batavia. Die blokken zandsteen waren bij het Duitse stadje Bentheim, vlak over de grens bij Oldenzaal, uit de zandsteenrots gehouwen en met zompen over de Vecht van Nordhorn naar Dalfsen gevoerd, waar ze op zeewaardiger pramen over de Zuiderzee naar Amsterdam werden gebracht. Bij de Hollanders was die harde zandsteen een geliefd bouwmateriaal waar ze immers niet veel later in Amsterdam het grote Stadhuis op de Dam van hebben gebouwd, het huidige Paleis op de Dam. Overigens gebouwd op palen uit Duitsland, maar dat terzijde.
Voor de meeste Nederlanders is de herkomst van die stenen natuurlijk niet iets waar ze wakker van liggen, maar in Duitsland, en dan specifiek in Bentheim, ligt dat anders. Daar is een stichting opgericht (Bürgerstiftung Bad Bentheim) die op dit moment in het slotpark bij het kasteel een replica bouwt van 'das Batavia-Portal' zoals dat bedoeld was als toegangspoort bij de vesting Batavia op Nederlands-Indië. Zo'n zandstenen poort in een park zou natuurlijk wat verloren in de ruimte staan en daarom wordt die bouw begeleid met een serie geschiedenisverhalen van Helmut Schönrock. Helmut is een gepensioneerd Gymnasiumleraar, die echter actief is gebleven als conservator van het museum in Bentheim (met schilderkunst uit Nederland) en in de plaatselijke krant 'Der Grafschafter' over de geschiedenis van de VOC schrijft. Over de bouw en dramatische geschiedenis van het VOC-schip 'Batavia', over de transporten van de zandsteenbrokken over de Vecht en de Zuiderzee naar Amsterdam en natuurlijk over het ontwerp en de bouw van de replica van de Batavia-poort op Nederlands-Indië.
In de 19e eeuw werd de ontwikkeling van de nationale staten in Europa van belang en werden er grenzen getrokken tussen de landen die voor die tijd minder duidelijk waren. De afgelopen decennia zijn langs de oostgrens echter, mede dankzij Schengen, intensieve vormen van samenwerking gerealiseerd tussen de Nederlandse en Duitse grensregio's op sociaal en cultureel vlak. Dan ben je minder verrast dat de Nederlandse geschiedenis ook vanuit Duitsland beschreven en bestudeerd wordt, juist vanwege die gemeenschappelijke economische verbondenheid uit het verleden. De historische zompen van de Vecht, de Berkel, de Regge en de Buurserbeek, die worden ook in Nordhorn door de Duitsers nagebouwd. Dat waren de scheepjes waarmee bijna alles over riviertjes en beken vervoerd werd. De handel in zandsteen om monumentale gebouwen te maken is een gemeenschappelijk Duits-Nederlands gebeuren geweest. Alleen onze ontdekkingsreizen uit de 16e en 17e eeuw, daar hebben de Duitsers niet aan meegedaan. In de 19e eeuw hebben ze Nederland echter als zeevarende natie overtroffen. We hebben met deze buren veel meer gemeenschappelijk dan we na die moeilijke 20e eeuw jaren durfden te denken.
