Natura 2000
3 november 2022
De effecten die stikstofdeposities van onze bedrijvigheid hebben op de diversiteit in de natuur zijn desastreus. Alleen stikstofminnende plantensoorten gedijen erbij, zoals braamstruiken en brandnetels. Om het tij te keren, moet de stikstofuitstoot van ons doen en laten omlaag, wat helemaal niet zo eenvoudig is. Tot dusverre is de scheepvaart inclusief de watersport aardig buiten de discussie gebleven, maar dat kan ieder moment veranderen, want ook die activiteiten hebben ongewenste uitstoot. Vrachtschepen varen met scheepsdiesels. Sterke motoren, die tientallen jaren blijven functioneren, met daarbij helaas ook veel ongewenste uitstoot. Een alternatief is voor vrachtschepen niet zondermeer voorhanden. Er zijn eerste experimenten met elektrisch varen en met waterstofaandrijving, maar het is als bij het vrachtvervoer over de weg. De dieselmotor is ook daar voorlopig nog niet weg te denken. Wellicht kan er een verbetering worden gevonden in schonere brandstof voor dieselmotoren.
Op de foto is een fragment te zien van de stoommachine van de sleepboot 'Maarten'. Ik maakte de foto tijdens een tochtje met de 'Maarten' vanuit Terschelling. Stoommachines lopen bijna geruisloos en hebben een fascinerende techniek, maar schoon kan je die niet noemen. Het water in de ketel moet uiteraard op stoom blijven, wat met fossiele brandstoffen gebeurt, met zwarte rookpluimen uit de schoorsteen tot gevolg. De bewegende delen van de machine worden eigenlijk permanent van olie voorzien, met andere woorden gesmeerd, wat de machinekamer tot een vrolijk vette boel maakt. Nee, stoommachines zijn niet de oplossing van het stikstofprobleem op het water.
Maar dan de watersport. Met kleine, lichte bootjes kan natuurlijk wel elektrisch worden gevaren en zeilboten zijn tijdens de vaart van nature emissievrij. Bovendien varen die scheepjes op betrekkelijk ruim water en doen bij wijze van spreken geen vlieg kwaad. Helaas is dat laatste een vergissing. Veel vaarwegen die door de watersport gebruikt worden, zijn of gaan door Natura 2000 gebieden. Niet alleen beschermde gebieden als De Oude Venen in Eernewoude, maar ook veel grote meren en zelfs het IJsselmeer en uiteraard de Waddenzee. Bij het IJsselmeer kan je dat nauwelijks geloven. Dat is immers zonder veel discussie in korte tijd veranderd van een afgesloten binnenzee in een industriegebied, door de vele windturbines in en om dit binnenwater. Maar het hoort wel bij Natura 2000. Tel daarbij op dat watersporters, juist ook de zeilers, veel vaker en veel meer gebruik maken van de scheepsmotor dan vijftig jaar en langer geleden, en de betrokkenheid van de watersport bij het stikstofprobleem kan niet langer verwaarloosd worden. Maar net als bij de vrachtvaart, is er ook bij de watersport geen gemakkelijke oplossing. Elektrisch varen gaat goed met kleine, lichte bootjes. In beschermde natuurgebieden met veel water, worden vaak alleen elektrisch varende scheepjes toegelaten en terecht. Kajuitjachten met hun scheepsdieseltjes en motorjachten met hun relatief zware motoren zijn echter niet gemakkelijk schoner te krijgen. Ze zijn niet ontworpen en ingericht voor elektrische aandrijving. Ze kunnen bovendien nergens langs het water de benodigde accu's snel opladen. Er is in het schip bovendien geen ruimte voor een groot accupakket, nog afgezien van de kosten van ombouw. Bovendien wordt de meeste elektriciteit nog opgewekt met fossiele brandstof, zodat schoon varen nog niet betekent dat er elders geen uitstoot is. De watersporters varen gedurende een paar zomermaanden daarom nog steeds met vervuilende dieseltjes door Natura 2000 gebieden. Voor hen is er voorlopig geen alternatief.
Behalve natuurlijk de meest voor de hand liggende verbetering: geen diesel meer te tanken maar een minder vervuilende brandstof. Bij veel jachthavens is het tegenwoordig zelfs onmogelijk diesel te tanken. Zij hebben alleen nog GTL, een niet giftige, biologisch afbreekbare brandstof die het uitstekend doet in scheepsdiesels. Met GTL stoten die diesels veel minder zwavel en veel minder roet uit. GTL wordt gemaakt van aardgas en is weliswaar fossiel, maar wel veel schoner dan dieselolie. Ook zijn er initiatieven om dieselmotoren op waterstof te laten lopen, hoewel dat nogal wat voeten in aarde heeft vanwege de moeilijke opslag van waterstof bij jachten.
Je kunt bij die natuurdiscussie ook aan de andere kant beginnen. Niet bij de stikstofdepositie, maar bij de natuur. De 'oorspronkelijke diversiteit' zou hersteld moeten worden. Maar wat is die 'oorspronkelijke diversiteit'? Niet als vaag idee in z'n algemeenheid, maar specifiek voor bepaalde natuurgebieden. Bijvoorbeeld voor het IJsselmeer, waar 'de natuur' zoals die in de afgelopen vijf eeuwen zich heeft ontwikkeld, door de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 fundamenteel is aangetast en een oud natuurreservaat als het Oudemirdumerklif aan de zuidwal van Friesland geheel van karakter is veranderd. Dat zal door het zoete IJsselmeerwater nooit meer de bijzondere natuurwaarden terugkrijgen die voor Jac. P. Thijssen redenen waren om het als natuurgebied aan te kopen. Wat was er overigens voor oorspronkelijks aan die natuurwaarden? De Zuiderzee was immers ook geen eeuwige natuur, maar is ontstaan gedurende de afgelopen eeuwen door afslag van het veengebied tussen Holland en Friesland. Onze wereld verandert permanent en de natuur verandert mee. Er bestaat daarom helemaal geen 'oorspronkelijke diversiteit'. Het 'herstellen' ervan is een proces zonder inhoud.
