Simpele finetuning
12-09-2024
Platbodemjachten worden getuigd en gezeild alsof er nooit iets te verbeteren is. Althans bij die (vele) platbodems waarmee geen wedstrijden worden gezeild. Ook als die schepen voorzien zijn van een nieuw tuig dat er prachtig bijstaat, ontbreken meestal de details die bij scherpe wedstrijdjachten al decennialang doodgewoon zijn en die de laatste jaren ook bij bijvoorbeeld de wedstrijdaken in de VA-klasse gebruikelijk zijn. Ik bedoel dan de verstelbare schootogen voor de fok en de verklikkers in het voorlijk van de fok om de trim te controleren en te optimaliseren.
De wijze waarop platbodems getrimd plegen te worden, is anders dan bij de scherpe jachten. De zeilen zijn wat boller gesneden en scherp aan de wind mag er niet ‘geknepen’ worden, want dan valt de snelheid weg en drift het schip sterker. Het is zaak om vaart te houden door wat ruimer te sturen. Dat is effectiever dan alles dichttrekken en te proberen nog scherper te varen.
Gebruikelijk was en is ook de zeilen aan de wind optimaal af te stellen, door de schoot binnen te halen totdat het voorlijk niet meer kilt en vervolgens de schoot ietsje te vieren, zodat het voorlijk ‘net niet’ kilt. De stuurman aan het helmhout voelt meestal ook aan de snelheid en de geluiden bij het roer of het schip optimaal loopt.
Gemiddeld gaat dat natuurlijk ook best aardig, maar het kan heel gemakkelijk beter. En wel, door verklikkers in de zeilen aan te brengen. Verklikkers zijn dunne, lichte lintjes die aan weerszijden op dezelfde plaatsen aan het zeil en vooral aan het voorlijk van de fok worden gehecht. Die draadjes verklikken of je zeil er optimaal bijstaat. Zij verklikken de feitelijke windstroming om het zeil. Als dat er optimaal bijstaat, wijzen de verklikkers zowel aan de loef- als aan de lijzijde aan de wind zeilende naar achteren. Je ziet verklikkers niet vaak op platbodems en gezegd moet worden, dat ze ook vooral zichtbaar zijn voor de stuurman op witte zeilen en veel minder op een bruin tuig. Je moet immers ook de verklikker aan de lijzijde kunnen zien, door het tuig heen, wat bij een wit tuig goed mogelijk is.
Die verklikkers vertellen de stuurman ook iets over de juiste stand van het schootoog van de fok. Bij veel platbodemjachten wordt gebruik gemaakt van een vast schootoog. Bij moderne scherpe jachten geldt dat als ‘hopeloos achterhaald’, want de optimale positie van het schootoog verandert zodra de schoot aangehaald of gevierd wordt. Althans, als bij de fok het achterlijk en het onderlijk van verschillende lengte zijn, wat vrijwel steeds het geval is. Om de juiste spanning te houden op het achterlijk en het onderlijk, is het nodig dat het schootoog wat naar voren schuift zodra de scherp aangehaalde fokkenschoot gevierd wordt. Bij een starre positie is dat onmogelijk en zal bij het vieren van de schoot de spanning op het achterlijk verminderen, waardoor de vorm van het voorzeil minder optimaal wordt. Die niet optimale afstemming wordt ook door de verklikkers aangegeven.
Het is echter heel begrijpelijk, dat je op klassieke platbodemjachten zelden de rails ziet om een schootoog in de scheepslengte te kunnen schuiven. Het past esthetisch niet, de gangboorden zijn er niet op gemaakt of de fok loopt over een overloop bij de mast (zoals op de foto van de boeier Constanter) etc.
Bij de moderne wedstrijdaken gaat het er om optimaal te zeilen en spelen de traditionele esthetische normen veel minder een rol. Bij die schepen zie je dus wel de rails met verschuifbare schootogen en daar valt het ook op, dat de schootogen veel verder naar binnen staan dat gebruikelijk is bij platbodems. Volgens die zeilers is het idee dat je ruim moet zeilen om vaart te houden achterhaald. Met een optimaal getrimd tuig vaar je op vlak water vrijwel net zo scherp als een scherp jacht en kunnen de zeilen verder naar binnen getrokken worden dan vroeger gedacht werd
