What's in a name?
14 november 2022
Anders dan de meeste huizen en auto's hebben schepen bijna altijd een naam. Een eigennaam wel te verstaan. Dat is wettelijk verplicht voor jachten en schepen langer dan zeven meter. Bovendien moet de thuishaven van de schipper duidelijk leesbaar op de romp vermeld worden. Maar ook toen dat nog niet verplicht was, kregen schepen en jachten altijd een naam, een eigennaam, die vaak iets uitdrukte over hoe de eigenaar zijn schip zag. Binnen de grenzen van het betamelijke zijn bootjesmensen vrij om hun scheepje een naam te geven en die naam is bedoeld als communicatie met de buitenwacht. Niet functioneel, maar persoonlijk. Functioneel krijgen schepen die voorzien zijn van een marifoon een code toegewezen van het Agentschap Telecom waarmee de schipper zijn schip kan identificeren. Dat is zakelijk, emotieloos, een reeks letters en cijfers zonder betekenis, waar de schipper dus ook niet trots op is. In tegenstelling tot de naam die hij zelf aan zijn eigen schip heeft gegeven. Er bestaat daarom een bijna niet te bevatten variatie aan scheepsnamen die bijvoorbeeld min of meer zakelijk van aard zijn zoals bij vele vrachtschepen ('Nova Cura', 'Spes', 'Volharding', 'Hoop op Zegen' of 'Nijverheid') of een persoonlijke genegenheid uitdrukken ( 'Vrouwe Johanna', 'Helena Regina', 'De Oude Jacob' etc.) of die verwijzen naar dieren, natuurverschijnselen, Griekse goden ('Zeeslang', 'Zilvermeeuw', 'Meerval', 'Cumulus', 'Passaat', 'Aeolus', 'Stormy Weather' of 'Poseidon', 'Boreas', 'Alcyone', Aphrodite') en namen die meer zeggen over hoe de schipper zichzelf ziet ('Zwerver', 'Gipsy', 'Furie', 'Swalker', 'Second Life' of 'Vrijbuiter'). Vaak verwijzingen naar avontuur, hoewel er in werkelijkheid meestal niets avontuurlijks gebeurt.
Het kan in de praktijk nog heel wat overleg kosten voordat de schipper en zijn gezin een passende naam gevonden heeft. De journalist Piet Bakker kocht in de dertiger jaren samen met collega Frik een Pampusjachtje bij De Vries Lentsch en beschreef in het boek 'Achter de Mast' (1936) de ideeën die de revue passeerden: 'Geen Stormvogel, Notedop, Rietvink of Boy. Daar is het water mee bezaaid, vind ik. "Wat zou je denken van Banjer?" peinst Frik. Maar dat vind ik te veel lijken op een boek van Kievit. Ik stel voor Windekind, maar uit wraak vindt Frik dat te veel lijken op een boek van Couperus. Frik heeft nu eenmaal altijd slecht in zijn tachtigers gezeten. Waarom we ons schip tenslotte Winde noemen, weet ik tot de huidige dag nóg niet.' (p. 20)
Niet iedere scheepsnaam is voor iedereen direct te begrijpen. Dat is ook niet nodig, er mag best eens wat te raden of te denken overblijven, maar voor de schipper kan het vervelend worden. Op de foto uit 1995 staat conservator Thedo Fruithof van het Zuiderzeemuseum met het opgepoetste naamplaatje van de Tjet Rixt in Enkhuizen bij de oude boeier. Hij had zojuist van de familie Hepkema toestemming gekregen de oude naam terug te geven aan de boeier, in verband met de aanstaande restauratie van het schip. In 1954 wilde Jaap Hepkema de boeier alleen aan de Vereniging Vrienden van het ZZM verkopen, als de nieuwe eigenaar het schip een andere naam zou geven. De naam 'Tjet Rixt' mocht absoluut niet meer gebruikt worden. Het werd de naam 'Hilde'. Kort voor het overlijden van Jaap Hepkema in 1994 had Thedo Fruithof een gesprek met hem in verband met de ophanden zijnde restauratie. Thedo leek het beter om het schip de historische naam 'Tjet Rixt' terug te geven en tamelijk verrassend bleek Jaap daar vlak voor zijn dood geen bezwaar meer tegen te hebben. In hetzelfde gesprek gaf Jaap aan, dat alle boten van de Hepkema's altijd 'Tjet Rixt' heetten. Naar Tjeerdje, de dochter van Jaaps opa Jacob die de boeier in 1910 had gekocht, en naar dienst echtgenote Richtje. In afkorting: Tjet Rixt. Maar vooral niet-Friese watersporters zagen dat niet als eigennamen en vroegen onophoudelijk wat die naam eigenlijk betekende. Jaaps vader Mindert had daar op het laatst zo genoeg van, dat hij regelmatig zei: "Dat betekent 'God zij met ons' in het Arabisch."
