Vrouwe Eialin

Tjotter van Tj. Bruinsma Terzool/Scharnegoutum

Dhr. Vermeer schrijft in het boek 'Tjotters en Boatsjes' dat de 'Vrijheid' in de periode van W. Goedhart is opgeknapt door Tj. Bruinsma in Terzool. Daarnaast schrijft hij over Tjitte Bruinsma, dat deze naast de diverse Wyldsjitters ook een kleine tjotter heeft gebouwd. Tjitte Bruinsma (1935) kwam na een opleiding tot meubelmaker terecht in de houthandel, eerst bij De Vries in IJlst, later bij Oppedijk in Sneek. Zijn fascinatie voor Friese ronde bootjes, met name wyldsjittertjes, gecombineerd met zijn kennis van hout en kunde in de bewerking ervan deed hem tenslotte besluiten in Terzool een werfje te beginnen. Op Hiswa en Recreana trokken zijn wyldsjitters door hun fraaie afwerking de aandacht. In totaal bouwde Bruinsma 9 wyldsjitters, enkele grasbootjes en ook een kleine tjotter, 'De Trije Swannen', die niet in het Stamboek is opgenomen, maar wel aan de Regionale Friese Reünie heeft deelgenomen. Bij de bouw van deze tjotter kreeg hij advies van zijn verre bloedverwant, de kunstenaar Marten Groenhof uit It Heidenskip. Als voorbeeld diende de NNWB-tjotter "Friso", die vijftien jaar eerder door Groenhof volledig was gerestaureerd. Met de opgedane ervaring had Groenhof daarna voor zichzelf de tjotter "Aventûr" gebouwd.

In zijn Boek (met CD) 'Ouder Zeilend Hout' schrijft Gerard ten Cate:

De Vrijheid is een tjotter waarvan het Paterswoldsemeer en de firma Visser een deel van haar geschiedenis bepalen. Hoever deze gaat is (nog) onduidelijk. Hierna volgen een aantal feiten en mogelijke aanknopingspunten die in de toekomst haar geschiedenis wat duidelijker kun maken.
In het boek Tjotters en Boatsjes van Dr.Ir. J.Vermeer staat deze tjotter op de bladzijden 253 en 254 beschreven. De beschrijving is beperkt. De foto’s laten een haveloos scheepje zien. Met als opvallend detail een bijna volledig wit geschilderde witte roerkop. De uitgesneden figuur is een taling. De bedelbalk met tekst is te herkennen. Met moeite is de uitgesneden tekst leesbaar: “Hoofd omhoog het hart naar boven”, een tekstregel van Rhijnvis Feith. Wel te zien, maar ook niet in detail waarneembaar zijn beretanden.

De heer en mevrouw Goedhart hun wortels lagen niet bij het Paterswoldsemeer en hun families hadden geen traditie in de watersport. Toen ze in de buurt van het Paterswoldsemeer kwamen te wonen, en ze het boek Ronde- en Platbodemjachten van Mr. Dr. T. Huitema te lezen kregen was hun belangstelling voor het ronde jacht snel gewekt. Er werden zeillessen genomen bij “Heit” Piersma van jeugdherberg in Heeg. In zijn tjotters uiteraard. In de slaapzalen sliepen de dames en heren nog gescheiden. In 1967 kochten ze bij Gerlof Visser de tjotter Vrijheid voor Hfl. 1600,-. Het scheepje moest dringend groot onderhoud hebben.
Op uitnodiging is Johannes van der Meulen toen langs geweest om een offerte te maken voor de restauratie. Deze viel uiteindelijk buiten de begroting. De restauratie werd uiteindelijk uitgevoerd door Bruinsma uit Scharnegoutum. Het transport van de gerestaureerde Vrijheid op een vrachtwagen naar Paterswolde en de hernieuwde tewaterlating bij Visser zijn gefilmd door de heer Goedhart. Bij de tewaterlating is Gerlof Visser duidelijk te zien met pet en sigaar.
Spoedig hierna werd het bedrijf van Visser verkocht. Na een paar jaar op het Paterswoldsemeer te hebben gevaren, werd de thuishaven Goingarijp. Omdat het onderhoud te zwaar werd isde Vrijheid in 1979 verkocht.
Op oude ansichten van het Paterswoldsemeer staan een aantal kleinere tjotters afgebeeld. De oudste ansicht die ik heb terug gevonden stamt uit 1902. In het Nederlandsch Jachtregister 1924/25 is de Vrijheid niet te herleiden. Haar oudste geschiedenis is niet bekend. In het vaak aangehaalde Jachtregister 1924/25 staan een paar tjotters die ongeveer dezelfde afmetingen hebben. De lengte breedte verhouding van 4.90m x 2.13m komt weinig voor.

Vermeld staan: 
Ria - A. van Duynen  Dordrecht
Viking II - J. Jacobs Hilversum
Wetterwealtsje - B. Dorhout Drachten
Zwaluw - J.W.C.G. van Mens Rotterdam (Lantinga)

Geen van deze vier scheepjes wordt verder beschreven in het boek “Tjotters en Boatsjes” van Dr.Ir. J.Vermeer. De Vrijheid zou elk van deze scheepjes kunnen zijn, maar evengoed kan het een andere zijn.

De Vrijheid is gebouwd is oorspronkelijk gebouwd uit brede gangen, waar in het midden een valse naad over is geschilderd. Dit wijst op een oorsprong bij Lantinga uit IJlst. Ze heeft een vlakke zeeglijn die doet denken aan die van een boatsje.

Echter in het overzicht van tjotters die gebouwd zijn bij Lantinga, zoals de heer Vermeer die in zijn boek “Tjotters en Boatsjes” op de bladzijden 71 t/m 83 geeft komen geen tjotters voor met een lengte van 4.90m. De kleinere maat van 4.80m komt wel voor. Wat opvalt in de lijst die gedestilleerd is uit de werfboeken van Lantinga dat in bijna alle gevallen de lengte maten van de gebouwde schepen nauwkeurig beschreven is. Ook wordt vaak aangegeven uit hoeveel gangen de scheepjes gebouwd zijn geweest. Twee gangen komt vaak voor. De breedte van het vlak is vaak aangegeven.

In 1915 bouwen zij een boot voor T. de Jong Tzn. uit Helpman, waarvan niet opgeschreven is wat haar afmetingen en bijzonderheden zijn. Mogelijk dat hier een aanknopingspunt ligt voor de oorsprong van de Vrijheid. Het bouwjaar valt dan samen met de begin periode van de zeilsport op het Paterswoldsemeer en Helpman aan de zuidzijde van de stad Groningen ligt geografisch gezien dichtbij. Wie T. de Jong Tzn. was is onbekend. Deze naam komt in de teruggevonden wedstrijdlijsten van DTP niet voor. Lantinga leverde vaker boten af in de provincie Groningen.

In het SSRP jaarverslag 2012 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:

Voor de algehele restauratie van de tjotter Vrijheid is een aanvraag ingediend met betrekking tot de eerste fase, de restauratie van de romp.

De twee gangen naast de kielplank zijn inmiddels vervangen. 

In het SSRP jaarverslag 2013 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:

De tjotter Vrijheid van de heer Vooijs wordt door scheepstimmerman Ed Jansma (Edwood) in een meerjarig project volledig gerestaureerd. 

Na het verwijderen van veel blik multiplex, etc. is de uitgezakte en asymmetrische romp weer in model gebracht. .

Inmiddels zijn de stevens, het vlak en de leggers vernieuwd en is het vervangen van de gangen boven de kim fors gevorderd

Na een halve eeuw in jachtbouwland zijn Wim de Bruijn en Theo Kampa overal langs geweest, zou je denken. Niets is minder waar. Telkens komen ze bij werfjes waar met vakmanschap en passie wordt gewerkt aan het behoud van ons varend erfgoed. Zoals bij Edwood in Garyp. De werfbaas van Edwood is Ed Jansma en dat blijkt toch een bekend gezicht. Jaren geleden zagen we hem al bij Pier Piersma werken. Na een stage bleef hij daar een jaar of zes om er ronde houten schepen te leren bouwen en restaureren. Op de foto zien we een oude tjotter, of wat daar van over is. Het is de Vrijheid, waarvan bouwjaar en bouwer niet exact vastgesteld kunnen worden. Toen dr. ir. J. Vermeer zijn standaardwerk Tjotters en Boatsjes in I997 afrondde was de geschiedenis tot I967 bekend. 

Ter gelegenheid van de tewaterlating schrijft eigenaar Peter Vooijs:

Op 4 juni 2016 zal de gerestaureerde en deels gerenoveerde Tjotter 'Vrijheid' in Earnewâld te water worden gelaten.
De Tjotter werd door Ed Jansma (Scheepswerf Edwood, Garyp), omstreeks 2009 overgenomen van het Skûtsje museum te Earnewâld. Het Skûtsje museum had de Tjotter verkregen van de vorige eigenaar, de heer A. Veldboom, Oudega die de Tjotter weer had overgenomen van de heer E. Nieuwenhuis te Hemelum. Voor zover bekend is de heer Nieuwenhuis de laatste die met de Tjotter heeft gevaren. In 2010 werd G.P. Vooijs, te Nijmegen de nieuwe eigenaar.
Van de historie is slechts bekend dat in 1967 de heer W. Goedhardt het schip heeft gekocht van de firma Visser, Jachtwerf en Verhuurbedrijf in Paterswolde. ' Volgens de heer Goedhardt, die ons veel over de Tjotter heeft verteld, is de Tjotter waarschijnlijk gebouwd door Lolke Lantinga, een mening die door meerderen gedeeld wordt". Dit op basis van enkele kenmerken die typisch "Lantinga" zijn. Dit zou betekenen dat de Tjotter voor 1900 werd gebouwd.
De Tjotter Vrijheid werd op 10 oktober 2011, ingeschreven in categorie A+ van het stamboek SSRP met plaquettenummer 2162. Op 7 april 2012 werd het scheepje geschouwd door de Criteriumcommissie van de Stichting Stamboek Ronde- en Platbodemjachten (SSRP).
Het schouwrapport van de Criteriumcommissie vermeldt: ".... Schip is hard aan restauratie toe: delen van de huid zijn provisorisch dichtgetimmerd met blik, hardboard en ander materiaal, teneinde zinken te voorkomen. Vorm is min of meer behouden gebleven, maar het scheepje is enigszins doorgezakt. Aan het onderwaterschip is sinds de tewaterlating niets veranderd. Stevens dienen vervangen te worden ...." en ".... Al met al is het een leuk scheepje, dat zeker de moeite van het restaureren waard is, al zullen de kosten van restauratie zeer behoorlijk zijn ....".
Voordat met de Tjotter weer gevaren kon worden was een zeer grondige restauratie en ten dele renovatie noodzakelijk. Deze werd uitgevoerd door Ed Jansma (Scheepswerf Edwood, Garyp). Uiteindelijk werden het gehele onderwaterschip met leggers en spanten, de stevens met bandstukken, boeisel, mastbank, vlonders, bedelbalk en hennebalk en voor- en achterdek geheel vernieuwd, uitgevoerd in hoogwaardig eiken. De mast, de zwaarden, het roer en de kistbanken konden na enige restauratie weer worden gebruikt. Het originele beslag werd gegalvaniseerd en in de kleur poedercoated.
Deze restauratie werd met grote zorgvuldigheid en groot vakmanschap uitgevoerd. Het resultaat oogst allerwegen grote bewondering, met kwalificaties als: schitterend scheepje, een plaatje, superieur vakmanschap. Op de recente Boot Holland tentoonstelling te Leeuwarden, 14-18 februari 2016 was de gerestaureerde Tjotter 'Vrijheid' een grote publiekstrekker.
Heel bijzonder is dat een dergelijk groot restauratieproject, gericht op het behoud van belangrijk varend erfgoed in de regio kon worden uitgevoerd. De restauratie werd voor een deel financieel ondersteund door de Stichting Federatie Oud-Nederlandse Vaartuigen, op aanbeveling van de Restauratiecommissie. Voor de financiering van de restauratie werd een Varend Monument lening afgesloten bij het Nationaal Restauratiefonds.

Earnewâ​ld Maarten Pennewaard - Het was een droevig hoopje schip dat Peter Vooijs en Ed Jansma in handen kregen. Maar zaterdag gleed de tjotter Vrijheid als een schoonheid te water. „Ik repareer graag iets."
Het is een stralende dag en niet alleen omdat de zon uitbundig schijnt. Bij buitenplaats It Wiid in Earnewâld keert de tjotter 'Vrijheid' na jarenlange ellende weer terug in zijn element. En eigenaar Peter Vooijs kon vanaf het scheepje de belangstelenden trots melden dat de tjotter in het Stamboek Ronde en Platbodemjachten is opgenomen in de Categorie A. Daarmee geldt het als „landelijk erfgoed van voor 1950 dat in oorspronkelijke staat is hersteld".
Zo zag het er een jaar of vier geleden nog niet uit toen scheepsbouwer Ed Jansma uit Garyp het zielige hoopje schip overnam van het skûtsjemuseum in Earnewâld. „Het was pure rampspoed, maar het hád iets", zegt Vooijs. De emeritus hoogleraar pathologie van het Radboud Ziekenhuis in Nijmegen bivakkeert vaak in Earnewâld en knutselt in een werkplaats bij Jansma's Edwood. „Ed heeft al twee schepen voor mij gerestaureerd en dit leek me ook wel een mooie klus", aldus Vooijs. „Vroeger heb ik bij een Joodse antiquair gewerkt en daar leerde ik op de zondagen hoe je dingen restaureert.

`Er is maar één manier en dat is de Ed-manier'
 
Ik vind het bijzonder om dingen die kapot zijn weer in bedrijf te stellen." Het werd een langdurige operatie, maar Jansma slaagde met vlag en wimpel. „Ed heeft geen compromissen. Maar zijn manier van werken benadert de perfectie. Ik heb één klein foutje kunnen ontdekken en dat koester ik", zei Vooijs (78) bij de tewaterlating. Hij hoopt de komende tijd meer tijd te kunnen doorbrengen op de Vrijheid, in het water. „Dat is voor mijn vrouw ook leuker, want nu was ik een paar dagen in de week van 's morgens 9 tot `s avond 8 uur aan het werk met Ed."
En wat vindt de restaurateur ervan dat zijn project nu af is? Jansma kan eigenlijk niet wachten tot het scheepje in het water ligt, zegt hij zaterdagmiddag. „It mei om my no wol in kear. Dat ding moat farre."

Eerder schreven we al over de restauratie van de tjotter Vrijheid bij Ed Jansma van Edwood in Garijp. Op 4 juni ging het geheel gerestaureerde scheepje te water in Eernewoude. Peter Vooijs is de trotse eigenaar, maar hij liet het vooral voor zijn kinderen en kleinkinderen restaureren om zo een stukje maritiem erfgoed te behouden voor het nageslacht. Oorspronkelijk is de Vrijheid zeer waarschijnlijk gebouwd door Lantinga in IJlst in het begin van de vorige eeuw. Het heeft al een paar restauraties achter de rug en nu kan het scheepje er weer een fiks aantal jaren tegen. Peter Vooijs kocht het scheepje in 2008, het lag toen al een aantal jaren op de wal lag bij het Skûtsjemuseum in Eernewoude en zat grotendeels in het blik. Als we de foto's bekijken dan getuigt het van veel liefde en vakmanschap om een schip weer zo fraai te herbouwen.

De elektromotor van het merk Kräutler, die wij in 2017 hebben in(aan)gebouwd (aangebouwd) aan de Tjotter 'Vrouwe Eialin'. Nadat wij besloten geen dieselmotor in te bouwen kozen wij voor dit alternatief. De motor is bedoeld als "thuiskomer". Met 3 12V- 105 Ah accu's is een vaarsnelheid van 4 knopen gedurende meer dan 5 uur mogelijk.