TH64

Het Visserijregister, dat 40.000 kaarten telt is online te bekijken op zuiderzeecollectie.nl. De afgelopen jaren zijn alle kaarten gescand overgetypt. Al deze scans en data zijn op zuiderzeecollectie.nl te bekijken en te doorzoeken. Volgens Kees Hendriks, sectorhoofd Collectie en Informatiebeheer van het Zuiderzeemuseum, brengt de digitalisering van de kaarten en het overtypen van alle handgeschreven details het vissersleven van de vorige eeuw weer tot leven. “De kaarten met details over vaartuigen, vangstsoorten en bijzonderheden zoals scheepsrampen en inbeslagnames zijn ook voor historisch en economisch wetenschappelijk onderzoek interessant.”
Zo kun je eenvoudig gegevens opvragen voor alle genoemde visserijnummers: TH 33, ZZ 4, HS 2 en TH 64.

liet in Edam thuis horende schip de Witte Raaf is een zeldzaamheid, al hebben niet-ingewijden dat er misschien niet aan gezien, als zij deze week dit Zeeuwse ex-vissersschip bij Sneek of Grouw hebben ontwaard, waarheen het was gevaren in het kader van de reünie van het Stamboek. Niet alleen zijn er niet zoveel hoogaarzen meer in de vaart (als vissersboot helemaal niet en verbouwd als pleziervaartuig ook maar enkele, al worden er nog wel speciale hoogaarsjachten gebouwd), maar dit schip, zo vei-telde de eigenaar ons, is ook in zoverre op- merkelijk, dat er een Fries achter- eind aan deze Zeeuwse bodem zit. Natuurlijk valt de spitse snuit van de Witte Raaf in de eerste plaats op - daarom ook een foto er van in dit hoekje -, maar wie een „normale" hoogaars kent (ze waren er trouwens in soorten), ziet onmiddellijk, dat er met de achtersteven iets aan de hand is. Het beloop van de lijnen is niet recht maar vloeiend en dat is tegen de Zeeuwse regels in. Dat klopt, want de Witte Raaf is een hoogaars met wat schilderachtig werd genoemd een ,,Lemmergat". Omstreeks 1900 kwamen de Zeeuwen voor het ophalen van mosselzaad op de Zuiderzee en ontdekten daar onze Lemsteraak als een concurrent: een geladen Lemsteraak liet een geladen hengst of hoogaars achter zich. Dat leidde tot het overnemen van Friese vormen bij Zeeuwse schepen, waarbij zelfs als type de Lemmerhengst ontstond en menige hoogaars van een Lemster"gat" werd voorzien. Het is- heel toevallig, dat een exemplaar van dit type bewaard is gebleven, al kan men in het mooie boek van de Antwerpenaar J. van Beylen, Zeeuwse vissersschepen van de Ooster- en Westerschelde, ook zo'n "Lemmergat" zien, in 1951 naar een origineel voorbeeld getekend. Maar misschien was dat voorbeeld de Witte Raaf wel.

In Zeeland werd dit soort schepen eveneens gebruikt voor de visserij, vooral te Bruinisse maar ook in andere havens. Deze schepen haalden mosselzaad van de Wadden en de Zuiderzee, evenals de hengsten van Zeeuws-Vlaanderen, die men 'mosselaars' noemde. De lemmeraken en de hengsten waren dus concurrenten. De eerste waren rondgebouwde schepen, de tweede platbodems met een scherp achterschip zoals dit bij de oudere hoogaars het geval was.
Er werd nu door enkele pientere hengstschippers opgemerkt dat een ongeladen hengst niet behoefde onder te doen voor een ongeladen lemmeraak, maar dat op de terugweg van de Zuiderzee, de geladen hengst niet zo snel was als de geladen lemmeraak. Dus was de lemmeraak eerder op de markt en kreeg de hogere prijs voor het mosselzaad. Men schreef de snelheid van de lemmeraak toe aan o.m. de vorm van het onderwaterschip en het ronde achterschip. Men ging dan een schip bouwen dat een kruising was tussen een hengst en een lemmeraak, waardoor de Lemmerhengst ontstaan is.
In 1899 werd op de werf van J.F. De Klerk te Kruispolder de eerste Lemmerhengst gebouwd. Blijkbaar heeft de nieuwe vormgeving bijval genoten en inspirerend gewerkt op andere scheepsbouwers, want men ging nu ook andere scheepstypen aanpassen, zoals de schouw en de hoogaars. Wanneer dit precies bij schouwen plaatsvond is niet bekend, maar de eerste Lemmerhoogaars werd tegen 1900 op stapel gezet door Melis van Duivendijk. een zoon van de Tholense scheepsbouwer Dirk van Duivendijk. Melis had zich bij gebrek aan voldoende werk op de vaderlijke werf in Willemstad gevestigd waar hij de werf 'Volharding' uitbaatte. Het was hier dat de eerste Lemmerhoogaars van stapel liep.
Deze bouwwijze werd naderhand eveneens door andere werven overgenomen, uiteraard het eerst in Tholen. In het werfboek van Van Duivendijk treft men de eerste vermelding aan achter het jaartal 1900: 'Maat van een hoogaars nieuw model'.'? De meeste hoogaarsen die nu nog in de vaart zijn als jacht-vissermannen zijn verdwenen - werden met een Lemmergat gebouwd. Daar waren voldoende redenen voor. Het bouwen van een hoogaars met een scherp gat is niet zo eenvoudig. De constructie ervan is zwaar, tijdrovend omwille van de vele inhouten die er in zitten en dus relatief duur. Een rond achterschip was eenvoudiger te bouwen, dus goedkoper en het kwam de snelheid ten goede. Bovendien werd het schip er zeker niet lelijker door en bleef het traditionele karakter zo goed als ongeschonden.

De tekeningen voor modelbouw

Het plan van de TH64 werd in 1962 getekend aan de hand van opmetingen en tekeningen, die in 1951 gemaakt waren van het oorspronkelijke schip. Het plan bestaat uit drie bladen: het lijnenplan, het inrichtingsplan en het tuigplan. Op het tuigplan zijn een aantal inventarisstukken getekend. De TH64 was 13,40 m lang. Het plan werd op schaal 1:20 getekend, zodat het model een lengte van 67 cm over de stevens zal hebben. Deze afmetingen maken het mogelijk het model in vrijwel elke normale woonkamer onder te brengen. In dit boek is het plan op een kleinere schaal afgebeeld en slechts bedoeld als leesplan voor de beschrijving van het schip. Het plan van de TH64 werd in 1962 getekend aan de hand van opmetingen en tekeningen, die in 1951 gemaakt waren van het oorspronkelijke schip. Het plan bestaat uit drie bladen: het lijnenplan, het inrichtingsplan en het tuigplan. Op het tuigplan zijn een aantal inventarisstukken getekend. De TH64 was 13,40 m lang. Het plan werd op schaal 1:20 getekend, zodat het model een lengte van 67 cm over de stevens zal hebben. Deze afmetingen maken het mogelijk het model in vrijwel elke normale woonkamer onder te brengen. In dit boek is het plan op een kleinere schaal afgebeeld en slechts bedoeld als leesplan voor de beschrijving van het schip.

Henk van Klinken heeft in 2004/2005 de Tholense hoogaars TH64 gebouwd naar de tekening van J. van Beylen. 

Karel Koenen van de Historische Werf Meerman in Arnemuiden kwam de advertentie tegen op Facebook. De inhoud van de advertentie luidde "Serie handgeslagen blokken, kluiverring en dubbele streng kloten, afkomstig van Tholense Hoogaars" Karel nam contact op met Kores Wouters, de aanbieder, en wilde graag weten van welke hoogaars de onderdelen afkomstig waren. Karel deed de suggestie om deze onderdelen te schenken aan de Stichting behoud Hoogaars.

Het gesprek met Kores Wouters:
Kores: "Ha Karel, onze familie vindt dat de blokken van de TH64 binnen de groep Hoogaarzen zou moeten blijven. Naar de Stichting zouden moeten gaan, dus. Hoe gieten we dat het beste in het vat? Contact via jou? En is er ook nog interesse in de dreg en het stokanker van de TH64? Laat maar even weten, als je wilt! TNX!! Zie jij kans om de blokken en ankers binnenkort een keer op te halen of te laten halen in Amsterdam, Karel?
Karel: "Ja ik ga een keer naar Amsterdam en de ankers zijn zeker ook interessant."
"Nou rest eigenlijk nog de vraag: Waar is de TH664 gebleven. We gaan er hier toch wel prat op alles te weten van Hoogaarzen en hun geschiedenis te documenteren."
Kores: "Ha Karel, dat vraagt eerst om een antwoord op de tweede vraag... een triest antwoord: de TH64 (oorspronkelijk TH33, daarna HS2 en ZZ4 en later als "jacht" de 'Witte Raaf') is tot het vlak afgebrand door een kortsluiting in of nabij de accu. Volgens mij was dat 1982 maar dat kan ik vast nog wel ergens terughalen. Een treurig einde voor zo'n prachtig schip. Al stond het al sinds de jaren 50 in z'n doodshemd (blik) en heeft onze familie bij gebrek aan beter dat aangevuld met polyester... maar ... warme herinneringen! Wat ik begreep van Lysberth is 't schip naar de Nieuwe Meer gesleept en daar afgezonken. Mijn ouders hebben daarna een tjalkje/beurtscheepje gekocht maar voor mij is de herinnering toch wel de TH33/64. En ik denk voor mijn ouders ook want ze hadden de schamele overblijfselen als een soort museumpje in huis uitgestald hangen. Zo ook deze blokken en ankers - en het emmertje van onderaan de lenspomp."
"Maar terug naar de TH64 en die blokken en ankers. Het gaat ons er dus om, dat de blokken bij een echte liefhebber terechtkomen, en wat is dan mooier dan de SBH? Het gaat erom dat de blokken weer een goed plekje krijgen en hun historie weer met een mooi nieuw verhaal kunnen uitbreiden. Noot: ik kan er zelf niet veel bij helpen want ik woon in Canada en ben niet zomaar even in NL. Maar als je kunt laten weten wat voor SBH handig zou zijn... Laat maar weten!"
Karel: Heel goed en intussen is er ook interesse vanuit de historische werf Meerman, hier in Arnemuiden, waar ook hoogaarzen gebouwd werden. Er staan er nu 3 op de wal voor restauratie, waarvan 2 nog geen tuigage hebben. Dus deze scheepsonderdelen krijgen sowieso een historische bestemming en wat overblijft kan ook nog in ons museum gedeelte. De TH64 is natuurlijk de bekendste Hoogaars, al was 't maar omdat Jules v Beylen daar zijn boek omheen geschreven heeft. Er zijn hier in 't archief en zelfs bij mijn buurman tekeningen van dit schip!